Helgarpósturinn - 11.04.1979, Blaðsíða 20

20
HVAÐ VAR í UPPHAFI?
Aristófanes sagöi einhvers-
staöar, að öll orð væru fjandans
nógu góö fyrir músik. Þetta
virðist löngum hafa verið mjög
svo rikjandi sjónarmið meðal
söngfólks, þvi að sannast sagna
heyrast sjaldan greinileg orða-
skil i söng. Og oft er bættur
skaðinn. Ef við td. lesum óperu-
texta, þá er hann einatt endemis
bull, sem litlu máli skiptir,
hvort skilst eður ei. Það var
helst Wagner, sem byrjaði á þvi
að leggja nokkurn metnað i
óperutexta sina.
Herstöövaandstæðingar
poppuðu
Svipað er að segja um sálma-
söng i kirkjum, og má vera, að
ekki heldur sé alltaf mikils
misst, þótt orðin verði illa
greind, Samt tekur mig alltaf
sárt við jarðarfarir, að Allt eins
og blómstrið eina skuli vera
sungið, en ekki lesið, með þeim
afleiðingum, að þessi dýrindis
skáldskapur fer fyrir ofan garð
og neðan.
Þessi litilsvirðing orðsins læt-
ur ma. að manni hvarfla, að
Jóhannes guðspjallamaður hafi
verið á villigötum i upphafi sins
máls og hefði fremur átt að
byrja svona:
1 upphafi var tónninn
og tónninn var hjá Guði
og tónninn var Guö.
Og frá mörgum sjónarmiðum
væri lafhægt að fallast á þessa
breytingu.
Það er vissulega býsna erfitt
fyrir heilan kór að bera orðin
sameiginlegasvoskýrtfram, að
raddstyrk, þótt öllu meira fjör
væri i kirkjunni. Það var hreint
ekki einsog þegar islenskir kór-
ar eru að þenja sig af öllum lifs
og sálar kröftum og rifa sig nið-
ur i rass, svo að manni finnst
þeir ættu allir að heita Karla-
kórinn Þrymur.
Þessi hefðbundnu stórátök i
islenskum söng eru annars
merkilegt fyrirbæri. Maður
freistast til að álykta, að það sé
verðurgnýrinn, þegar undir tek-
ur i fjöllunum, sem hafi þessi
mótandi áhrif. Og vissulega er
mönnum vorkunn, þótt þeir vilji
fáeinhverja útrás, eftir að hafa
brotist áfram i hörkubyljum og
gegnum mannhæða háa skafla
til að komast á söngæfingu.
En þótt orðin séu oft litilsverð
miðað við tónana, þá verður
stundum að gera kröfu til að þau
heyrist og skiljist. Þetta á eink-
um við um ljóðasöng eða þegar
textinn hefur einhvern mikil-
bægan boðskap að færa. A þessu
vill þó oft verða misbrestur,
jafnvel hjá einsöngvurum.
Á baráttusamkomu her-
stöðvaandstæðinga i Háskóla-
biói um daginn var mörg syndin
drýgð i þessa veru. Það er auð-
vitað ekki sanngjarnt að ætlast
il, að litt æfður sönghópur skili
texta af viðlika samstillingu og
áðurnefndur þýskur kór. En
einsöngvurum ætti að vera það
vorkunnarlaust.
Þarna mátti þó heyra tvennt
ólikt. Bergþóra Árnadóttir flutti
tam. lag og ljóð eftir sig. Þetta
var snotur stúlka, hafði lagleg
hljóð einsog Tóta litla tindilfætt.
Og hún dillaði sér og skók sig
listilega. En af texta hennar
námu eyru min ekkert nema
orðið „blátt” og svo var eitt-
hvað um „koltjörufötu”. Ragn-
hildur Gisladóttir söng svo
Völuvisu Guðmundar Böðvars-
sonar án nokkurra kroppsleikja,
en þar komst hvert orð til skila.
Pálmi Gunnarsson flutti siðan
litt þekkt lag við Fylgd Guð-
mundar ásamt söngsveitinni
Kjarabót, og þar var flest i
sómanum. Nema þegar kopi að
endurtekningu siöustu ljóðlin-
anna i hverju erindi. Þá þurfti
Pálmi endilega að reka upp eitt-
hvert andstyggðarinnar gól, svo
að manni rann hland fyrir
hjarta og spurði sjálfan sig,
JHmt
Eyrna lyst
eftir Arna Björnsson
þau veröi numin af þeim, sem
ekki kunna textann fyrirfram.
