Helgarpósturinn - 11.04.1979, Blaðsíða 13

Helgarpósturinn - 11.04.1979, Blaðsíða 13
12 „Svo skelltu Rússar frystikistunni utan um Tékkóslóvakiu”. „Aösókn aö Litla Bió var litil” „ÍlesHailes varhægt aödrekka á dagprisum á nóttunni”. Miðvikudagur 11. apríl 1979 —he/garpásturinrL- Þorgeir Þorgeirsson, rithöfundur og kvikmyndageröarmaöur er kannskif augum almennings imynd hins reiöa manns. Hann er þekktur fyrir aö láta skoöun sina i ljós umbúöaiaust, og nota stór orö I umræöu um menn og málefni. Halda mætti aö þarna væri maöur, sem sæi skrattann i hverju horni, og illur viöureignar. Eftir aö hafa klöngrast undir stillansa og yfir spýtnahrúgur og verk- færi upp i ris til Þorgeirs, mætir mér annar mr.ður. Róiegur i fasi, og enginn asi þegar hann talar. Púandi vindil viö hringboröiö i stofunni. Maöur lágvaxinn, hæruskotinn, og skeggjaöur. Ég hef orö á þessari óreiöu á hæöunum fyrir neðan. Kemur I ljós, aö —he/garpásturinru Miðvikudagur 11. apríl 1979 þar er veriö aö ryöja þingmönnum braut, endurnýja húsnæöiö og búa til skrifstofur handa þeim. „Þú veröur þá i góöum félagsskap”, segi ég. „Ég verð aö minnsta kosti fyrir ofan þá”, svarar Þorgeir og brosir I kampinn. Hef ekki mœtt ödru en helvítls. ## BS^SSSE Hringbordsvidtal vid Þorgeir Þorgeirsson Vidtal: Gudlaugur Bergmundsson Myndir: Friðþjófur Helgason „Aldrei verið aiinn upp” Þorgeir er ekki kominn af þing- mönnum. Hann er af verkafólki kominn. Faöir hans var sjómaður, en móöir hans verkakona. Fööur sinn missti hann tveggja ára, og var eftir þaö hjá afa sinum og ömmu á Siglufiröi. Ariö 1940, er Þorgeir var á áttunda ári, veiktist afi hans. Fölskyldan flutti suöur, til Kópavogs, þar sem móöir Þor- geirs hélt um tima heimili fyrir foreldra sina. „Ég hef aldrei veriö alinn upp. Ellefu ára var ég oröinn aö vand- ræöabarni, sem ég hef nú kannski veriö alla tiö siöan,” segir hann. Hann var sendur noröur i Húna- vatnssýslu, þar sem hann var i þrjú sumur og einn vetur. Eftir þaö flandraöi hann um Austfiröi og viöar. „Einhverra hluta vegna fór ég i gagnfræbaskóla og inn i þessa menntunarmaskinu. Ég var þaö óheppinn að mér gekk sæmilega i skóla, þannig aö ég hélt alltaf áfram. Ég fór i MR og tók stúdentspróf úr stæröfræöideild 1953. Sumarið eftir vann ég á Kefla- vikurfiugvelli og hjálpaði við að byggja upp hernámib i landinu.” „Um listþörfina” „Um haustiö fór ég til Vinar- borgar undir þvi yfirskini að læra sálarfræði og bókmenntasögu. Þar var ég i einn og hálfan vetur, en háskólanám átti aldrei við mig. Ég var kannski búinn að gera það upp við mig að gerast rithöfundur eöa eitthvaö þvium- likt. Ég fór í sálarfræöi, af þvi aö ég helt aö hún kæmi aö gagni, en hiö eina gagnlega sem ég fékk út úr háskólanámi, kom frá einstöku kennurum i listasögu. Afhverju ég lagöi fyrir mig list- ina? Ég veit þaö ekki. Ég var sem krakki hjá kallinum honum afa minum, sem var alinn upp meö álfum. Þaö gæti stafað af þvi að einhverju leyti. Þetta er flókið mál, sem fólk er oft að reyna aö útskýra, en út- skýrir sjaldan nema part af þvi. Kannski er þetta bara samansafn af tilviljunum. Stundum er smáborgarinn aö