Helgarpósturinn - 14.09.1979, Blaðsíða 9

9
helgarpásturinn Föstudag
ur 14. september 1979
í Helgarpóstinum 1.7. tekur
einn af skjalavörBum ÞjóBskjala-
safnsins heldur einkennilega til
orBa: mér þykir vænt um þjóB-
skjalasafniB: þar hef ég setiB
marga góBa stund, þar hef ég
kynnst mönnum af minu eigin
sauðahúsi, og þar hef ég fundiB ný
viðfangsefni, eftir aB þau fræBi,
sem éghafBi lagt stund á í Þýska-
landi, voru hér orBin aB engu.
Ég hef nú komiB á safniB i rúma
þrjá áratugiog mun þvi veraeinn
þeirra manna, sem lengst hafa
„lesið sömu bókina” og vil ég
gjarnan „detta dauB niður” und-
an bókinni. En i minum augum er
það engin skömm að lesa sömu
bókina aftur og aftur. Bók sú mun
vera þess virBi. Ég geng jafnvel
svo langt i þessu, aB ég kaupi
helstenga bók, nema ég hafi lesiB
hana áBur. Mér finnst, aB dr.
ABalgeir megi vera hreykinn aB
fá að vaka yfir svo dýrmætum
bókum og taka á móti svo skyn-
sömum iesendum. Vissulega er
tilgangur safnsins sá að varðveita
og geyma, en ekki aB læsa inni
og fela, heldur að halda til
haga til notkunar. Og meðan eng-
in sérstæB ættfræBistofnun er til i
landinu og þjóðskjalasafnið varð-
veitir hinar eftirsóttu heimildir,
verBur það aB sætta sig viB nú-
verandi ástand.
Dr. Fríða Sigurðsson:
ENN UM ÞJÓÐSKIALASAFNIÐ
Enda má það vel una viB þvi.
Forstöðumaður þess, Bjarni Vil-
hjálmsson þjóBskjalavörður, er i
stjórn ÆttfræBifélagsins og gætir
þar hagsmuna þess. Og undir
hans stjórn og annarra mætra
manna eru ættfræBingar að vinna
þjóðskjalasafninu verulegt gagn.
MeBútgáfumanntalsins 1816hafa
þeir losaB safniB viB mikiB álag,
þar sem nú er kominn sam-
an á einn stað á prent allur sá
fróBleikur, sem áður var dreift
um allar prestsþjónustubadcur
landsins, sem nú fá aB vera i' ir iði.
Nú er ÆttfræBifélagiB að gefa út
manntal 1801, og er sú útgáfa
fyrst og fremst i þágu safnsins.
Og á þessari braut mun ÆttfræBi-
félagiBhalda áfram — án tillits til
þess, aB slik útgáfa er eiginlega i
verkahring þjóBskjalasafnsins
sjálf s. Þa B er þvi f jarstæöa a ö lita
ættfræðinga hornauga og tala
fýrirlitlega um þá i dagblööum.
Það var Björn H. Jónsson,
skólastjóri á tsafirði, sem kynnti
mig fyrir sr. Jóni Guðnasyni
skjalaverði fljótlega upp úr 1946.
Þá var öldin önnur. S^rstakur
salvörður var þá ekki til, heldur
voru þaö skjalaverBirnir sjálfir,
flestir eldri og viðurkenndir vis-
indamenn, sem uröu aö sætta sig
við það „aö afgreiöa” gestina.
Aðalstarf þeirra var þó enr. ó-
skyldara verk, nefnilega aö gefa
út fæðingarvottorö, og var jiaö
ekki litiö álag og lestrarstof-
an stundum eins og opinber skrif-
stofa. Einu sinni þáöi ég boð
kunningja minna á Isafiröi i
skyndiferö suöur, lenti á leiöinni i
slæmri bflveltu og sat marin og
kramin á safninu. Kom þar að
einn umsækjandi á fætur öðrum,
og varö ég aö biða lengi eftir aö
skjalavörðurinn gat sinnt mér,
þvi hann ,,varö fyrst aö afgreiða
dömuna”. Skjalavörður gat þá
varla sinnt ööru en afgreiB
shi, og dýrmætur tími lesand-
ans rann út i sandinn. Auk þess
áttaði þetta vottoröa-fólk sig yfir-
leitt ekki á þvi, að þaö var statt á
lestrarstofu, talaði hátt og snjallt
og truflaöi Iesendurna ekki litiö.