Það hlýtur þvi eitt með öðru aö
teljast meiriháttar afrek hjá
dem Niedersá’chsischen Sing-
kreis að flytja söngtexta sina
svo skilmerkilega, að unnt var
að heyra orðagrein hvort heldur
var á þýsku eða ensku, og lá við,
að maður færi að skilja frönsku.
Annað sem einkenndi þennan
kórsöng bæði í MH og Háteigs-
kirkju var hin mikla hófstilling i
hvort þarna væri kominn Kani
sunnan af Velli. Hverju er verið
að þóknast með þvíllku?
Annars verður það að segjast
einsog er, aö i heild voru þessir
hljómleikar of poppaðir fyrir
minn ihaldssmekk. En maður
lætur það ekki á sig fá 1 fullvissu
þess, að sá ágæti snillingur
Diddi fiðla viti hvað hann syng-
ur og hvað falli i bestan jarðveg
hjá meginþorra þeirra gesta,
sem troðfylltu bióið.
Steindór Hjörieifsson og Þor-
SKALD-RÓSA
i kvöld kl. 20.30
fimmtudag 19/4 kl. 20.30
Slöasta sinn
STELDU BARA
MILLJARÐi
Miðvikudag 18/4 kl. 20.30
föstudag 20/4 kl. 20.30
LIFSHASKI
laugardag 21/ 4. kl. 20.30
örfáar sýningar eftir
Miðasalan i Iðnó opin skirdag
kl. 14-20.30
Lokuöfrá og meö föstudeginum
langa til og meö annars páska-
dags.
Miöasalan opnar aftur þriðju-
daginn 17. april.
LEIKFÉLAG
REYKJAVlKUR

steinn Gunnarsson i farsa Arra
bais Steldu bara milijaröi.
GLEÐILEGA PASKA
J
Miðvikudagur 11. apríl 1979
JielgarposturinrL.
„...TOLLALÖGIN BEINLÍNIS HINDRA SAMSKIPTI
ÍSLENSKRA OG ERLENDRA TÓNLISTARMANNA”
Hljómplötuútgáfan/innflutn-
ingsfyrirtækið Steinar h.f. sendi
frá sér fréttabréf þann 5. þ.m.
þar sem greint var frá þvi að
það hefði nýlega undirritað
samninga við þrjú af stærstu
hljómplötuútgáfufyrirtækjum
veraldar þ.e. CBS, WEA og
K-Tel. 1 þessum samningum
felst einkaréttur Steina h.f. á
innflutningi hljómplatna frá
þessum fyrirtækjum hingað til
lands og munu Steinar h.f.
meðhöndla sérhverja nýja
hljómplötu frá þeim sem væri
hún gefin út hérlendis. Og er
samningurinn við CBS að þvi
leyti sérstakur að með honum
hefur CBS tryggt sér einkarétt á
útgáfu Steina h.f. á erlendum
markaði.
1 fyrrnefndu fréttabréfi segir
lika frá þvi að áframhald muni
verða ásamstarfi Steinah.f. við
Ými h.f., útgáfufyrirtæki Gunn-
ars Þórðarsonar, sem ætla sér
að gefa út 5 hljómplötur I þess-
um mánuöi: eina tveggja laga
og eina breiðskifu með Helga
Péturssyni, breiðskifu Jakobs
Magnússonar sem Warner Bros
gefa siðan út á alþjóöamarkaöi,
tvöfalda safnplötu með verkum
Trúbrots og loks stóra barna-
plötu meö Fööur Abraham og
Skrýplunum. Einnig er aö
vænta tveggja platna i útgáfu-
flokknum Stein-hljóð
(Steinar-i-Hljóðriti) sem ætiaö
er að sinna ofurlitið „klass-
iskri” tónlistarþörf þjóðarinn-
ar, önnur geymir samleik
Julian Dawson pianóleikara og
Manuelu Wiesler flautuleikara,
hin leik pianóleikaranna Gisla
Magnússonar og Halldórs
Haraldssonar.
Mikil gróska?
— Við hittum Steinar Berg
Isleifsson aðaleiganda fyrir-
tækisins að máli og spurðum
hvort þetta þýddi að mikil
gróska væn i hljómplötuiðn-
aðinum hér á landi.
Steinar: „Já, já, svo er Guði
fyrir að (sakka og náttúrlega
stjórnvöldum sem stutt hafa
dyggilega við bakið á þessum
unga iðnaði og innflutningi. Sá
stuðningur verður seint metinn
til fúlls. Ég væri örugglega 'ar-
inn úti að flytja inn, eöa
framleiða, kökubotna eða eitt-
hvað þviumlíkt, en þeir eru bara
ekki i lúxustoDflokki og mér
myndi aldrei koma i hug að
flytja inn eitthvað 'sem ekki er i
þeim flokki og þ.a.l. ekki tekju-
auki fyrir þjó&ina.”
