Helgarpósturinn - 23.11.1979, Blaðsíða 19

Jón óskar rithöfundur sendir
frá sér um þessar mundir bók,
sem hann kallar „Tyndir snUling-
ar”. Er þaö sjötta og siöasta
bindiö af endurminningum hans.
Hin bindin eru „Fundnir snilling-
ar” frá 1969, „Hernáms-
áraskáld” frá 1970, „Gangstéttir
i rigningu” frá 1971, „Kynsióö
kalda striösins” frá 1975 og „Borg
drauma minna” frá 1977.
Helgarpósturinn ræddi viö Jón
Óskar I tilefni útkomu þessarar
nýju bókar og spuröi hann fyrst
um verkiö i heild.
— Þaöfjallar um ákveöiö tima-
bil I menningarsögu okkar, tima-
biliö frá þvi rétt fyrir seinna striö
og fram til 1960, meö skirskotun
til okkar tima.
Hverer tilgangurinn meö þessu
verki?
— Það er nú þaö. Hann er
margvislegur. Þegar ég byrjaöi
var komin fram ný kynslóö
skálda og mér fannst tengslin viö
fortiöina vera rofin.
Ég var 47 ára þegar ég byrjaöi.
Sumum þótti ég vera of ungur
til aö skrifa endurminningar,
en ég leit ekki á þetta sem venju-
legar endurminningar. Þetta er
ekki nein ævisaga, heldur er ég
einungis aö skýra frá reynslu
minni af menningarlifinu frá
þessum tima. Auk þess langaöi
mig til aö leiörétta ýmsar mis-
sagnir, sem komnar voru á kreik
hjá yngri mönnum, sem skrifuöu
um höfunda af minni kynslóð.
Þaö átti sérstaklega viö þær
nýjungar i ljóðagerð, sem voru i
skrifum manna eignaðar Steini
Steinarr, og mjög látiö i veðri
vaka, að viö sem nefndir vorum
atómskáld hefðum einungis verið
sporgöngumenn hans, en áhrif
hans á okkur hafa mjög verið
rangtúlkuð.
Þú vilt þá meina að Steinn
Steinarr séekki upphafsmaöur aö
formbyltingunni i ljóöagerö?
— Já, ég hef haldið þvi fram.
Það var ekki neinn sérstakur
upphafsmaöur. Þetta var eins og
oft gerist i listum, aö það eru
nokkrir menn sem fara að gera
Helgarpósturinn ræðir við Jón Óskar rit-
höfund um endurminningabækur hans,en
sú síðasta kemur út fyrir jólin'
19
svipaða hluti og fá svipaöar hug-
myndir. Þetta geröist á þeim
tima þegar íslendingar voru
einangraöir á striösárunum.
Vegna einangrunar okkar
breyttist menningarsambandiö.
Það streymdu hingaö bækur frá
Bandarikjunum og Bretlandi, en
áöur komu bækurnar aöallega frá
Norðurlöndum. Ég held aö
þetta hafi ekki haft hvaö minnst
áhrif, auk þeirra miklu þjóö-
félagsbreytinga sem gerðust meö
striðinu og hernámi landsins. ts-
land var ekki sama land á eftir.
Þú segir frá lifi og starfi atóm-
skáldanna?
— Þetta eru svipmyndir úr llfi
skáldanna, en ekki æviþættir
þeirra skálda sem minnst er á,
það er langt frá þvi. Sumir höf-
undar koma meira við sögu en
aörir, vegna þess aö ég haföi
meira saman viö þá aö sælda og
þeir höfðu meiri áhrif á lif mitt.
En aðallega fjalla ég um straum-
ana og það sem var aö gerast i
listunum á þeim tima. Inn á milli
eru svipmyndir af skáldum og
Reykjavik á þessum árum kaffi-
húsalifi og þess háttar.
Nú hefur það veriö sagt aö þú
sért bitur i þessum bókum þinum.
Hvað viltu segja um það?
— Það hefur margsinnis veriö
klifaö á biturleika, en það er ekki
gagnrýni.
Ég minnist þess, aö ungur maö-
ur, sem haföi lesið eina af þessum
bókum, var alveg steinhissa á
öllu þessu fjasi um biturleika.
Þar sem aðrir sáu biturleika, sá
hann kimni. Ég hef frekar reynt I
þessum bókum, aö bregöa á þær
léttum tóni. Þær eru skrifaöar
meö það i huga, aö sem flestir
hafi gagn af þeim.