Yfirleitt var töluvert talaB á
safninu þá. Hópur kunningja stóð
þá stundum á miBju gólfinu og
rabbaði óþvingaöur um málefni
sin, en maBur gat einnig farið inn
i hliðarherbergið og spjallað þar
viB náungann. Þvi safngestir
máttu ganga sjálfir um birgðir
safnsins og ná sér I bækurnar og
láta þær aftur á sinn stað — eða
annan. Mér kom þetta allt mjög
ókunuglega fyrir sjónir, en mér
sannarlegablöskraöi,þegar égsá
sum manntölin beinlinis fara i
hundana. t Þýskalandi byrj-
aBi handri tastofnunin þegar
um aldamótin á þvi að endur-
prenta og seinna aö ljósrita hand-
ritin, og man ég, hvað ég var von-
svikin, þegar ekkert hinna sjö
handrita, sem voru lögð fyrir mig
undir doktorsritgerö mi'na, var
frumritið sjálft.
Þetta er nú allt komið i óllkt
betrahorfá þjóðskjalasafninu, og
geri ég ráB fyrir þvi, að dr. Aðal-
geir muni eiga nokkurn þátt i
þessum framförum. Þess vegna
verður aB halda honum til góös
þetta litta gamanyrði hans, sem
hann lét út úr sér viö blaðamann
Helgarpóstsins. Dr. Aðalgeir
þykir vænna um bækurnar en um
mennina, sem lesa þær, og er þaö
vel, þótt það gangi á kostnaö
kurteisis. 1 bók eftir George
Mikes: „Uber alles” er égnýbúin
að lesa, að þetta sé dæmigert
hugarfar þýskra embættis-
manna. Verður að virða þennan
annars svo marglastaöa anda,
þvi' það var hann, sem einu sinni
gerði Þýskaland stórt, meöan
persónutöfrar manns af öðru tæi
urðu upphaf að hruni þess.
En þó að dr. Aðalgeir sé óvinur
ættfræðinga, væri það fjarstæða
að láta sér detta I hug, að hann
vildi ættfræðingana heldur dauða
en að láta bækur safnsins i hend-
urnar á þeim. Samt er ég stund-
um ekki alveg laus við þann auð-
vitað afleita grun, að hann sé
a.m.k. að reyna að leggja á mig
til að fæla mig frá safninu, eins og
hann horfir á mig. En þó aö ég
dytti dauð niður, þá kæmi maður I
minn stað. En glötuð bók er farin
fýrir fullt og allt, og munu ætt-
fræðingar þvi endast lengur en
bókin.
Mikilsverðar framfarir á safn-
inu réttlæta ekki litilsverða fram-
komu, þótt ekki sé talað um þaö
að gera safngestina hlægilega
fýrir alþjóð. Ég viöurkenni tús-
lega, að ólikt betra er að lesa á
safninu nú en áður, sérstakiega
siðan hinn ljúfi salvörður er kom-
inn tíl skjalanna. En mér leið
betur þar i gamla daga. Þá hafði
ég þá tilfinningu að vera velkom-
inn gestur. Skjalaverðir kinkuðu
kolli til komumanns og tóku jafn-
vel i hönd hans. Andrúmsloftið
ilmaði af vingjarnleik. Jafn lærð-
ur maður og dr. Jónas Kristjáns-
son, sem nú er forstööumaöur
Arnasafnsins, hikaði ekki við að
fórna sinum tima til að sökkva
sér niður i' eitthvert hrafnaspark
sem ég kunni ekki að Iesa, og er
ég honum enn þakklát, þvi með
þvi að leysa þetta staka vanda-
mál mitt opnaði hannaugun i mér
fyrir islensku hrafnasparki yfir-
leitt.
