Helgarpósturinn - 23.11.1979, Blaðsíða 27

27
hplrjpirpncrh irinn Föstudagur 23. nóvember 1979
Er stjórnarkreppá á næsta
leiti? Þetta er spurning sem skýt-
ur upp kollinurn nú, þegar ekki er
nema rétt rúm vika til kosninga.
Þessi stutta kosningabarátta ætti
að vera i hápunkti, og i henni hafa
frambjóöendur gefið ýmsar þær
yfirlýsingar, sem beint eða óbeint
benda til þess, aö ekki verði auð-
velt aö koma saman ríkisstjórn
þegar úrslitin liggja fyrir.
Þótt ölafur Jóhannesson hafi
nýveriö lýst þvi yfir, að hann
stefni á vinstristjórn er heldur
óliklegt, að þegar að stjórnar-
viðræðum kemur verði gróið svo
um heilt milli samstarfsflokk-
anna þriggja i siðustu vinstri-
stjórn, að þeir komist að nokkru
STJÓRNARKREPPA í JÓLAÖSINNI?
samkomulagi. Þar við bætist, að
f jóröi maður á lista Alþýðuflokks-
ins i Reykjavik, Jón Baldvin
Hannibalsson lýsti þvi yfir
nýverið, að Alþýðuflokkurinn
muni ekki fara i stjórn með
Alþýðubandalaginu að óbreyttri
efnahagsstefnu, sem ekki getur
talist liklegt að Alþýðubandalags-
menn breyti.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
ekki útilokað neinn möguleika á
myndun samsteypustjórnar.
Kosningaplagg þeirra, „leiftur-
sókn gegn verðbólgu” þýðir þó aö
möguleikarnir eru ekki margir.
Talsmenn hinna flokkanna
þriggja, Framsóknarflokkks,
Alþýðubandalags og Alþýðu-
flokks sögðu þegar ég ræddi þessi
mál við þá i vikunni, að þeir
mundu aldrei ganga að skil-
málum þeirrar stefnuyfirlýsingar
við stjórnmyndunarviðræður.
Ofan á þetta bætist svo, að
Svavar Gestsson lýsti þvi bein-
linis yfir i viötali við mig, að hans
flokkur, Alþýðubandalagið gerði
afdráttarlausa kröfu með að her-
inn yrði látinn fara með ein-
hverjum hætti, taki flokkurinn
þátt i myndun rikisstjórnar.. Sú
yfirlýsing er reyndar nokkur við-
burður, þegar þess er gætt, að
Alþýðubandalagið gerði brottför
hersins ekki að úrslitaatriði við
myndun vinstristjórnar i fyrra,
og i yfirstandandi kosninga-
baráttu hefur hann ekki fyrr gefið
slika afdráttarlausa yfirlýsingu
— að minnstakosti ekki opinber-
lega.
En jafnvel að herstöðvamálinu
slepptu er borin von, að Sjálf-
stæðisflokkur og Alþýðubandalag
mundu ræöast við um myndun
rlkisstjórnar, og reyna nýja
„nýsköpunarstjórn” eins og 1946:
Allt i pólitik Sjálfstæðisflokksins
striðir gegn stefnu Alþýðubanda-
lagsins”, sagði Svavar Gestsson,
Um samstarf Framsóknar-
flokksins við Sjálfstæðisflokkinn
sagöi Steingrimur Hermannsson:
,,A grundvelli þessarar „leiftur-
sóknar” Sjálfstæðisflokksins sé
ég bókstaflega enga möguleika til
samstarfs. Mér finnst það vera
svo langt frá þvi sem við getum
hugsað okkur”.
Jón Baldvin Hannibalsson
sagði: „Alþýðuflokkurinn fellst
ekki á aðrar aðgerðir i efnahags-
málum en sem samrýmast þeim
tillögum sem við höfum lagt fram
i þvi skyni að ná verðbólgunni
niöur”. Hann sagði lika, að sjálf-
sagt mætti ræða um einhver
atriði stefnuskrár þeirra, en
flokkurinn færi ekki i aðra þá
rikisstjórn en sem samþykkti
hana i meginatriðum. Og þeirri
spurningu, hvort flokkurinn
standi viö þá stefnu sina, að
herinn verði hér áfram, og ísland
verði I Nató, svaraði hann
þannig: „Gallharðir”.
Hvað þá með samstarf annað-
hvort milli Framsóknar og
Alþýðuflokks eða Framsóknar og
Alþýðubandalags? Báðar sam-
steypurnar heföu sama þing-
styrk: Framsóknarflokkurinn
hefur 12 þingménn og hinir flokk-
arnir 14 hvor. Ef slík tveggja
flokka stjórn ætti að nást yrði
annað hvort annar flokkurinn eða
báðir i sameiningu að vinna fimm
til sex þingsæti. Annar möguleiki
er minnihlutastjórn Framsóknar-
flokksins og Alþýöuflokks eða
Alþýðubandalags meö hlutleysi
þess sem yrði utan
stjórnar. Hvað hermálin varðar
sagði Steingrimur, að Fram-
sóknarflokkurinn sé ákveðinn i
aðildinni að Nato. Hinsvegar
væru þeir til viðræðu um veru
hersins.