En ég segi frá ýmsu sem kemur
óþægilega viö suma menn;þeim
fellur ekki við þær skoöanir sem
ég læt i ljós i bókunum, til dæmis i
sambandi við Stein aö ég skuli
ekki viöurkenna, aö hann sé höf-
undur atómkveðskaparins, þaö
hefur farið afskaplega fyrir
brjóstið á þeim.
Hvert myndir þú telja gildi
atómkveðskaparins fyrir okkur?
— Þaö er ákaflega erfitt fyrir
mig aö segja um þaö. Ég legg
ekki dóm á það i þessum bókum,
en hitt er jafn greinilegt, aö þessi
skáldskapur hefur haft gifurleg
áhrif á yngri menn og gerbreytt
viðhorfi manna til ljóðagerðar.
Það er ekki eins þröngt og áöur,
þegar menn vildu alls ekki viöur-
kenna, að það gæti heitiö ljóð,
sem ekki var stuölaö eða rimað.
Er mikill munur á ljóöagerö i
dag og þá?
— Já, hún hefur breyst ákaf-
lega mikiö og þaö er ekki nema
hjá sumum, aö hægt er aö merkja
áhrif frá atómskáldunum.
Við vorum strangari, geröum
miklu meiri kröfur en yngri
skáldin. Viö glímdum þrotlaust
við máliö og formiö. Nú er þetta
allt prósaiskara. Okkur heföi
fundist aö viö værum aö setja upp
prósa i mislangar linur. Nú er oft
ort á hversdagslegri hátt og I
mörgu er naktari áróöurskveö-
skapur.
Hver er ástæöan fyrir þessu?
— Ég veit J>aö ekki, mér er þaö
hreinlega ekki ljóst. Þaö er eitt-
hvað I timanum, sem veldur
þessu. Þetta eru kannski áhrif frá
fjölmiölum og þessum hraöa, sem
er rikjandi. Hann hefur sifellt
veriö aö aukast. Þá má geta þess
að ungir menn eru mjög farnir aö
rima aftur og yrkja hálfgerö
dægurkvæöi, sem viö heföum
kallaö i gamla daga. Viö hugsuö-
um kannski meira um aö hlutirnir
stæöust i timans rás, en menn
hugsa minna um þaö nú á dögum,
að þvi er viröist.
Hvaö viltu segja almennt um
islenskar bókmenntir i dag?
— Þær hafa breyst mikiö. Þaö
er afar mikiö oröiö af áróöurs-
kenndum bókum, sem menn virö-
ast rubba upp án þess aö leggja
upp úr vandvirkni, t.d. er málið
oft slæmt. Svo er áróöurinn oft
það barnalegur, að maöur undr-
ast svolitiö aö mönnum skuli
þykja þaö frambærilegt. Þá er
það einkenni nútimans aö ungir
höfundarhafa margir afskaplega
mikinn meöbyr, jafnvel áður en
nokkur veit hvernig þeir geta
skrifað. Viö höfðum hins vegar
alltaf storminn f fangiö.
Ég held að þaö sé slæmt að hafa
of mikinn meöbyr. Hitt hafi ver-
ið betra, þó það hafi veriö heldur
um of.
Ertu bjartsýnn á framtið is-
lenskra bókmennta?
— Já, en ég óttast það mest, aö
það sem er verulega gott, veröi
helst undir i þessu kapphlaupi út-
gefenda um eitthvað æsilegt.
En svo viö snúum okkur að
þessari bók, sem nú er aö koma
út, „Týndir snillingar”, Er hún
einhvers konar uppgjör?
— Já, þaö má segja þaö. Þessi
siðasta bók fjallar aö mestu leyti
um áhrif stjórnmálanna á menn-
ingarlif þessa tima, á höfunda og
á sjálfan mig.
Ég haföi alltaf ætlaö aö fjalla
um þetta atriöi jafnframt, áhrif
þjóömálanna og þjóöfélagsins á
sjálfan mig og aðra. En ég sá svo
fram á aö hver bók yröi þá miklu
tyrfnari og óaögengilegri. Þess
vegna vék ég þessu atriöi nokkuö
til hliðar i hinum bókunum, meö
þaö I huga, aö gera þessu sérstök
skil i siöustu bókinni.
1 kynningu bókarinnar segir aö
þú flettir ofan af blekkingum?
— Þaö er þess eðlis, aö ég lit
yfir þessa hluti aftur, endurmet
þá og endurskoöa, eins og ég hef
gert við skáldskapinn. Til þess
þurfti ég aö lesa heil ósköp,
endurlesa margt, fletta upp i dag-
blöðum og timaritum og þar fram
eftirgötunum. Þessi bók nær yfir
sama timabil og hinar, um og
fram yfir 1960.
— Hefur þú látið blekkjast af
pólitikinni?