Imynda sér að þetta sé af þvi aö maöur dugar ekki i neitt annaö. Þaö getur vel veriö að það sé rétt”. Draumurinn um París- Kartöflugufur og bremsuborðalykt „A þessum árum feröaöist ég töluvert um Evrópu, skoöaöi bjórkrár og söfn, sem var mjög gagnlegt. Það var svo i febrúarmánuöi ’54 IVIn.aö ég keypti vinsælt vikurit meö myndum. Þar var meðal annars ein af kaffihúsi I Paris, þar sem fólk sat utan dyra og var aö drekka Pernod. Ég sá aö þaö var ekkert vit i þvi aö hanga þarna I snjónum og fór bara til Parisar. Ég var heppinn aö vita ekkert um sögu Parisar. Ég haföi jú alltaf heyrt um Paris sem mikla borg, listamiöstöð, staö þar sem frelsiö ætti heima. Ég varö snemma mikill aödáandi Hemingway og hafði svolitiö ameriskt sjónarhorn af borginni i gegnum hann. Þaö sem heillaði mig hvað mest, var stemningin i bænum. Lifiö i Parls var ágætt. Það var mikiö af Islendingum þarna á þessum tima, ágætis nýlenda. Ég get nefnt Sigfús Daðason, Haf- stein Austmann, Jes Einar Þor- steinsson, Hilmar Jónsson og Emil Eyjólfsson. Hiimar bjó á herbergi fyrir neðan mig á Hotel de l’Ambre. Hann lifði mjög reglusömu lifi og hafði það fyrir siö að sjóða sér kartöflur einu sinni á dag, svona um hádegið. Það er meö þyngstu draumförum sem ég hef haft, að sofa þunnur I kartöflugufunum frá núverandi bókaveröi i Kefla- vik. Hilmar drakk svo bara soðiö af kartöflunum, en Hafsteinn sá um að éta þær. íslendingarnir héldu mikið hóp- inn, allt of mikið. Það var helst aö Emil kynntist Frökkum betur en viö. Við kynntumst svo þeim i gegnum hann. Við komumst i kynni við einhver ung skáld. Ég man aö við þvældumst eina nótt með Tristan Tzara. Ætli þaö sé ekki eina nafniö, sem Thor Vil- hjálmsson myndi bera sér I munn af þeim sem viö hittum þarna. Mér hefur alltaf þótt vænt um • Paris. En nú eru þeir búnir að eyöileggja les Halles, þaö var sko staðurinn. Þar var hægt að drekka á dagprisum á nóttunni. Ef ég er i góöu skapi og mig langar til Parisar, finn ég alltaf lyktina úr Metro-stöövunum. Þar blandaðist saman bremsuborða- lykt, lykt út úr fólki af öllum vin- tegundum Evrópu og svitalykt. Ef mig dreymir Parls, þá dreym- ir mig alltaf þessa lykt og ein- : hverja stemningu I kringum hana. 1 Paris komst ég á mjög skemmtilegt tveggja ára hrað- suöunámskeið i kvikmyndagerö hjá franska sjónvarpinu. Eftir þaö voru þessar tvær bakteriur i mér, þvi bókmenntabakterian var aldrei dauð. En filman lagöist æ þyngra á mig. Ég komst einnig i kynni viö franska kvikmynda- safniö og lagöist alveg i þaö. Sá þrjá sýningar á dag. Mér fannst mig vanta meiri menntun i faginu, og fór þess vegna til Prag 1959”. „1 Prag læröi ég leikstjórn i kvikmyndadeild ' listaakademi- unnar. Ég var þar I þrjú ár, til 1962. Langar myndir eða stuttar? Ég get ekki sagt aö ég hafi strax fengiö meiri áhuga á heim- iidamyndum en leiknum mynd- um. Ég geröi mér hins vegar snemma grein fyrir þvi, aö þaö veröur aö byrja á heimildakvik- myndinni áöur en annaö er gert. Hún kemur fyrst, kannar um- hverfi sitt og gefur þvi myndræna merkingu. En eftir þvi sem lengra hefur liöið, finnst mér erfiöara aö greina þarna á