Helgarpósturinn - 14.09.1979, Blaðsíða 15

15
Föstudagur 14. september 1979
Hollywood og járnbrautir:
Nfjar bækur eftir William
Goldman og Paul Theroux
Bandariski rithöfundurinn
VVaiiam Golman er líklega þekkt-
astur hér á landi fyrir bækur sin-
ar „M araþonm aöurinn’’ og
„Magic”. Hann hefur nú sent frá
sér nýja bók sem hann kallar
,,Tinsel”sem á isiensku leggst út
sem glys eöa glingur. 1 bók-
inni segir frá kvikmynda-
framleiöandanum Juiian Garvey
og tilraunum hans til þess aö
finna leikendur I nýja stórkvik-
mynd. Bók þessi þykir ekki neitt
afrek á sviöi bókmenntanna og
segir gagnrýnandi N.V.T. Book
Review, aö á meöan Garvey se aö
leita aö leikurum, sé Goldman aö
reyna aö veiöa skáldsögu i net
sitt, en lesendur veröi fyrir
iöngu búnir aö varpa bókinni fyrir
borö, áöur en veiöin beri nokkurn
árangur.
Þaösem bókinni er helst fundiö
til foráttu, er aö Goldman tekst
aldrei aö komast niöur úr yfir-
borösglysinu. Stereotýpurnar
veröa aldreineitt annað en stereó
týpur, þaö sem kemur fram eru
upplýsingar en ekki vidd, glysiö
sjálft en ekki hugleiðingar um
þaö.
Engu aö siöur siglir bókin hrað-
byri upp bandariska metsölu-
listann ogerkominná listann yfir
15 söluhæstu bækurnar.
Þaö er dálitiö annar heimur,
sem Paul Theroux lýsir I bókinni
„The Old Patagonian Express”.
Hún lýsir tveggja mánaða lestar-
feröalagi hans frá foreldrahúsum
i Medford, Massachusetts i
gegnum Mexico, Miö-Ameriku og
alla leiö til Patagóniu, syöst i
SuöurAmeriku.
Þetta er ekki fyrsta bókin þar
sem hann lýsir löngu ferðalagi
meö járnbrautum. Fyrir um
fjórum árum sendi hann frá sér
bókina „The Great Railway
Bazar”, þar sem segir frá feröa-
lagi hans frá London til Japan og
til baka. Sú bók þótti mjög góö
lýsing á sliku feröalagi, þar sem
hinir furðulegustu atburöir gerö-
ust.
Feröabókahöfundurinn Nor-
man Douglas setti fram fýrir
um 50árum ákveðnar reglur, sem
hver góö feröasaga ætti áö hlita.
Þar segir eitthvaö á þá leiö, aö
lesandi slikrar bókar ætti kröfú á
þvi aö ekki einungis væri fariö
meö hann i feröalag á ytra boröi,
svo sem lýsingu á landsiagi
o.s.frv., heldur ætti hann rétt á
þvi sem hann kallar innra feröa-
lagi, tilfinningalegu feröalagi,
samhliöa hinu. Slfk bók ætti aö
veita tækifæri til þrefaldrar könn-
unar,áytriveruleikanum, á huga
höfúndar og huga okkar sjálfra.
Hugur rithöfundarins þyrfti þvi
aö vera þess viröi aö vera kann-
aöur og höfundurinn þyrfti aö
hafa einhverja llfsspeki 0g hug-
rekki til aö láta hana frá ser,
höfundurinn þyrfti lika aö vera
bæöi barnslegur og djúpvitur.
„The Great Railway Bazar'
myndi falla undir sllkar bækur,
en þaö er ekki eins öruggt meö
„The Old Patagonian Express”,
þar sem henni tekst ekki eins vel
aö fá lesandann til aö kanna sinn
eigin huga. Þó eru i henni margir
mjög góöir kaflar, eins og samtal
hans við hinn kunna rithöfund
Jorge Luis Borges.
John Carpenter leikstýrir nýjustu mynd sinni The Fog.
Nýr höfuð-
paur has-
armynda ?