— Já, vissulega. Bæði ég og
fleiri létum blekkjast af
kommúnismanum i Rússlandi og
ýmsum skrifum manna hérna,
sem predikuðu þá hluti. Þaö má
segja, aö þaö hafi verið hin mikla
blekking þessara tima. Nú eru
hins vegar aðrar blekkingar, sem
ungt fólk e.t.v. ekki áttar sig á.
Það getur verið lærdómsrikt fyrir
það að sjá rifjaða upp svona hluti.
Hefurðu þá snúiö baki viö
sósialismanum?
— Sósialismi er ekki sama og
marxismi. Ég hef snúiö baki viö
marxismanum án þess aö leggj-
ast á sveif með ihaldinu.
Hverjir eru týndir snillingar?
— Týndir snillingar á ekki viö
þau skáld, sem maöur var að
uppgötva i fyrstu bókinni, heldur
á þaö viö stjórnmálamenn, sem
héldu að þeir væru miklir snill-
ingar. — GB
Gösta Ekman sem Picasso i
gamanmynd Laugarásbiós,
Ævintýri Picassos.
Laugarásbió: Ævintýri
Picassos (Picassos aventyr)
Sænsk. Argerð 1978. Handrit og
leikstjórn: Hans Alfredsson og
Tage Danielsson. Aöalhlutverk
Gösta Ekman, Per Oscarsson
o.fl.
Þaö er margt sem sundrar
sænsku þjóöinni: Sumir eru
Robert De Niro ogLizaMineili,
hiö ástfangna par I New York
New York.
Tónabió: New York, New York.
Bandarlsk. Argerö 1977. Leik-
stjóri: Martin Scorsese.
Handrit: Earl Mac Rauch og
Mardik Martin. Aöalhlutverk
Robert De Niro og Liza Minelli.
Þetta er mynd um ástir
hljómlistarfólks á fjóröa ára-
Hasse og Tage og Picasso
— góðir gestir í skammdeginu
hallir undir Fálldin forsætisráö-
herra, aðrir undir Ólaf Pálma,
sumir eru konunghollir, aðrir
hafa kóngsa aö háöi og spéi,
sumir vilja fleiri kjarnorkuver,
aörir eru á móti öllu kjarnorku-
brölti — en um eitt eru þó allir
Svíar sammála, þaö er aö
skemmtilegustu menn Sviþjóö-
ar ( og þar meö heimsins) séu
þeir Tage og Hasse.
Hans Alfredsson og Tage
Danielsson njóta meiri lýSiylli i
Sviþjóö en nokkrir aörir menn,
aö meðtöldum fótboltahetjum,
pólitikusum, filmstjörnum og
SUviu drottningu. Þeir hafa lagt
gjörva hönd á margt, samiö
skemmtiþætti, reviur, gefiö út
hljómplötur, skrifaö bækur og
gert kvikmyndir. Þaö sem ein-
kennir flest verk þeirra er, aö
öllu þeirra gamni fylgir jafnan
nokkur alvara, þvi þeir félagar
erubáöir á vinstri væng stjórn-
málanna og gagnrýna margt
þaö, sem þeim finnst miöur far-
iö i velferöarrikinu Sviþjóö.
Hingaö til hefur frægö þeirra
litt náö út fyrir landamæri
Sviþjóöar, en nú virðist sem
myndin „Ævintýri Picassos”
ætli aö bera hróður þeirra viöa
og er þaö vel, þvi þótt flestar
þjóöir séu sjálfum sér nógar um
menn, sem fela afglapahátt sinn
bakviö alvarlegt fas (til dæmis
þegar kosningar nálgast) þá er
litiö um menn sem geta komiö
alvarlegum boðskap til skila
meö brosi á vör.
„ÆvintýriPicassos” er fjörug
mynd, þar sem lýst er upp-
diktuöum æviferli mikils
málara. Þarna er afar frjáls-
lega fariö meö sannleikann,
„tusen kárleksfulla lögner”,
segja þeir félagar sjálfir um
mynd sina. Gösta Ekman einn
helsti leikari Svia, fer meö hlut-
verk Picassos af mikilli snUld
og Hans Alfredsson leikur hinn
tæknisinnaöa fööur málarans.
Einnig koma þarna viö sögu
fjölmargar frægar persónur,
svo sem Apollinaire (Per
Oscarsson), Henri Rousseau
(Lennart Nyman) , dr. Alfred
ScfM-’eitzer (Sven Lindberg),
Salvador Dali (Ulf von Zweig-
berg) og þær stöllur Gertrude
Stein og AJice B. Toklas I stór-
kostlegri túlkun ensku
leikaranna Bernand Cribbins og
Wflfrid Brambell.
