Helgarpósturinn - 14.09.1979, Blaðsíða 19

helgarpósturinrL. Föstudagur 14. september 1979
—helgar
pásturinn—
Útgefandi: Blaðaútgáfan Vitaösgjafi
sem er dótturfyrirtæki Alþýðublaðs-
ins, en með sjálfstæða stjórn.
Framkvæmdastjóri: Jóhannes Guð-
mundsson
Ritstjórar: Arni Þórarinsson, Björn
Vignir Sigurpálsson
Ritstjórnarfulltrúi: Jón Oskar Haf-
steinsson.
Blaðamenn: Guðjón Arngrimsson,
Guðlaugur Bergmundsson, Guðmund-
ur Arni Stefánsson og Þorgrlmur
Gestsson
Ljósmyndir: Friðþjófur Helgason
Augiysmgar: Ingioiorg SiguroaraotTir
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir
Dreifingarstjóri: Sigurður Steinars-
son
Ritstjórn og auglýsingar eru að Sfðu-
múla 11, Reykjavfk. Sfmi 81866. Af-
greiðsla að Hverfisgötu 8-10. Sfmar:
81866, 81741, 14900 og 14906.
Prentun: Blaðaprent h.f.
Askrift (með Alþýðublaðinu) er kr.
3.500,- á mánuði. Verð I lausasölu er
kr. 180.- eintakið.
Vinnudeila Grafiska sveina-
félagsins og vinnuveitenda er um
margt söguleg . Lltill hópur
manna I lykilaöstööu innan
ákveöinnar starfsgreinar ætlaöi
aö notfæra sér stööu sína til aö
knýja fram hækkanir sér til
handa umfram þaö sem aörir
launþegarhöföu fengiö, en harka-
leg viöbrögö vinnuveitenda uröu
til þess aö hinir grafisku kiknuöu
undan þeim glfurlega þrýstingi,
sem á þá lögöust og samningar
tókust meö hliöstæöum hætti og
annars staöar haföi samist um.
Hin nýja herfræöi Vinnuveit-
endasambandsins, verkbanniö,
hefur því enn boriö árangur.
„Þaö hefur löngum veriö talaö
um aö ójafnræöi rlkti á vinnu-
markaöi, þar sem verkalýös-
hreyfingin heföi öll tök en vinnu-
veitendur engin. Þessideila sýnir
þaö hins vegar i hnotskurn aö þaö
rikir fullkomiö jafnvægi i þessum
efrium, ef vinnuveitendur nýta
sér einungis þann rétt, sem þeir
hafa lögum samkvæmt, og aö
halda má aftur af þessum smá-
hópum meö verkbannsvopninu.
Þaö er kannski sú helsta reynsla
sem draga má af þessari vinnu-
Norömanna og Rússa um „gráa
svæöiö” á Barentshafi og eölilega
ltst norsku rikisstjórninni illa á aö
leika stórveldi á móti tslandi
meöan landiö er i hlutverki smá-
þjóöar gagnvart Rússum. Og gefi
Norömenn eftir i deilunni viö
tslendinga er þeim varla stætt á
aö reyna áfram aö standa uppi I
hárinu á Rússum.
Þannig er Jan Mayen deilan
oröin diplomatiskt spil hvaö
Norömenn varöar, og eiginlega
ekki undarlegt aö Knut Fryden-
lund utanrikisráöherra skyldi á
siöustu stundu ákveöa aö fresta
viöræöunum viö tslendinga. Eins
og kunnugt er var ein af ástæöum
þeirrar ákvöröunar Frydenlunds
sú, aö hann vildi ekki aö deilan
yröi dregin inn i kosningabarátt-
una. En þaö sem réöi úrslitum
var aö hans sögn aö Erling
Norvik, formaöur Hægri haföi á
framboösfundum gagnrýnt
stjórnina harölega fyrir linkind i
fiskveiöimálum. Norvik hélt þvl
hinsvegar fram á móti aö hann
deilu sem nú er afstaöin,” sagöi
einn af forsvarsmönnum VSl.
Engu aö siöur hefur vinnu-
stöövunin sem leiddi af aögeröum
Grafiska sveinafélagsins oröiö til
þess aö beina mjögaugum manna
aö sjálfri vinnulöggjöfinni, sem
staöiöhefuraömikluleyti óbreytt
frá þvi á fjóröa áratugnum.
