Helgarpósturinn - 23.11.1979, Blaðsíða 23

__llQlnarDOStUrÍnrL- Föstudagur 23. nóvember 1979
STÖKK M/LL/ HE/MA
Magnea J. Matthiasdóttir:
Göturæsiskandidatar. Skáld-
saga 710 bls.
(Jtg. Almenna bókafélagiö
Rvík 1979. Ung menntaskóla-
stúlka er ein heirna um‘þáska.
Leib á próflestri og i vonbrigb;-
kandidötum Magneu J.
Matthiasdóttur. Þetta er býsna
æfintýralegur söguþráður — að
ekki sé sagt ótrúlegur. Magnea
gerir litið til að gera hann trú-
legri. Og það er veikleiki þess-
arar sögu.

Bókmenntir
eftir Heimi Páisson

um yfir piltinum sem hún er
hrifin af slengir hún sér út á
galeiðuna, kemst á mettima i
félagsskap drykkjumanna og
eiturlyfjaneytenda, Litla-
hraunsfanga og annarra ámóta
manna. Hún brennir allar brýr
að baki sér, en við bókarlok er
óljóst hvernig fara muni, hún er
komin á flótta.
Þetta er i örfáum orðum ein-
faldur söguþráður i Göturæsis-
Ekki skal þvi neitað að nóg sé
tilaf börnum islenskra góbborg-
ara sem orðin séu hundleið d þvi
lifsmynstri sem foreldrar þeirra
boða sem sælunnar riki. Ekki
skal þvi heldur neitað að til sé
þess konar fólk sem Magnea
lýsir sem göturæsiskandidötum.
Það sem ekki gengur upp er
stökk stúlkunnar Höllu úr einum
heiminum i annan — þ.e.a.s. það
gengur ekki upp eins og okkur
Ánægja og efasemdir
Goð, menn og meinvættir úr
grfskum sögum eftir Michael
Gibson. Sigurður A. Magnússon
þýddi.
Goð og Garpar úr norrænum
sögum eftir Brian Branston.
Sigurður A. Magnússon þýddi
og endursagði. Giovanni Caselli
myndskreytti báðar bækurnar.
Bókaforlagiö Sa ga gefur út.
Þær bækur sem hér eru til
umræðu eru angi hins marg-
rædda f jölþjóðaprents, að þvl er
virðist. Þær eru a.m.k. prent-
aðar erlendis og útgáfuréttur er
sagður hjá erlendu fyrirtæki.
Þær eru þó vissulega angi af
jákvæðri grein á þessum stofni
— einkum önnur þeirra. Þvi það
segir sig sjálft að fjarska oft
hljótum við að geta notið beint
þess sem menn annarra þjóða
eru að gera.
Svo mjög sem við nútimafólk
erum háð sögu okkar og menn-
ingarsögu f eigin hegðun, held
ég fari ekki milli mála nauðsyn
þess aö gera liðna tið aðgengi-
lega börnum okkar sem full-
orðnum. Ég hef að visu oft efast
um að það gæti verið réttlætan-
legt aö endursegja fornar
bókmenntir islenskar fyrir
lesendur sem átakalitið gætu
notaö sér þær i frumgerð. En ég
er viss um að það er jafnrétt að
endursegja okkur forn-grískar
goðsögur og hetjusagnir. Þrátt
fyrir margrómaöa snilldar-
þýöingu Sveinbjarnar Egilsson-
ar á Hómerskviðum, skulum við
ekki láta okkur detta i hug að
þær verði nokkurn tima (fram-
ar?) alþýðulesning — og þaðan
af siður unglingalesning á
Islandi. M.a. af þessum sökum
sýnist mér það vera ljómandi
gott framtak hjá bókaforlaginu
Sögu að fá til jafnfróöan mann
og Sigurð A. aö snara endur-
sögnum Gibsons þessa á grfsk-
um goðsögnum. Ég hef aö vísu
engar forsendur til að gera mér
grein fyrir hversu trúverðugar
þessar endursagnir eru, en ég
treysti þýðandanum til aö hafa
gert sér grein fyrir þvi,
og þar meö treysti ég þvi að
hann Iieföi ekki tekið að sér aö
þýöa eitthvert miðlungsverk.