Ekki er ástæöa til aö rekja hér
söguþráðinn, en þaö gerist
margt og flest meö ólikindum.
Það er ánægjulegt, aö þeir
Hasseog Tage skuli vera mættir
til aö stytta okkur stundir i
skammdeginu. Kannski þeim
takist lika aö afsanna þá kenn-
ingu aö Sviar (og einkum og sér
i lagi vinstrimenn) séu leiðin-
legir. -ÞB.

» Jll Kvikmyndir
eftir Guðjón Arngrímsson og Þráln Bertelsson
n wr
MIKILL JAZZ
tugnum. Eöa kannski um fjórða
áratuginn, eins og hann lagði
sig. Það er ekki gott aö segja.
Hún hefst á þvi að saxafónleik-
arinn Jimmy Doyle hittir söng-
konuna Francine Evans á
griöarmiklum dansleik i New
York á slöasta degi striösins.
Þau veröa ástfangin, spila ,
saman i hljómsveit, fara I
hljómleikaferðalag, giftast,
eignast barn, skilja, taka
saman,skilja, hún verður fræg
Hollywoodstjarna og hann
eignast góöan jazzklúbb. Og i
lokin liggja leiðir þeirra svo
aftur saman, eftir margra ára
viöskilnaö.
Þetta er svosum ekki mikil
saga aö segja, og Martin Scor-
sese viröist eiginlega nota hana
sem undirstöðu, til aö byggja á
lýsingu á llfi hljómlistarfólks á
árunum eftir strlö, þegar Big
Böndin voru allsráðandi, — og
fram á fimmta áratuginn þegar
Bepop jazzinn tók við, Sú lýsing
er ósköp vel gerö, eftir þvi sem
næst veröur komist af manni
sem ekki þekkti þaö timabil.
Laszlo Kovacs, kvikmynda-
tökumaöurinn beitir gamaldags
aöferðum i sinu starfi, og brúnni
og lauðri áferö á litunum eins
og þá tiökaöist stundum. Uppá
gamla mátann eru llka nokkrar
útisenur augljóslega teknar inni
i stúdioi. Þetta eru allt sniöug
fiff sem gaman er aö fylgjast
meö. En þegar tæknibrellur eru
farnar aö vekja meiri áhuga en
sjálf sagan á tjaldinu hlýtur
eitthvaö aö vera aö.
Fyrir þaö fyrsta: Myndin er
tveggja og hálfstíma löng, og
stór hluti þess tima er lagður
undir tónlist. Ég hef ekki
gaman af þessari Big Band tón-
list til lengdar (og hér er hún til
lengdar),og þaöeitt hefuráhrif.
t öðru lagi er handritiö sjálft
fremur veikt. Þótt mörg sam-
talanna séu smellin, og leik-
urinn góöur tekst ekki aö vekja
samúö meö aöalsöguhetjunum.
Spurningin er hvort þau eiga
saman, og/eða hvort sé mikil-
vægara fyrir þau, það samband
eöa tónlistin. Þetta eru góöar
spurningarútaf fyrir sig, enein-
hvernveginn veröur áhuginr
fyrir svarinu ekki nægilegur.
Leikur Robert De Niro I ööru
aöalhlutverkinu er þaö sem
hæst ber I myndinni, en þaö
viröist alveg sama hvaö sá
maöur tekur sér fyrir hendur —
hann skilar alltaf meistara-
stykkjum. Vinnubrögö hans
þykja einnig til fyrirmyndar,
hann lét sig t.d. hafa þaö aö læra
undirstöðuatriöi saxafónleiks
fyrir þessa mynd. 1 New York,
New York, er sama til hvers er
ætlast af honum, að hann sé
fyndinn, örvæntingafullur,
öskureiöur, glaður og sorg-
mæddur — og hann leikur sér aö
öllum tilfinningastiganum. Liza
Minelli er ekki slæm heldur, en
alltaf finnst mér broslegt þegar
hver karlmaöurinn á eftir
öðrum kemur og hrósar henni
fyrir ómótstæöilega fegurö.
New York, New York er ekki
siöur mynd um tlmabil, en um
persónur á timabilinu, og þaö er
sennilega fyrst og fremst af
skorti á umhyggju fyrir fólkinu
sinu, aö Martin Scorsese tekst
ekki sem skyldi. Engu aö siöur
er þetta mjög forvitnileg mynd,
og í henni eru perlur. Jazz-
áhugamenn ættu aö minnsta
kosti aö fá eitthvað fyrir sinn
snúö. GA.