En hvaö þarf að breytast hjá
Alþýðuflokknum og Alþýöu-
bandalaginu til þess að Fram-
sóknarflokkurinn gangi til sam-
starfs viö annanhvorn flokkinn,
eða báða. Ég bað Steingrlm
Islamstrúarmenn miða timatal
sitt við flótta spámannsins frá
Mekka til Medina. Á ári hverju
flykkjast þeir hvaðanæva að i
tuga- og hundraöaþúsundatali til
hinnar helgu borgar i pilagrims-
ferð. 1 árer sérstaklega mikið um
dýrðir i Mekka, þvi aldamót eru
með islömskum þjóöum, liðin
voru i vikunni rétt 1400 ár frá
flóttanum sem varð upphaf á
sigurför Múhameðs og áhang-
enda hans.
Einmitt þann dag, sjálfan alda-
mótadaginn, valdi vopnaður
flokkur til hervirkja i þvi allra
helgasta i hinni helgu borg, Mosk-
unni miklu, þar sem geymdur er
steinninn Kaaba, helgigripurinn
sem allir trúaðir snúa ásjónu
sinniað i bæn oftsinnis á dag. Þar
með hefur ólgan sem rikir með
islamstrúarmönnum borist á
eftirminnilegan hátt til Saudi Ar-
abiu, rikisins sem reynt hefur
verið að gera að kletti rétttrún-
aðar og fastheldni við fornar
hefðir i róti samtimans.
Frá þvi bedúinahöfðinginn A1
Saud sameinaði meginhluta
einstök i sinni röö. Ættfaðir
konungsættarinnar tók aö ber jast
til rikis með 40 liösmönnum fyrir
77 árum. Smátt og smátt yfir-
bugaði hann aðra höfðingja og
innsiglaði bandalög sin við hvern
ættflokkinn af öðrum með þvi að
taka sér konu úr hans rööum. Að
ævilokum hafði hann átt fimmtán
konur og getið við þeim 45 sonu.
Afkomendur Ibn Saud skipta nú
þúsundum og stjórna landinu i
sameiningu, velja menn úr sinum
röðum i allar helstu valdastöður.
Mikil áhersla er lögð á samheldni
ættarinnarog tengsl valdhafanna
viö almenning. Mál eru rædd i
þaula, þangað til valdahópurinn
kemst aö sameiginlegri niður-
stöðu, og konungur og prinsarnir
fara um landið og veita hverjum
þeim áheyrn sem hefur mál aö
kæra. Við slikt tækifæri varð geð-
sjúklingur þriðja konungi rikisins
Faisal að nafni, að bana áriö 1975,
enrikisarfinn tók viö konungdómi
án þess nokkurrar ókyrröar eða
valdastreitu gætti.
Það er ekki fyrr en á allra
siðustu misserum, að sögusagnir
HERMDARVERK Á HELGISTAÐ
Arabiu undir sinni stjórn á fyrstu
tugum aldarinnar og tók sér
konungsnafnið Ibn Saud, hafa
hann og afkomendur hans talið
það æðsta hlutverk sitt að gæta
hinna helgu borga og gera þær
sem aðgengilegasta staöi fyrir
pilagrimagrúann, sem þangað
sadiir. Arás á Moskuna miklu og
taka gisla úr hópi pilagríma i
helgidómnum er mesta ögrun
sem unnt er að sýna konungs-
ættinni. Með sliku tiltæki er geng-
ið i' berhögg við rétt hennar og
getu til að vernda helgistaöina og
stjórna landinu.
Stjórnskinan Saudi Arabiu er
um áberandi ágreining og tog-
streitu meöal valdamestu manna
konungsættarinnar komust á
kreik. Þær má rekja til banda-
risku leyniþjónustunnar. CIA lét
það berast út eftir samkomulag
Sadats Egyptalandsforseta og
Begins, forsætisráðherra ísraels,
i Camp David, að skoðanir hefðu
veriö skiptar milli æðstu manna
Saudi Arabiu um þá ákvörðun, að
ganga til samstarfs viö forna
fjandmenn eins og stjórnir Iraks
og Sýrlands i baráttu gegn stefnu
Egyptalands. Söguburður CIA
var tekinn óstinnt upp I Saudi
Arabiu og varö til þess aö enn
frekari snurða hljóp á þráðinn i
sambúðinni við Bandarikin en
þegar haföi gert út af þætti Cart-
ers forseta I Camp David-sam-
komulaginu.