Þaðeru ekki svo margir menn,
sem stunda núorðið þá góöu
gömlu þjóöariþrótt: ættfræði,
einmitt núna, þegar skjölin eru
fyrir hendi og ættfræðin getur
orðið vísindagrein. Nú, þegar
hver belja, hundur og jafnvel
köttur er krafinn um ættartölu
sina, ætti að örva fólk að gleyma
ekki uppruna sinum. Þaö ætti því
frekar að keppa að þvi að laða
ættfræðinga að en að hrinda þeim
frá safninu.
26/8. 1979.
hafði verið birt gaf innlendi fram-
leiðandinn Plastprent h.f. út yfir-
lýsingu. Hún var á þá leið að pok-
arnir væru innfluttir, en pakkaðir
hér heima i umbúðir Plastprents.
Fyrirtækinu sé ljós ábyrgð sin
gagnvart neytendum og skaðinn
skuli bættur á þann veg að næstu
sex mánuði skuli verð á Plastfix
lækka um 10% frá verðskrá.
Það fyrsta, sem . um þetta mál
birtist, var á neytendasiðu Dag-
blaðsins 18. desember 1978. Það
siðasta i þessu máli, sem greint
er frá i þessum sömu dálkum i
skjölin, þ.e. faktúrurnar með
góðu, myndi verðlagsstjóri fara
fram á úrskurö dómara.
Þann 22.1. ’79 er i Dagblaðinu
birt kjallaragrein eftir Sigurð
Oddsson. I greininni er óskaö eftir
svari við sjö spurningum. Þar
sem spurningar þessar koma inn
á nokkra megin punkta þessa
máls, en þeim hefur ekki enn ver-
ið svarað, leyfi ég mér að itreka
þær og kem þeim hér með aftur á
framfæri:
HUGLEIÐINGAR UM NEYTENDAMÁL
Allt frá lokum siðastliðins árs
og fram á þennan dag hefur mikið
verið rætt og ritað um málefni
neytenda. Vart hefur liöið sá
mánuður að ekki hafi borið þar
eitthvað nýtt á góma. Neytenda-
samtökin, sem eru áhugamanna-
samtök, hafa gert kannanir á vör-
um og þjónustu, og að mlnu mati
staðið sig vel i aö upplýsa það
sem ábótavant er.
Þetta er ágætt svo langt sem
það nær, en ég get ekki að þvi gert
aö ég hefi lengi undanfariö leitt
hugann að þvl, hvert sé framhald
og lyktir mála af þessu tagi. Ég
vil nefna sem dæmi mál, sem
kom upp i árslok 1978, Hér var um
að ræða innlendan framleiðanda,
sem setti á markað plastpoka i
neytendaumbúðum. Neytandi
hafði komist að raun um að I um-
búðunum voru færri pokar en
utan á þær var ritað. Neytenda-
samtökin gerðu könnun og stað-
festi hún fullyrðingar neytand-
ans.
Fram til þessa hafði innlendi
framleiðandinn gefið, vægast
sagt loðnar skýringar og allt að
þvi útúrsnúninga, svo ekki sé
dýpra tekið I árinni. Eftir að
könnun Neytendasamtakanna
jánúar 1979 er á þessa leið:
„Verður þvi að telja aö nú sé
þessu plastpokamáli lokið og
Plastprent h.f. hafi ekki selt við-
skiptavinum sinum visvitandi
f^rri plastpoka en áprentaðar
úmbúðir gefa til kynna”. Með
hliðsjón að ofansögðu og þar sem
ekkert frekar hefur verið um það
fjallað á neytendasiðu Dagblaðs-
ins verður að telja að hún sé á-
nægð með þessi málalok.
Neytendasamtökin létu frá sér
fara yfirlýsingu, þar sem þau
segjast vera „eftir atvikum á-
nægð” meö þessa lausn málsins.
Siðan hefur ekkert frá þeim
heyrst I þessu sambandi, svo þau
hljóta einnig að teljast allánægð.
t Alþýðublaðinu þann 2.1. ’79 er
haft eftir fulltrúa hjá verðlags-
stjóra, aö skiptar skoðanir séu
um það hvort hér sé um að ræða
verölagsbrot eða neytendamál.
Þann 13.1. ’79 er I sama blaöi haft
eftirsama fulltrúa: „að verðlags-
stjóri biði eftir gögnum, sem hann
hefði farið fram á við Plastprent
h.f. að fá afhent. Hefði hann bæði
óskað skriflega og munnlega eftir
þessum gögnum, en ekki fengið
þau enn”. Aðspurður sagði sami
fulltrúi, að ef hann ekki fengi
1) Hversu lengi hafa verið 48
pokar i stað 50 á rúllu?