Ýmsirtelja nauösynlegt aö ráöist
veröi i gagngera endurskoöun á
löggjöfinni og laga hana að
nútima aöstæöum.
Þaöer einkum tvennt sem taliö
hefur veriö aö ná þyrfti fram i
slíkri endurskoöun. 1 fyrsta lagi
hafa veriö uppi raddir þess efnis
aötakmarka eigi verkfallsréttinn
viö hin'ktærri samtök launþega og
koma á þann hátt i veg fyrir að
einstakir smærri hópar geti tekiö
sig útúr ogknúiö fram hærri laun
enalmenritgerist á vinnumarkaði
i ljósi sérstakrar aöstööu sinnar.
Hins végar hefur veriö rætt um
þaö aö samiö veröi I einu innan
einstakra vinnustaöa eöa starfs-
greina viö hin ýmsu verkalýðs-
félög sem þar eiga hlut aö máli.
Skipulagsbreyting af þessu tagi
verður vafalaust torsótt. Þvi
hefur verið haldiö fram meö
nokkuö gildum rökum aö fyrri
breytingin heföi I för meö sér aö
negld yröi niöur I eitt skipti fyrir
öll núverandi skipan einstakra
starfshópa i launastiganum i
þjóöfélaginu. A sama tfma er
ljóst aö rikjandi starfsmat innan
launastigans hér á landi er I sumu
frábrugðið þvi sem gerist i
nágrannalöndunum. Ýmsar
stéttir munu teljasig vanmetnar I
launum I ljósi sliks samanburöar
og hafa lagt kapp á aö fá stööu
sina innan launastigans bættan.
Þaö má þvi ætla aö þessar stéttir
muni berjast hatrammlega gegn
skipulagsbreytingum af þessu
tagi.
Alþýðusamband Islands hefur
einnig veriö mjög andsnúiö öllum
hugmyndum, sem fela i sér tak-
mörkun verkfallsréttarins á þá
lund að hann sé færöur frá verka-
lýösfélögunum til heildarsamtak-
anna. „Verkfall er i reynd eina
tækiö sem verkalýöshreyfingin
hefur i baráttu sinni og það
kemur ætiöuppsústaöaaö þaðer
málum, og hann sæi enga ástæöu
til aö fresta viöræöum viö Islend-
inga.
Norvik þótti þaö llka gungu-
háttur hjá Frydenlund aö reyna
meö þessum hætti aö kæfa gagn-
rýni á norska utanrikisstefnu. En
hafi það veriö ætlunin er nokkuö
ljóst, að þaö hefur ekki tekist.
Meö þessu sigldi ekki aðeins Jan
Mayen máliö hraöbyri inn i
norska kosningabaráttu, heldur
lika stefna verkamannastjórnar-
innar I fiskveiöimálum, og haf-
réttarmálum yfirleitt.
Sannleikurinn er nefnilega sá,
aö loönuveiöibanniö viö Jan
Mayen I sumar var aöeins drop-
inn sem fylííi bikarinn. Þótti reiöi
sjómanna beindist I fyrstu á yfir-
boröinu gangvart tslendingum
voru þaö fyrst og fremst enn ein-
ar veiöihömlurnar sem hleyptu
tilfinningunum I suöu. Aöur haföi
ýmist veriö sett bann eöa hömlur
á veiöar ýmissa annarra fiskteg-
unda, meöan fiskinum var mokaö
óhindrað upp i báta ýmissa
nauösynlegt fyrir einstök verka-
lýösfélög aö beita verkfalls-
réttinum. Alþýöusambandiö mun
þvi aldrei geta ljáö máls á neinu
þvi sem felur i sér einhverja tak-
mörkun á þessum rétti,” sagði
einn af talsmönnum Alþýöusam-
bandsins.