Háskólabió: Arás á lögreglu-
stöö 13 — Assaulton Precinct 13.
Bandarisk. Argerö 1977. Hand-
rit og leikstjórn: John Carpent-
er. Aðalhlutverk: Austin Stoker,
Darwin Joston, Laurie Zimmer.
John Carpenter, leikstjóri
þessarar myndar, hefur á siö-
ustu árum komist 1 hóp þeirra
ungu fagmanna sem Banda-
rikjamenn hafa bundiö hvaö
mestar vonir viö i kvikmynda-
hrifningu víöa um lönd. Hún
aflaöi honum þeirra tækifæra
sem hann hefur nú fengiö. Sú
mynd sem Háskólabió sýnir nú,
Assault on Precinct 13 er svo
mynd númer tvö. Þar hefur
Carpenter fengið nokkurt fé til
umráöa og atvinnumenn sér til
aöstoöar þótt öllum kostnaöi
hafi greinilega veriö haldið i
lágmarki. Raunar má segja aö
Carpenter leiki sér I þessari
mynd aö forsendum og formúl-
um gömlu B-myndarinnar.
Efniö er gamla góöa umsát-
ursástandiö: Lögreglustöö,sem
leggja á niöur,veröur aö sam-
eiginlegu virki glæpamanna og
lögreglumanna þegar óhugnan-
legar sveitir borgarskæruliöa
láta aösérkveða. Þessa gamal-
reyndu hasarmyndaforskrift
gerö. Samt er eins og hann hafi
ekki enn tekist á viö verkeftii
sem hæfileikum hans er sam-
boöiö. Má vera aö þaö sé meö
ráöum gert.
Fyrsta mynd hans I fullri
lengd, science-fictionsatiran
Dark Star sem Laugarásbió
sýndi fyrir tveimur árum, var
skóla verkefni hans I
Suöur-Kaliforniuháskóla, gerö
af fjárhagslegum vanefnum en
verulegri hugkvæmni og náöi
þeim ótrúlega árangri aö kom-
ast ekki einvöröunguá almenna
dreifingu heldur vera sýnd viö
nýtir Carpenter sér af mikilli
útsjónarsemi. Hann leikur sér
með augljósri ánægju aö ýms-
um minnum úr myndum manna
eins og Howard Hawks og John
Fordogútkoman er undirfuröu-
legur ameriskur borgarvestri.
Bæöi i handriti og allri upp-
byggingu myndarinnar, jafnvel
i sjálfu valinu á óþekktum and-
litum I aöalhlutverkin, leggur
Carpenter áhershi á tímaleysi
og staöleysi sögunnar. Hún hef-
ur eiginlega ekki neina sklrskot-
un út fyrir sig. Til dæmis vitum
viöekkert um eðli og tilgang aö-
UM HLUTVERK
Hlutverk útvarpsráös bar á
góma I skemmtilegu viötali viö
Hjört Pálsson, dagskrárstjóra, i
siöasta Helgarpósti. Hjörtur
hefur ekki fariö dult með, aö
honum þætti ýmsu mætti breyta
i stjórn og rekstri
Rikisútvarpsins. Hann hefur til
dæmis ritaö itarlega greinar-
gerö um dagskrárhugmyndir
sinar og tillögur til breytinga,
sem enn hafa ekki komiö til
umræöu I útvarpsráöi,- þvi
miöur.
Hjörtur er þeirrar skoöunar,
aö útvarpsráö ætti aö leggja
niöur I núverandi mynd, en i þess
staö að koma stjórn stofnunar-
innar, sem ábyrg væri fyrir öllu
hennar starfi og fram-
kvæmdum. Þetta er ekki ný
hugmynd.
Samkvæmt útvarpslögunum
er hlutverk útvarpsráös aö taka
ákvaröanir um hversu útvarps-
efni skuli haga I höfuödráttum.