milli, aöferöafræöilega séö. En þessi skipting I leikna mynd og heim- ildamynd er bara til hjálpar, svo hægt sé að tala um hlutina. í raunveruleikanum er hún ekki til. Þetta eru þeir andstæöu pólar sem skapa kvikmyndasöguna og hjálpa okkur til aö greina hana i megin þætti. Báðir þessir þættir veröa að vera til staðar i hverju einasta verki, til þess aö þaö hafi þá spennu sem þarf til aö bera heitið listaverk. Hvorugt þessara forma er hreinræktaö. Þaö sem lika skilur aö, er að annaö formiö hefur þróast yfir i langar myndir, en hitt I stuttar. Þessi absolúta skipting hefur gert mörgum góöum mönnum erfitt fyrir. Filmsmásagan hefur þvi miöur verið vanmetin, þvi hún er eitt þaö fullkomnasta sem til er. Þaö er markaösspursmál að hún hefur aldrei fundið sér leiö”. Hér á landi hefur Þorgeir gert fimm kvikmyndir. Aöeins eina þeirra, Maður og verksmiöja, kostaði hann og skipulagöi að öllu leyti sjálfur. Hinar myndirnar fjórar geröi hann fyrir ýmsa að- ila. Þar má nefna myndina Aö byggja, sem gerö var af tilefni af- mælis Kópavogskaupstaöar, og Róöur, sem var aö mestu leyti kostuö af Sjávarútvegsráöurieyt- inu. Hún átti aö vera upphaf af myndröö um sjómenn og fisk- vinnslufólk, en sú hugmynd komst aldrei lengra. „Og svo er kvikmynd sem fáir telja vist til meiriháttar kvik- myndalistar en ég er samt mjög stoltur aö vera höfundur hennar. Þaö er myndin um meðferð gúmi- björgunarbáta. Hún hefur veriö sýnd oftar en nokkur önnur kvik- mynd i sjónvarpinu hérna — fjórtán sinnum. En aldrei hef ég fengiö borgað fyrir þær sýningar. Nema hvaö ég hef hitt menn sem segja aö þessi mynd hafi bjargaö lifi sinu. Þaö er lika borgun.” Litla bió og rússneska frystikistan Þorgeir stofnaöi einnig, ásamt öörum, kvikmyndahús viö Hverfisgötu. „Litla Bió var rekiö sem kvik- myndaklúbbur I hálft ár, 1968. Aösóknin var litil óg fjárhags- grundvöllurinn ekki sterkur. Einnig var þaö takmarkaö sem viö náöum i af myndum. Þaö var helst aö viö fengum þær I gegnum sendiráöin fyrir litiö eöa ekki neitt. Viö sýndum þarna rússnesku klassikina, franska póetiska real- ismann og mikið af tékknesku ný- bylgjunni, sem þá var i hápunkti. Hún var svo stoppuö um haustið þegar Rússar skelltu frystikist- unni utan um Tékkóslóvakiu. Þessar sýningar sótti alls konar fólk, héöan og þaöan úr samfélag- inu. Okkur tókst aö reka klúbbinn án þess að nokkurt snobb kæmi upp I kringum hann, þó allt annaö hafi mistekist. Við vorum ekki á réttum tima. Litla Bió i dag ætti meiri möguleika held ég”. Að borða skilning „Það ber oft viö aö fólk taiar við mig eins og ég hafi alls staöar mætt skilningsleysi. Það er ekki rétt. Hvort sem það hefur veriö I sambandi viö bókmenntir eöa kvikmyndir, þá hef ég ekki mætt ööru en eintómum helvitis skiln- ,ingi alls staðar, alveg bullandi skilningi. Maöur étur bara ekki skilning nema það sé þá skilning- ur réttra aðila. Skilningur er bara ekki fyrir hendi hjá þeim sem hafa valdið. Það er hægt aö stunda bók- menntir, en ekki kvikmyndagerð. Bókaútgáfa i landinu er sæmilega vel skipulögð. Það eru til bóka- búöir sem sjá um dreifinguna til þeirra sem vilja lesa. 1 