— Hefur lúxustollurinn þá
ekkert dregið úr sölu hljóm-
platna?
Steinar-; „Jú, án grins þá hefur
plötufialan minnkaðum 30—50%
ti'Aún I september, sem þýðir I
raun minniinnflutning og tekju-
missi fyrir rikiskassann. En
svona „flókin” reikningsdæmi
virðast landsfeðrunum um
megn að skilja. Svo þaö er þvi
best að láta sem allt leiki i
lyndi.”
íslenskir tónlistar-
menn
á erlendan markað
— Samningur ykkar við CBS
er gagnkvæmur. Stefnið þið að
útflutningi islenskra platna?
Steinar: „Já, það er tvimæla-
laust stefrian að koma islensk-
um tónlistarmönnum á
framfæri erlendis og þessi leið
hefur aldrei verið reynd og
reyndar ekki staðið til boða
íyrren nú. Og ætlunin er að
a.mk.hluti islensku útgáfunnar
verði frambæri leg á erlendum
markaði. Sjálfur hef ég þá trú
að shkt muni gerast fyrr eða
siðar. Og raunar hefúr það
þegar gerst með Jakobi
Magnússyni og þvi þá ekki ein-
hverjir fleiri? Þetta getur
auðvitað tekið nokkur ár, sér-
staklega vegna þess að starfs-
grundvöllur ísl. tónlistarmanna
er með eindæmum erfiður og
tollalögin beinlinis hindra sam-
skipti íslenskra og erlendra
tónlistarmanna þe.a.s. séu
erlendir menn fengnir hingað
þarf að greiða toD af vinnu
þeirra og sama gildir, fari
Islendingar erlendis til hljóö-
upptöku. En þrátt fyrir þennan
mótbyr er samt ekki ástæöa til
annars en aö lita björtum aug-
um tD framtiðarinnar, þvi ekki
getur ástandið i þessum málum
orðið verra úr þessu og
tónlistarást Islendinga er nú
einu sinni svo einstök, að það
eru sennUega hvergi i heimin-
um keyptar jafnmargar hljóm-
plötur, jafndýru verði og hér.”
Hugtakið fjölmiðlun er svo
rúmt, að undir geta rúmast hin
ólikustu viðfangsefni. Þessa
viðu merkingu ætlar undir-
ritaður að nota sér við skrift
þessara pistla, og koma viða vií
og leyfa sér að teygja þetta orð
kannski býsna langt.
Það er ekki ýkja langt siDan
orðin fjölmiðUl ogfjölmiðlun sá-
ust fyrstá prenti hér eða heyrö-
ust af vörum fólks.
Þvimiður erþaðekki svo með
öll nýyrði, að saga þeirra verði
örugglega rakin og uppruni til-
greindur. Svo er þó um þessi
ágætuorð, sem fest hafa örugg-
ar rætur i islenzku máli. Eiga
þar vel heima, enda mikiðnotuö
nú orðið. Og auðvitað segir það
sig sjálft að það eina sem sker
úr um ágæti nýyrða er hvort
þau ná þvi að óeröa rótföst i
málinu. Um það þarf ekki að
deUa að þvi er þessi orö varðar.
Sá orðhagi maður prófessor
Halldór HaDdórssoner höfund-
ur orðanna fjölmiðill og fjöl-
miölun. Orðin urðu tU I samtali
Halldórs og Gests Þorgrimsson-
ar, listamanns og kennara, sem
þá var að skrifa grein i timaritið
Menntamál um nýja kennslu-
tækni, sem þá var að ryðja sér
tíi rúms, og á enskri tungu var
nefnd þvi vonda nafni
„multi-sensational teaching
aids”. Það er að segja hjálpar-
gögn við kennslu, sem höfða tfl
fleiri skynfæra en eins.
Þetta var árið 1962, og þær
upplýsingar sem hér er að finna
um máliðer byggðar á frásögn-
um þeirra Halldórs og Gests.
A islenzku voru kennslutæki
þau sem áður er getiö upphaf-
lega kölluð „fjölskynskennslu-
tæki”, sem er kannsíd litið betra
en enska heitið. Hvorki varð
enska né islenzka orðiö langflft
A ensku var m jög fljótlega farið
aö nota oröin „audo-visiual
aids”, en á Islenzku var hins-
vegar endurlifgað gamalt og
gott orð úr sjöundu visu
Hávamála, þar sem segir frá
hinum vara gestí er kemur tíl
verða og þegir þunnu hljóöi, og
...eyrum hiýðir,
en augum skoðar,
svo nýsist fróðra hver fyrir.