Ekki fer milli mála aö Khaled
núverandi konungur Saudi
Arabiu er langt frá þvi að vera
annar eins skörungur og Faisal
fyrirrennari hans, og þar aö auki
er heilsa hans tæp. Ber þvi meira
á hinum aðsópsmestu I hópi
prinsanna en ella. Af þeim ber
fjóra hæst. Fahd krónprins er
staögengill Khaleds konungs i
veikindum hans. Sultan prins er
Hermannsson að útskýra þann
málefnaágreining sem er á milli
Framsóknarflokksins og þessara
flokka.
„Þeir þurfa að láta af þessu
stöðuga karpi. Það veröur að
lagast, þvi meðan þannig er
unnið er enginn starfsfriður. I
efnahagsmálunum höldum viö •
að sé ekki langt á milli okkar og
Alþýðuflokksins og við teljum að
Alþýðubandalagið verði að fallast
á þaö sem við viljum kalla harðar
aðgerðir eða hertar aðgeröir i
efnahagsmálum. Og með þvi á ég
viö að við viljum festa þessa
ýmsu enda sem leikið hafa lausir
i verðbólgudansinum, eins og t.d.
verðlag. Við viljum lika leita
samkomulags við launþega um
að setja hámark á launahækkan-
ir”, sagði Steingrimur.
Ef við athugum afstööu Alþýðu-
flokksins til efnahagsstefnu
Framsóknarflokksins virðist bilið
ekki svo ýkja breitt. Jón Baldvin
sagöi að sú „litla stefna” sem sá
flokkur hafi i efnahagsmálum sé
tekin frá Alþýðuflokknum.
Afstaða Alþýöubandalagsins er
hinsvegar sú, að báðir þessir
flokkar stefni að samdrætti,
kaupráni og atvinnuleysi.
En vikjum aftur að Sjálfstæðis-
flokknum. Hann útilokar form-
lega enga möguleika á stjórnar-
myndun, eins og segir i upphafi.
En af orðum þeirra sem ég hef
vitnað til hér að framan má vera
ljóst, að enginn hinna flokkanna
er reiöubúinn að ganga til sam-
starfs viö flokkinn — aö minnsta-
kosti ekki nú á þessari stundu. Og
Birgir Isleifur Gunnarsson sagði:
„Viö stöndum fastir á stefnuskrá
okkar eins og hún er sett fram i
„Leiftursókn gegn veröbólgu”.
Þó slær hann örlitinn varnagla og
segirað vafalaust megi ræða ýms
atriði I þvi plaggi. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur lika hina stóru
von: Hreinan meirihluta, „þótt
stæröfræðilegar likur á þvi séu
litlar, fyrst og fremst vegna kjör-
dæmaskipunarinnar”, eins og
Birgir Isleifur sagði.
Burtséð frá þeim möguleika
hefur enn einn möguleikinn verið
ræddur: Minnihlutastjórn,
ntfDlrDDteítnXQ]
yfirsýn
©tpDciífDcd]
yfir 50.000 manna her Saudi
Arabiuen Abdullah prins stjórnar
40.000 manna þjóðvarðliði. Saud
prins er utanrikisráðherra.
Saudi Arabia er trúarriki, þar
semboð Kóransins eru landslög.
Þar rikir áfengisbann sem fram-
fylgt er með hýöingum, þjófar eru
handhöggnir o.s.frv. Þorri lands-
manna aöhyllist wahhabitasiö,
einn hinn strangasta af trú-
flokkum súnnita.
A slöustu áratugum hefur fólk
frá öðrum islömskum löndum
flykkst til Saudi Arabiu i atvinnu-
leit. Aldrei hefur tekist að gera
manntalsem mark er á takandi i
þessu viðlenda eyöimerkurflæmi,
en giskað er á aö saudi arabar séu
milli þrjár og fimm milljónir
talsins. Aðkomumenn, einkum
Palestinumenn, Egyptar og
Pakistanir, eru taldir tvær millj-
ónir og tala þeirra hækkar sifellt.
Sú tiö er liðin, þegar oliutekjur
oliuauðugasta lands i heimi runnu
i einkafjárhirslur Saud-ætt-
arinnar. Ættarhöföingjarnir gera
sér ljóst, að olian þrýtur fyrr eða
siðar, og oliugróöanum æúa þeir
aðverja til að koma upp atvinnu-
lifi sem unnt er að treysta á til
frambúðar. I framkvæmd er
fimm ára þróunaráætlun, og til
hennar er varið fé sem nemur 142
milljð'rðum Bandarikjadollara.