kvikmyndamálum er slikt skipulag ekki til.. Kvikmynda- húsakerfinu er stjórnað af bein- ösnum i kvikmyndamálum, en aö öðru leyti kannski ágætis mönn- um. Þetta eru fifl og stundum hreinir ofbeldisfautar, sem eru komnir upp á lag með aö ákveöa það sem fólkiö vill. Og fólkiö fær ekki aö vilja neitt annað en þaö sem þeir sjálfir vilja”. Heimildir og fantasia „Yfirvaldið er fyrsta bókin sem ég gef út. Hún fjallar um mála- ferli i kringum Natan nokkurn Ketilsson, á fyrri hiuta nitjándu aldar. Sú bók er unnin upp úr dómabókum Húnavatnssýslu frá þessum tima. Einnig studdist ég viö sköl úr Þjóðskjalasafninu og sögusagnir. Ég hafði áður unniö útvarps- leikritiö „Börn dauðans” upp úr sama efni, en frá annarri hliö. „Einleikur á glansmynd” er ekki alger andstæða viö Yfirvald- iö. Hún átti aö hafa undirtitil þeg- ar hún kom út: súrrealistisk heimildaskáldsaga, en af ein- hverjum ástæöum lét ég telja mig á aö sleppa undirtitlinum. Bókin er unnin upp úr heimildum. Þessi tvö orð súrrealistisk heimildaskáldsaga eru algjör þversögn. Ég er vonandi aö gera svolitið grin að sjálfum mér, en öllu gamni fylgir dálitil alvara. Heimildarsöguaðferöin sem slik á sinar takmarkanir og það rennur upp fyrir manni smám saman. Þær aðferöir sem ég hef unnið með eru heimildaaöferðin og sjálfsævisagan. „Kvunndagsfólk” er um sjálfs- ævisögulegt efni, þó frjálst sé far- ið með þaö. Þetta eru allt sögur úr minu lifi. Smám saman hætta þessar kór- réttu heimildaaðferöir aö full- nægja manni. Þá kemur fram löngun til aö fá einhverjar and- stæöur inn i heimildasöguna. Þannig verður þessi þversögn til. Og þegar til stykkisins kemur, viröist hún ekki vitlausari en það, að ýmislegt af þvi sem er fanta- seraö upp I sögunni Einleikur á glansmynd, meöhöndlaði kritikin sem veruleika. Annað, sem eru hreinar heimildir og óbreyttur veruleiki, er litið á sem fantasiu. Viö lifum sem sagt tima þegar súrrealistiskar heimildaaöferðir eru ekki meiri fjarstæða en þaö, aö heimildirnar i bókinni eru ótrúlegri en súrrealisminn. Þvi þá ekki að reyna þetta form. Ég geri mér grein fyrir þvi að bók þessi liggur háskalega nálægt okkar samfélagi. Sumar heimild- ir eru nánast samtima þvi ég rita handritiö. Bókin endar sama dag og ég lýk viö handritiö. Lengra er ekki hægt aö komast I samtima- sögu. Hún kemur út i Sviþjóð á þessu ári, og ég hlakka til að sjá viðbrögð samfélags sem ekki er ofan I þessu efni”. Veikur fyrir höfundum sem byrja á H „Ég vildi geta unniö dálitiö meira, en ég hef litið getaö gert siöastliöið hálft ár. Það er margt sem liggur á borðinu hjá mér, sem mig langar til að klára. Ég er meö skáldsögu sem ég ætla aö reyna aö koma út i haust, leikrit sem þarf aö finpússa. Einnig er ég að þýða Heinesen. Ég er með samning viö Mál og Menningu um að þýða eina bók á ári eftir hann fram til 1982 eða 1983. Ég hef mik- iö spekúleraö i honum, og þýtt kafla og kafla siðastliöin tiu ár. Annars er ég veikur fyrir höfund- um sem byrja á H.” Hugsanir í sáraumbúðum? „Fólk hefur oftúlkaö minn bitur- leika. Ég er ekki bitur á neinn hátt. Ég hef reynt aö temja mér að skrifa hluti nokkurn veginn á þvi máli