2) Er málinu lokið með 10% af-
slætti eða „dumping” i sex
mánuði? Er sex mánaða timabil
nógu há sekt, eða hafa stjórnend-
ur Plastprents h.f. þegar reiknað
út að það nægi til þess að skapa
sér einokunaraðstöðu á þessum
markaði?
3) Hvað merkir: „eftir atvikum
ánægðir”?
4) Verðlagsyfirvöld hafa krafið
Plastprent h.f. um eldri faktúru,
en þá sem neytendasamtökin
nefna. Sú var dagsett 29. sept.,
’78. Kemur einnig á þeirri faktúru
greinilega fram, aö á rúllu séu 48
stykki:
5) Hvernig hljóðar upphaflega
pöntunin og aðrar pantanir Plast-
prents h.f.?
6) Greint er frá að itarleg upp-
lýsingaskipti hafi farið fram,
áður en innflutningur hófst og að
Neytendasamtökunum hafi verið
kynnt þessi upplýsingaskipti.
Hvers vegna hefur ekkert verið
birt um þessi upplýsingaskipti?
7) Hyggst Plastprent h.f. fara i
skaöabótamál við hiö erlenda
fyrirtæki? Sé svo, hvernig hyggst
þá Plastprent h.f. færa rök fyrir
skaðabótakröfum sinum?
Ég hef oft velt þvi fyrir mér að
undanförnu hversvegna neyt-
endasamtökin og embætti Verð-
lagsstjóra hafa ekki svarað þvi,
sem til þeirra er beint. Hefi ég
helst komizt að þeirri niðurstöðu,
að neytendasamtökin telji verð-
lags$tjóra hafa tekið við málinu,
en embætti verölagsstjóra telji
máliö neytendamál.
Þar sem af umræddum plast-
pokum no. 15 er selt meira en af
öllum öðrum plastpokum, sem
settir eru i neytendaumbúöir, vil
ég taka fram eftirfarandi: Allt
siðastliðið ár gat Plastprent h.f.
boðið dreifingaraðilum þessa
poka á lægra verði, sem nam
þeim mun er svarar til 48 poka i
staö 50. A nú að verölauna fyrir-
tækið með þvi aö leyfa þvi að ráð-
stafa hinum ólöglega hagnaöi til
aö standa straum af undirboðum
eða „dumping" i 6 mánuði i
viðbót. Þetta er verðugt Ihugun-
arefni þeim sem um þessi mál
fjalla.
Þá vakna upp aðrar spurning-
ar. Er þetta þaö sem koma skal?
Er veriö að flytja verðlags -og
sakamál yfir til neytendasamtak-
anna eða jafnvel leyfa hinum
brotlegu sjálfum að ákveða sekt
sina og fylgjast meö að henni sé
framfylgt: Er þetta kannski byrj-
unin á stórfelldum sparnaði i rik-
isrekstri?
Ég tel það engan veginn mitt að
reka á eftir þessu máli. Hins veg-
ar veiti ég forstöðu fyrirtæki, sem
er I harðri samkeppni viö marg-
nefnt fyrirtæki, meðal annars á
markaði poka nr. 15. Það aö ég
sætti mig ekki við að málinu sé
lokið með 10% „dumping” i sex
mánuði er auðskilið. Hitt fæ ég
ekki skilið og skyldi engan undra,
að samtök, sem stofnuð eru af
neytendum, og hafa það markmið
aðgæta hagsmuna þeirra, virðast
sætta sig viö þessa lausn.
Mér er kunnugt um að hjá neyt-
endasamtökunum er til nefnd,
sem heitir neytendanefnd og á að
gæta hagsmuna neytenda . Er
unnt að fá upplýsingar um, hverj-
ir skipa þessa nefnd, hvað hún
hefur starfaö og hverjir fara meö
dóms- eða ályktunarvald i henni?
Þegar ég hef fengið svör við
þessum spurningum, þá fer ég
kannski að geta áttaö mig betur á
hlutunum.