Enda þótt þetta sé
,,prinsip”-afstaða Alþýöusam-
bandsins, er aðstaða þess aö
mörgu leyti erfið. Aöildarfélög
ASI er mislitur hópur launþega
meö tiltöluiega góöar tekjur og
lágar tekjur, og þrátt fyrir yfir-
lýsingar sambandsins um jafn-
launastefnu hefur iöulega oröiö
misbrestur á að unnt hafi reynst
aö framfylgja henni. Alþekkt er
hvernig svonefnd iönaðarmanna-
félög hafa á lokaspretti heildar-
kjarasamninga knúiö fram meiri
hækkanir en láglaunafélögin eftir
aö þau höföu gengiö frá
samkomulagi viö vinnuveitendur
sina.
Þá er ASI einnig afar viðkvæmt
fyrir einleik launþegafélaga, sem
standa utan samtakanna, svo
sem deila Grafiskra er nærtækt
dæmi um. ASt-menn voru ailt
annaö en ánægöir meö aögerðir
Grafiska sveinafélagsins og til-
buröi til aö sprengja þann iauna-
ramma sem samstaða haföi oröiö
um innan sambandsins og þau
aöildarfélög ASI, sem innan
prentiönaöarins eru, höföu geng-
ist undir. Verulegur þrýstingur
kom frá forsvarsmönnum ASI á
stjórnarmenn Grafiska sveina-
félagsins um aö ganga til
samninga viö vinnuveitendur
áöur en verkbannsaögeröir VSI
bitnuöu á alsaklausum ASI-fé-
lögum I prentiönaöinum og deilan
magnaöist til muna.
Þetta leiddi til fundar I fyrra-
dag milli samninganefndar
Grafiska sveinafélagsins og As-
mundar Stefánssonar, fram-
kvæmdastjóra ASÍ, þar sem auk
þess voru Björn Björnsson frá
Kjararannsóknanefnd og
Jóhannes Sigurgeirsson hag-
fræöingur ASÍ. Reikni-
meistararnir lögðu þar höfuöið i
bleyti i leit að útgönguleiö fyrir
grafisku sveinana, svo að þeir
mættu halda andlitinu ef þeir
mitt Islendingar sem streymdu til
Jan Mayen og fylltu þau skörö
sem Norðmennirnir skildu eftir
sig á loðnumiöunum.
Eftir aö fyrstu reiöi- og til-
finningaöldurnar i garö Islend-
inga haföi lægt fóru útvarp og
sjónvarp og stærstu óslóar-blööin
aö velta upp ýmsum öörum flöt-
um á málinu. Þaö kom fljótlega I
ljós, aö flest allir stjórnmála-
menn viöurkenndu i oröi mikil-
vægi loönuveiöanna fyrir Islend-
inga og sjálfsagöan rétt þeirra til
veiöa viö Jan Mayen — innan
norskrar lögsögu vel aö merkja.
Ein af fáum undantekningum var
einn af frambjóöendum Miö-
flokksins, sem vildi senda sjóher-
inn umsvifalaust á islensku
varöskipin.
En sú skoöun hefur ekki fengiö
mikinn hljómgrunn, ekki einu
sinni I eigin flokki. Formaöur
flokksins taldi sjálfsagt aö semja
og veita Islendingum fisk-
veiöiréttindi og formaöur æsku-
gengu til samninga. Hvort þessir
útreikningar uröu lausnaroröiö I
deilunni liggur þó ekki fyrir.
Hin skipulagsbreytingin —
varðandi þaö aö teknir veröi upp
vinnustaöasamningar — ætti
hinsvegar aö vera auöveldari viö-
fangs. I allmörg ár hefur þaö
veriö á stefnuskrá Alþýöusam-
bandsins aö litiö sé á vinnustaö-
ina sem grunneiningu I samning-
um. Hugmyndin á bak við þessa
stefnu var þá m.a. sú aö gera
starfsmennina/launþegana virk-
ari I ákvöröunum varöandi rekst-
ur þeirra fyrirtækja sem þeir
ynnu hjá, og jafnframt opna þeim
möguleika aö hreinlega yfirtaka
vinnustaöi I þeim tilfellum aö at-
vinnurekandinn legði upp laup-
ana, likt og gerst hefur sums-
statiarerlendis. Af margvislegum
ástæðum hefur þessi stefna þó
aldrei náö aö festa rætur I starfi
ASl, bæöi vegna innbyggös
tregöulögmáls og Ihaldssemi
ásamt viökvæmni fyrir þvi aö
sprengja upp gömlu verkalýös-
félögin meö þessum hætti. Hins
vegar má reikna meö þvl aö þetta
mál komi aftur til umræöu innan
Alþýöusambandsins á næstunni,
m.a. i ljósi deilu Grafiska sveina-
félagsins og þeirrar gagnrýni
sem launþegahreyfingin hefur
oröiö aö sæta undanfariö fyrir
starfshætti sina.