Úr þessu varð til oröiö nýsi-
tækni um þessa kennslutækni.
Gott orð, sem vonandi lifir.
1 samtalinu ræddu beir
AF ORÐI
HaUdór og Gestur einnig um
fleiri orð. Þar á meöal var orðið
„mass media”, sem þá átti sér
ekki hliðstæðu i isienzkri tungu.
Halldór stakk þá upp á hvort
ekki væri eðhlegast aö nota for-
skeytið „fjöl-”, sem þýöingu
bæði á ensku orðunum „mass”
og „multi”. „Medium” er
kannski vanþýddara. Þýöir
nánast miðja eða það sem er i
miðjunni. En önnur merking er
einmitt miðiU bæði i eiginlegri
og óeiginlegri merkingu. Það er
að segja tæki til einhverra
ákveðinna nota eða hjálpar-
gagna, og svo sá er telur sig
geta haft milligöngu um sam-
band við annan heim. I þessu
samtali urðutilþessiágætuorð:
Fjölmiðlun og fjölmiðill.
Fjölmiðlun er býsna rúmt
hugtak. Flestír munu á þvi að
láta það ekki aðeins ná tU dag-
blaða, timarita og bóka svo og
ljósvakamiðlanna útvarps og
sjónvarps. Fleira kemur og tU
og fleira mun koma til. Hér
nefiium við og til sögunnar kvUt-
myndir, myndbönd og hljóð-
bönd, lDca mætti nefna talstöðv-
ar þær sem hér hafa verið kall-
aðar farstöðvar, en á ensku eru
kenndar við almenningsbylgju
(Citizen Band Radio). Þær eru
vissulega lika fjölmiðiU.
Um eitt og annaö * þessu sam-
bandi svo og hinar undraöru
framfarir á öllum sviðum fjöl-
miðlunar og fjarskipta gefst
tækifæri tíl að fjalla hér um sið-
ar.
WKtes* * ‘ M* % 4 s
Fjölrrndlun
eftir Eið Guðnason

Hér skal ekki ftiUyrt um hve-
nær þessi orð komu fyrst á
prenti, enda þarf til þess allitar-
lega rannsókn. Orðin er ekki að
finna I ágætri Oröabók Menn-
ingarsjóðs eftir Árna Böðvars-
son, sem kom út 1963. t Islenzk-
enskri orðabók Arngrims
Sigurðssonar, sem Leiftur gaf
út er að finna orðið Fjölmiölari
mass communcator.
Ýmis önnur dæmi mætti til-
færa um fyrstu notkun þessara
orða á prenti. Að sögn þeirra
Orðabókarmanna i Háskóla Is-
lands kemur orðið fjölmiðlunar-
tæki fýrir i grein eftir Þorvald
Sæmundsson I timaritinu And-
vara árið 1967. Þetta sama orö
notar HaUdór Laxness i Kristni-
haldi undir JökU, sem kom út
ári siðareða 1968. 1 bókmennta-
sögu er kom út hjá Menningar-
sjóði 1973 og Hannes Pétursson
skrifaði notar hann orðiö fjöl-
miðUl um bókina. Ef einhverjir
þekk ja eldri dæmi væri fróðlegt
að fá að vita þar um.
1 lok þessa pistils skal þó tíl-
færtenn eitt dæmi um orðið fjöl-
miðlun á prenti. Það er I bók
Vilhjálms Þ. Gislasonar fyrr-
verandi útvarpsstjóra, Blöð og
Blaðamenn, sem kom út hjá Al-
menna Bókafélaginu 1972. Þá er
oröið áreiðanlega búið að öölast
verulega festu i málinu og orðiö
tungutamt, a.m.k. þeim sem
fást við fjölmiðlun. Þessi eru
lokaorð ofangreindra bókar:
„Sagt hefur veriö aö hver þjóð
hafi þau blöð sem hún verð-
skuldi. Mun svo enn fara,.
Það er önnur saga, saga um
það, hvernig ávaxtast erfðagóss
gamalla blaða, saga um nýja
prentlist, fjarsldpti og fjölmiðl-
un, nýja menntun blaöamanna
og nýjan hugsunarhátt i þjón-
ustu nýrra ókominnar, óráðinn-
ar aldar. I nýju ólgandi lifi
halda blöðin áfram að ieita og
rannsaka, túUca og dæma. An
þeirra verður þaö ekki gert. —
Blaðlaus getur enginn veriö”.