A þvi hefur legið orð siðan
Iranskeisari féll, að valdhafar
Saudi Arabiu gætu orðiö næstir i
röðinni aö verða fyrirbarðinu á
islömskum byltingaröflum. En
fleira er ólikt en likt meö þessum
oliurikjum. Mestu máli skiptir aö
i Iran er það shiitadeild islams
sem setur svip á þjóðlifið en
súnnitar I Saudi-Arabiu.
Hinn islamski heimur er sér-
stakt menningarsvæði, og klofn-
ingurinn i tvö megin trúfélög,
súnnita og shiita, hefur mikla
þýðingu fyrir framvindu mála.
-bljósar fyrstu fregnir af töku
Moskunnar miklu benda til, að
annaöhvort Sjálfstæðisflokksins
með hlutleysi Alþýðuflokksins,
eða öfugt, en þvi siðar-
nefnda sló Kjartan Jó-
hannsson fram I sjónvarpsum-
ræöunum á þriöjudagskvöld. Ég á
eftir að sjá einhvern hinna flokk-
anna styðja Alþýöuflokkinn i
slikri stjórn eftir það sem á undan
er gengið. Sjálfstæðisflokkurinn
er að þvi leyti betur settur i þessu
tilliti en hinir flokkarnir, að hann
þarf hlutleysi fæstra þingmanna i
slikri stjórn, og Birgir tsleifur
sagði um þetta: „Þaö er leiö, sem
kemur fullkomlega til greina, að
Sjálfstæöisflokkurinn fengi tæki-
færi til að mynda minnihluta-
stjórn.”
Svavar Gestsson og Stein-
grimur Hermannsson voru þó á
öðru máli. Svavar sagði minni-
hlutastjórn algjört örþrifaráð, og
Steingrimur taldi embættis-
mannastjórn skárri kost. Svavar
taldi það hinsvegar allsendis
ófæra leið, og þvi var Birgir
Isleifur sammála.
Staöan i islenskri pólitik viku
fyrir kosningar er ákaflega
flókin, eins og af þessari litlu
samantekt má sjá. Allir eru að
sjálfsögðu kokhraustir og standa
fast á sinni stefnu — stefnu sem
flokkarnir hafa nú afmarkað
skýrar og sett íram afdráttar-
lausar i flestum tilfellum en oft-
astáður og útiloka nánast alveg
samstarf við alla hina. Það
viröist þvi eingöngu vera spurn-
ing um hver gefur mest eftir,
hvort unnt verður að mynda
nýja rikisstjórn eftir kosning-
ar. Þess er varla að vænta, að
miklar breytingar verði á fylgi
flokkanna — en þó setja
Alþýöuflokkurinn og Fram-
sóknarflokkurinn þar strik i
reikninginn. Þeir eru óvissu-
þátturinn óg á útkomu þeirra
geta stjórnarmyndunartilraun-
ir að kosningum loknum oltið.
Eftir .
Þorgrlm
Gestsson
Eftir
Magnús
Torfa
Ölafsson
þar sé að verki sértrúarhópur.
Reynist hann vera af sauöahúsi
shii'ta, magnast enn óvildi milli
deilda islams.
En atlagan aö Moskunni miklu
var svo þrautskipulögö og
árásarmenn búnir þvilikum úr-
valsvopnum, aö grunsemdir hafa
vaknað um að fleira sé aö verki
en trúarofstæki. Fyrstu fregnir
pHagrima sem komist hafa heim
frá Mekka eftir árásina herma,
aö árásarmenn virðist hafa
komið úr landamærahéruöunum
viö Jemen.
Jemen er skipt i tvö riki,
Norður-Jemen og Suöur-Jemen,
sem átt hafa i erjum um nokkra
hrið, og inn i þær hefur Saudi
Arabia dregist. Suður-Jemen er i
nánu bandalagi viö Sovétrikin og
Austur-Þýskaland, og hefur veitt
sovéska flotanum bækistöð viö
eina f jölförnustu siglingaleið oliu-
skipa. Siöastliðinn vetur gerðist
það, aö forseti Suður-Jemen sendi
háttsettan aðstoöarmann sinn,
sem talinn var liklegur til forustu
slöar meir, til Norður-Jemen meö
gjöf til forsetans þar. Þegar
gjöfin var opnuð i forsetahöllinni i
Saana, kvað við sprenging sem
varð bæði sendimanni og viðtak-
anda að bana. Forsetinn i Aden
hafði losað sig i einu við hugsan-
legan keppinaut um völdin I
Suður-Jemen og gert
Norður-Jemen höfuölaust, enda
hóf hann skömmu siöar innrás
yfirlandamærin. Henni lauk ekki
fyrr en Saudi Arabla hét
Norður-Jemen fyllsta stuðningi.
Séu árásarmenn i Mekka gerðir
út erlendis frá, berast böndin aö
valdhöfum i Suður-Jemen öllum
öðrum fremur, vegna fyrri fram-
komu þeirra gagnvart nágranna-
nágrannarik jum sinum.
i