Vinnuveitendur vilja s já ýmsar
breytingar á vinnulöggjöfinni.
Hugmyndin um vinnustaöasamn-
inga er þeim aö skapi en einnig
vilja þeir aö allir starfshættir
varöandi samningsgeröina veröi
endurskoöaöir. Vilja þeir þá aö
ÍÍInllrQÖu irD(dJ
yfirsýn
(DtPÖi-lnlcil
lýössamtakanna gekk svo langt
aö segja, aö loönuveiöarnar
skiptu Norömenn yfirleitt svo
litlu máli, aö þaö svaraöi ekki
einu sinni kostnaöi aö kaupa
flugmiöa á samningafund á
Islandi.
Hreint reikningslega haföi hann
rétt fyrir sér. Kostnaöurinn viö aö
ná I loönuna er glfurlegur, vegna
þess hversu langt er að fara.
Þessi ungi norski „framsóknar-
maöur”er fulltrúi I fiskveiöiráöu-
neytinu og vissi þess vegna hvaö
hann var aö fara, þegar hann
sagöi aö eitt til tvö hundruö þús-
und tonna afli mundi ekki nægja
fyrirkosnaöi viö veiöarnar. Og þá
er lika skiljanlegt aö sjómennirn-
ir uröu æfir, þegar átti aö stööva
veiðarnar viö 90 þúsund tonn. En
þvimáheldurekkigleyma, þegar
viö reynum aö skilja afstööu sjó-
mannanna, aö loönuveiöarnar
stuöluöu þrátt fyrir allt aö því aö
brúa dautt timabil I veiðunum, og
minnka tapiö á útgeröinni. Auk
þess skapaöi loönan einhverja
vinnu I landi.
Einn þáttur I þessu máli, og
ekki svo litilvægur er þáttur fjöl-
miðla. Eins og ég drap á hér aö
framan tóku fjölmiölarnir fljót-
lega aö velta upp ýmsum flötum á
deilunni. Athyglisvert var, að
blööin lögöu stærsta áherslu á
hina pólitisku hliö málsins, en
geröu minna úr atvinnuhliöinni,
þ.e. hvaöa þýöingu loðnuveiöarn-
ar hafa fyrir norskt atvinnulif —
sérstaklega á heimaslóöum bát-
anna. En þaö er ekkert nýtt,
nákvæmlega þaö sama var uppi á
teningnum I siöasta þroskastrlöi
Islendinga og breta.
Þetta veröur vel skiljanlegt ef
viö gerum okkur grein fyrir þvi,
aö útgerðarbærirnir I Norður-
Noregi eru állka langt frá Osló og
islenskir útgeröarbæir — og
margir reyndar lengra. Fisk-
meö lögum eöa samkomulagi
milli vinnuveitenda og launþega-
hreyfingarinnar veröi settar
fram ákveönarreglurum aö allar
kröfur skuli hafa borist eöa vera
lagöar fram á ákveönum tima-
punkti en siöan sé tilgreindur
ákveöinn frestur til samkomu-
lagsumleitana áöur en unnt er aö
boöa verkfalls- eöa verkbannsaö-
geröir. Þá veröi einnig gengið
þannig frá hnútum aö I sam-
komulagsumleitunum veröi ekki
á dagskrá aðrar kröfur en þær
sem upphaflega voru lagöar fram
og meö þvi komið i veg fyrir aö
unnt sé aö leggja fram nýjar og
nýjar kröfur eftir aö út I viöræöur
er komiö eins og stundum hefur
viljaö brenna viö. Þá vilja vinnu-
veitendur einnigfá inn ákvæöi um
heimild sáttasemjara eöa rikis-
valds til aö fresta verkfalls- eöa
verkbannsaögeröum tiltekinn
tima meðan reynt er til þrautar
aö ná samkomulagi.