Þaö skal og leggja fullnaöar-
samþykkt á dagskrá, áöur en
hún kemur til framkvæmda. Þá
skal ráöiö setja reglur ,,, eins og
þurfa þykir ” til þess aö fylgt sé
ákvæöum þriöju greinar
útvarpsiaganna, en hún fjallar
um almennt menningarhlutverk
útvarpsinsog að þvi skuli skylt
aöhalda i heiöri lýöiæöislegar
grundvallarreglur, viröa
tjáningarfrelsi og gæta fyllstu
óhlutdrægni gagnvart flokkum
og stefnum I opinberum málum,
stofnunum, félögum og ein-
staklingum.
Samkvæmt þessufer þaö ekki
milli mála, aö útvarpsráö er i
rauninni ritstjórn útvarpsins,
eða dagskrárstjórn. t 6. grein
útvarpslaga er fram tekiö, aö
ákvaröanir útvarpsráös um
útvarpsefni séu endanlegar.
Þetta er hlutverk útvarpsráös,
samkv®mt lögunum ogeftir þvi
hefur ráöiö starfaö.
Núverandi skipan útvarps-
ráös er þannig, aö Alþingi kýs
sjö menn og jafnmarga til vara
til fjögurra ára meö hlutfalls-
kosningu. Menntamálaráðherra
skipar siöan formann og vara-
formann. Þetta fyrirkomulag er
auðvitaö umdeilanlegt eins og
öll mannanna verk.
Mln skoöun er sú, að útvarps-
ráö ætti aö vera allfjölmenn
stofnun fimmtán til tuttugu
manns til dæmis, sem héldi
fundi einu sinni i mánuöi eöa
svo. Hlutverk ráösins væri
fyrst og fremst að fjalla um
útvarps- og raunar sjónvarps-
dagskrána eftir á. Meta þaö
sem gert hefur veriö og móta
höfuölinur i dagskrárstefnu,
ekki I smáatriöum hverjir eigi
aö flytja hvaö oghve oft, heldur
aö móta meginstefnuna. Aöild
aö þessu ráöi ættu aö eiga f leiri
en aöeins fulltrúar stjórnmála-
flokkanna kosnir af Alþingi. Þar
ætti starfsfólk aö eiga sina
kjörnu fulltrúa, eölilegt væri,
lika, aö þar heyröust raddir úr
helstu samtökum launþega og
atvinnurekenda Meöan ekki er
hér starfandi notenda eöa hlust-
endafélag mætti til dæmis
hugsa sér að Neytendasamtökin
ættu fulltrúa i útvarpsráöi.
Síöan væri ef til vill eölilegt aö
þetta fjölmenna ráö kysi
fámennari hóp, kannski fimm
einstaklinga, sem væru
einskonar framkvæmdanefnd,
sem væri raunveruleg stjórn
stofnunarinnar eins og Hjörtur
Pálsson leggur til, og fjallaði
ekki aöeins um dagskrárgerö
heldur og allar hliöar á rekstri
þess stórfyrirtækis, sem Rlkis-
útvarpiö i raun réttri er.
Þaö er mikið rétt, aö fundir
útvarpsráös eru ekki ævinlega
sérlega uppbyggilegar
samkomur. Allt of mikill hluti
timans þar fer I pex um ómerki-
legustu smáatriöi og of litiö er
um aö tlmi gefist til aö ræða
meginlínur I dagskrárgerö.
Oft eru til umræöu á fundum
útvarpsráös smámál, sem
þangaö eiga ekki erindi, en
hafna þar inni á boröi af ein-
hverjum undarlegum ástæöum.
Oft hefur mér fundist, aö svo-
lltil deyfö einkenndi alla yfir-
stjórn þessara áhrifamiklu fjöl-
miðla. Hjá embættismönnunum
er stundum engu likara en
breytingar og nýjungar séu af
hinu illa og menn áliti þaö
meginhlutverk sitt aö koma i
veg fyrir aö verulegar breyt-
ingar eigi sér stað. Allt stöðvast
á þeirri röksemd, sem útvarps-
ráösmenn eiga harla litil svör
viö, aö ekki séu til peningár.
Þessu er svaraö á sama tima og
verið er að reisa milljaröahöll
úr steinsteypu suöur I Fossvogi.