sem maður talar um þá, nota sömu oröin. Ég hef aldrei séö þess nauösyn aö vefja hugsun sina inn I einhverjar sáraumbúö- ir, þó maður sé aö skrifa grein. Þetta hefur kannski aö einhverju leyti verið mistúlkaö, en bitur er ég ekki. Það væri litiö gaman aö lifinu ef ekki fengjust andsvör viö þvi sem maöur er aö gera eöa hugsa. Þeim mun fleiri skoðanir sem koma heiöarlega fram I einhverju máli, þeim mun meiri likur eru á þvi, að framhaldiö verði eitthvaö sem er nálægt þvi aö vera rétt. Ég vona að ég standi fyrir utan þröngar hagsmunaklikur i lista- lifinu. Ef þaö er að vera utan- garösmaöur, þá er ég þaö. Annars ekki. Ég hef aldrei litiö á mig sem utangarösmann. Ég er „Ég hef aldrei iitiö á mig sem utangarðsmann”. mjög ánægöur meö þær viötökur sem ég hef fengið”. „Ég hugsa að ég sé laus viö ýmislegt af þvi sem stressar fjöldann allan af fólki daglega. En þaö eru bara tilviljanir sem hafa valdið þvi. Ef þú sérö mann, hvar sem er I heiminum, sem er afslappaður og i sátt viö umhverfi sitt, máttu ekki halda aö hann sé einhver spekingur. Hann er bara heppinn. Ég hef alltaf veriö skit- heppinn. Helvitis hægverskugrobbið Mér er ekki vel við oröiö gor- geir, en það má vel nota það um mig ef einhverjum finnst það við- eigandi. Ég kann hins vegar miklu betur við það sem ég var kallaður i menntaskóla. Við vor- um þá tveir með sama nafni i skólanum. Hinn var kallaö ur Þorgeir betri. Hinsvegar er ákveðin skap- gerðareigind meöal Islendinga, sem ég kann afskaplega illa við, sú eina sem ég kann verr viö en framastjarfann. Það er helvitis hæverskugrobbið. Menn halda að þeir séu svo merkilegir að þeir þurfi ekki að segja nema hálft orð til þess að allir taki mark á þeim. Og um leið og þeir segja eitthvaö voðalega litillátt og smátt um sjálfa sig, þá eru allir i kring skyldugir til að hugsa hið gagn- stæða”. Klósett, gosbrunnur og taugaveikibróðursbakteriur „Mér hefur alla tið veriö sama hvar ég er. Ég hef aldrei þekkt þessa leit margra rithöfunda að stað sem virkar uppörvandi á þá til að skrifa eöa hugsa. Ef það er bara klósett á staðnum, þá er ég ánægður. Hins vegar ef ég er lengi á sama stað, binst ég hon- um. Það er eðlilegt. Mér fer að þykja gott að vera þar á nýjan og djúptækari hátt. Ég hef verið hérna i miðbænum i 17 ár. Það væri erfitt fyrir mig aö fara héðan, en mér tækist það. Mér er mjög annt um aö þaö sem eftir er af gamla miðbænum, verði tekiö til endurnýjunar og fái að lifa. Irauninni þarf églitiö út fyrir miöbæinn að sækja. Þaö má segja aö minn reitur afmarkist af Garðastræti, Hafnarstræti, Lækjargötu og Vonarstræti. Gosbrunnurinn i Tjörninni fer i taugarnar á mér. Hann eyðilagði fyrir mér Hljómskálagöngurnar, af þvi að ég er búinn að týna gamla sjógallanum minum. Brunnurinn eys upp drullu og taugaveikibróöursbakterium alla leið upp að Gamla Garði eða noröur á Frikirkjutröppur, eftir þvi hver vindáttin er. Þetta ind- æla umhverfi ber hann ekki. Þeir ættu að taka hann og skipta niöur i 20 til 30 smábrunna, sem börnin hefðu gaman aö leika sér I. t til- efni ársins kannski!”.

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.