Ljóst er aö hugmyndir vinnu-
veitöida og forsvarsmanna laun-
þegahreyfingarinnar varöandi
bæöi nauösyn á endurskoöun
vinnulöggjafarinnar og I hverju
hugsanlegar breytingar ættu að
vera fólgnar eru um margt and-
stæöar. Hitt er ljóst aö vinnulög-
gjöfin og starfshættir aöila vinnu-
markaöarins i samningum um
kaupogkjör veröa I brennidepli á
næstunni og veröur fróölegt aö
fylgjast meö hvaöa lyktir þessi
umræöa fær.
veiöar eru líka óverulegur hluti af
þjóöartekjum Norömanna — og
loðnan er bara brot af þvLÞar viö
bætist, aö Norömen fóru ekki aö
veiöa loönu fyrr en i fyrra, og þvl
hafa loönuveiöar enga hefö unniö
sér i hugum landsmanna. Allra
sist I Suöur-Noregi þar sem
meirihluti þjóðarinnar býr.
I sjálfri Osló, þar sem stærstu
fjölmiölarnir hafa aösetur sitt,
rikir nánast fávisi um allt sem
viökemur fiski og fiskveiöum. Ég
hef um þaö öruggar heimildir, aö
á fréttastofu útvarpsins hafi eng-
inn haft hugmynd um hvernig
loöna lltur út.
Þess vegna er ekki undarlegt
þótt ýmsir hafi velt þvi fyrir sér
inni á dagblaðsritstjórnum I Osló,
hvort Norömenn séu farnir aö
stunda heimsvaldastefnu á höf-
unum. Séu „hafimperialistar”
eins og það var oröaö. Meö þvl er
visaö til ásælni Norömanna I haf-
svæöi I noröurhöfum, sem ýmsum
er farið aö þykja nóg um.
Flestir eru llka sammála um þá
staöreynd aö loönuveiöar viö Jan
Mayen eru ekki „aö vera eðaekki
vera” fyrir Norömenn en þaö sé
hinsvegar tilfeiliö meö Islend-
inga, sem byggi afkomu slna aö
mestu leyti á fiskveiöum. Sumir
hafa reyndar llka bent á, aö
loönuveiöarnar kunni aö hafa úr-
slitaþýöingu fyrir Noröur-Noreg,
ekki slst á þessum oliutlmum,
þegar atvinnumöguleikarnir eru
mestir i suöri, en fiskurinn hverf-
ur I norðri.
En hvaö um þaö — þaö er líka
loöna á Barentshafi, og slldinni
ná Norömenn áöur en hún kemst
til Islands.
VINNULÖGGJÖF f GAPASTOKKNUM
Eftir fyrstu lotu i Jan Mayen
deilunni virðist mega álíta aö hún
sé fyrst og fremst oröin norskt
innanríkismál — kosningamál.
Rikisstjórn Verkamannaflokks-
ins tvístigur frammi fyrir tvlsýn-
um sveitastjórnakosningum
annarsvegar og þörfinni fyrir aö
reka ábyrga utanrlkispólitik
hinsvegar.
Og vandamállö er alls ekki svo
auövelt viöureignar. Sjómennirn-
ir I Noröur-Noregi sem treysta á
loönuvertlöina, krefjast þess aö
íslendingum sé sýnd ákveöni og
óskertri 200 mllna fiskveiöilög-
sögu, meö miöllnu viö Island, sé
komiöupp hiö snarasta. En ennþá
hafa engin úrslit fengist I deilu
«La Island fá
LODDEKRIf?;

*TKtX KAX»XXlSTU»tKV
Iíy}« nn\'kf' & pr»voM*rt? frutn
vit í tít-ts «.ákalf«* i«robl<>msnn*>n Jnn
vl Si» «?«>*« fs*. <!<>»*
iKt er f!»'S^rer.rte «<>*- fcxc ■■ K»! M
« nti«Mu*Onr- KwwwDt »*-«>« «•<* vRw «m>»m
i s
SJT
mot norsk Iodd/"^J
Island med hard
6 >
heföi gagnrýnt stjórnina almennt
fyrir aögeröir sinar I fiskveiöi-
annarra þjóöa. Þeim hefur ekki
slst sárnaö þaö, aö þaö voru ein-
NORÐMENN MILLI STEINS OG SLEGGJU