A hinn bóginn set ég stórt
spurningarmerki við þýðingu og
útgáfu á Goðum og görpum úr
norrænum sögum. Heldur þar
tvennt til.
1 fyrsta iagi er aiis ekki vist að
við eigum að endursegja þaö
efni sem hér um ræðir. Ég er
t.d. tilbúinn að trúa þvi að gott
skáld gæti búið til „redaksjón”
af Snorra-Eddu sem væri hverju
barni læsu aðgengileg og
skemmtileg. Þar þyrfti að
hafna ýmsu, kannski að laga
eitthvað til á stöku stað, en fyrst
og fremst að raöa efninu upp.
1 annan stað held ég sé ljóst
mál að þarna henti okkur annað
en t.d. enskum börnum (fyrir
þau mun útgáfan upphaflega
gerö). Svo mjög sem menning
okkar nú stendur á þessum
sagnaarfi, hljótum við að hafa
er sýnt það, einfaldiega vegna
þess að Halla sjálf fær ekki
næga skýringu i bókinni og
verður manni jafnmikil ráðgáta
eftir lestur og áður en hann
hefst.
Hvers vegna tekur hún stökk-
ið? Jú, henni leiðist borgaralegt
heimilislifið hjá foreldrunum og
henni leiðist að þykjast vera
róttæk skólastúlka. En þetta er
bara ekki nóg. Maður söðlar
ekki gersamlega um og leggst i
strætið bara þess vegna. Það
kemur ekki bara „klikk”, mað-
ur segir ekki bara „barba-
brella” og er þar með orðinn
alkóhólisti og dópisti á sama
augnabliki. Það þarf einhverja
frekari skýringu.
Og skýringu vantar reyndar
lika á viðbrögðum foreldranna.
Séu þau jafn hreinhjartaðir
borgarar og lýst er, á ég fjarka
bágt með að trúa þvi að þau geri
eins litið og sagan segir til að
snúa dóttur sinni aftur heim —
frá „villu síns vegar”. Þá þekki
ég illa foreldra islenskra
menntaskóianema! Og islenska
góðborgara. Trú þeirra á rétt-
mæti eigin skoðana er sterkari
en þarna er lýst.
Þegar fyrri skáldsaga
Magneu, Hægara pælt en kýlt,
kom út fylltist ég vonum. Mér
fanns bókin hvort tveggja fall-
ega og manneskjulega skrifuð.
Og mér fannst von til að á
til hans annars konar viðhorf,
meðhöndla hann öðruvisi.
Hér verður ekki sett á langt
mál þessu til skýringar. En ég
skal nefna tvö dæmi. Meðal þess
sem Hár, Jafnhár og Þriðji
greina Gylfa konungi frá i
sambandi viö mannlifið i
Valhöll er sú merka uppspretta
bjórs sem þar er að hafa i spen-
um geitarinnar Heiðrúnar. „en
úr spenum hennar rennur
mjöður sá, er hún fyllir skapker
hvern dag. Þaö er svo mikið að
allir Einherjar verða full-
drukknir af”. — Og hér rekur sá
norrænai vikingur, Gylfi, upp
ljósbláu augun sin, bjórdrekkur
og stórt barn i senn, og segir:
„Þaö er þeim geysihagleg geit.
Forkunnargóður viður mun það
vera er hún bitur af.” — Þessar
setningar held ég hvert manns-
barn islenskt skilji, og þeim er
einusinni hefur heyrt setning-
una „Það er þeim geysihagleg
geit” liöur hún tæpast úr minni.
1 endursögn Branstons veröur
þetta allt miklu sviplausara:
„Ekki er aö furða þó köppum i
Miðgarði þyki litið til jarðlifsins
koma og kappkosti aö komast til
Valhallar”, mælti Gylfi. (Bls.
76). Þarna höfum við ágætt
dæmi um þaö að endursögnin er
gersamlega óþörf, og það sem
grundvelli hennar gætu tveir
hópar sem annars talast aldrei
við, jafnvel byrjað að skilja
hvor annan. Og það þótti mér
mikils virði. Það skilningsleysi
sem rikir hópa á milli leiðir ein-
mitt oftast af sér verstu fordóm-
ana.