Auövitaö varö aö leysa húsnæö-
ismál útvarpsins. Það var og er
brýnt. En þaö mátti áreiöanlega
gera á margfalt ódýrari hátt en
nú er veriö aö gera.
Ég dreg ekki úr þvi, aö for-
ráðamenn útvarpsins hafi gert
sitt besta til aö kria þvi út aukið
fjármagn. En þar koma til hinir
vondu stjórnmálamenn, sem
framkvæmdastjóri hljóövarps
lét þau orö falla um I VIsi hér
um daginn, aö þeir væru sú stétt
manna er hann bæri alls enga
viröingu fyrir. Þaö er auövitáö
hans mál.
Einhverra hluta vegna hefur
útvarpinu vegnað illa i baráttu
sinni iyrir eölilegum hækkunum
afnotagjalda og eölilegu fjár-
hagslegu sjálfstæöi. samkvæmt
fyrstu grein útvarpslaganna er
rikisútvarpiö „sjálfstæö stofnun
i eigu isVenska rikisins”. Þetta
sjálfstæöi er ekki til aö þvi’ er
fjárhagshliöina varöar. Vegna
þess aö afnotagjöldin eru inni I
vísitölunni fást þau ekki hækkuö
eins og eölilegt væri. Ekki
stendur hinsvegar á hækkunum
til dagblaöanna þegar um er
beöiö. Þaö er hér sem hnifurinn
stendur i kúnni.
Þessu þarf aö breyta og fyrir
þvi þarf aö berjast. Þá getur út-
varpiö bætt þjónustu slna við
viöskiptavini ogstigiö I takt viö
tlmann, sem þaö gerir ekki um
þessar mundir, — þvi miöur.
Siðasta risaeðlan.
Ný mjög spennandi banda-
risk ævintýramynd.
Aöalhlutverk: Richard
Boone og Joan Van Ark.
Sýnd kl. 5-7-9 og 11,
Bönnuö innan 12 ára.
geröa borgarskæruliöanna sem
allt snýst þó um. Viðfangsefni
Carpenters er fyrst og fremst
átök og samtök manna eins og
þetta birtist I spegli hasar-
myndaheföarinnar amerisku.
Kannski er Assault on Precinct
13 ekki sist biómynd um bió-
myndir.
Það breytir ekki því aö i
spennumögnun er John
Carpenter talsveröur snillingur,
og er þar jafnvigur á klippingu,
lýsingu og hreyfingu myndavél-
ar, auk þess sem hann semur
sjálfur býsna seiðandi tónlist
viö hasarinn. Assault er þannig
athyglisverö mynd, (ekki sist
fyrir þrautreynda biódópista)
og I henni er drjúgur skammtur
af lunknum húmor. Hitt er svo
annað mál aö nú þarf John Car-
penter aö hætta fingraæfingum.
Hann hefur sannaö að hann hef-
ur tæknina á valdi sinu. Nú þarf
hann aö finna sér veröug verk-
efni. Næsta mynd hans eftir
þessari, Halloween verður lika
aö flokkast undir æfingu, aö
þessu sinni á grundvelli sál-
fræöilegra hrollvekja af ætt
Hitchcocks (afar vel gerð sem
slik), og nýjasta mynd hans,
TheFog, sem éghef ekki séö, er
draugasaga af heföbundnu tagi.
Þar f yrir utan hefur hann fengið
góöa dóma fyrir sjónvarps-
myndina um Elvis Presley,
. Auövitað er alltaf
þörf fyrir hæfileikamenn innan
sigildra kvikmyndaforma eins
og þessara. Vonandi reynir
John Carpenter samt aö rjúfa
heföir og skapa nýjar. Til þess
viröist hann hafa alla buröi.
Stanley Chase/The Pando Company/Jon Slan
PETER JERRY
FONDA , REED
1 HIGH-BALLIN’ 1
Gefið í trukkana
Hörkuspennandi og fyndin ný bandarisk
litmynd um átök trukkabilstjóra og þjóð-
vegaræningja.
Bönnuð innan 16 ára. sýnd kl: 5-7-9-11.