Nú sýnist mér allt annað
blasa við. Ekki er gerð tilraun
til að auka lesendum skilning á
þvi sem verður i Göturæsis-
kandidötum. Þetta bara er
svona, þetta bara fer svona. Það
virðist vera mergurinn málsins.
Sumir eru dópistar, aðrir eitt-
hvað annað. Þvi veröur ekki
breytt, maður veröur bara aö
skipa sér i hóp. Þetta er staðnað
og staðlað viðhorf sem einmitt
kyndir undir fordómum fremur
en draga úr þeim.
Þetta verður þvi sárgræti-
legra sem mér sýnist Magnea
hafa i höndum ágætt söguefni,
ef betur væri unnið úr þvi. En
gott efni enga gerir stoð, eins og
sálmaskáUið hefði líklega sagt.
Það þarf líka góða úrvinnslu.
HP
Snorri var einu sinni búinn að
orða vel, getur enginn um bætt.
Annað dæmi af öðrum toga.
Þegar segir frá þeirri merku
jötnadóttur Skaði og hjónabandi
þeirra Njarðar i Nóatúnum, fer
Snorri ekki aöeins með
brandarann um fótasýninguna,
þar sem hún kýs sér mann eftir
fótunum, heldur bætir hann viö:
„Það hafði hún og i sættargerö
sinni aö æsir skyldu þaö gera, er
hún hugði að þeir skyldu eigi
mega, að hlægja hana. Þá gerði
Loki það að hannbattum skegg
geitarnokkurrarog öðrum enda
um herðar sér, og létu þau
ýmsi eftir og skrækti hvort
tveggja hátt. Þá lét Loki fallast i
kné Skaði, og þá hló hún...”
Ekki veit ég hvort það er bresk
kurteisi sem gerir að Branston
fellir niður þennan siðari lið
sáttargerðar. En meö honum
fellur ekki aðeins niður merk
lýsing á trúðleik, heldur lika
merkur þáttur i mennsku eðli
guða.
Þannig dæmi mætti mörg tina
til, og efasemdir minar fara
heldur vaxandi. Þessa bók hefði
íslendingur átt að semja.
Um myndirnar er það að
segja að mér sýnist þær vel
gerðar og fallegar, en kann ann-
ars ekkert um myndlist sem
leyfi mér að kveða upp dóma
yfir þeim.
1 heild eru þetta eigulegar
bækur, vonandi verða þær til
þess að auka áhuga á fornum
sögnum — bæði griskum og
islenskum, vonandi veröur
norræna bókin til þess aö menn
lesi Eddu sjálfa. Þá er vel.
HP
sinum litilsháttar á hverjum degi
reki þau i strand.
En auðvitað má leysa þetta allt
i einu þófet hugmyndin sé að
skapa með þessari bók einn fast-
an punkt i tilverunni á timabili
sem flest fer úr skorðum.
— Þ.G.
PRIBMA
Uppgjör er óvenjulega opinská minninga-
saga. Hér er lýst manneskju i mótun og
leit hennar að persónulegu frelsi. Bente
Clod segir frá persónulegri reynslu sinni
af óvenjulegri bersögli. Hér er sagt frá
nánum samskiptum fólks, m.a. þeim sem
lengst af hefur verið þagað um I bókum.
Uppgjör er áhrifamikil sjálfskrufning, vel
skrifuð og næmleg lýsing konu á tilfinn-
ingalifi slnu og mun verða forvitnilegur
lestur bæöi konum og körlum. Bókin
hefur selst (risaupplögum ( Danmörku og
Svlþjóð að undanförnu.
„Hún (Bente Clod) er trú eigin tilfinning-
um og ákaflega heiðarlegur höfundur...
Best tekst henni aö lýsa einmanaleik
konu sem frjálsar ástir gera að tilvonandi
móður... Uppgjör er þroskasaga ungrar
konu sem reynir margt... auðnast að túlka
bældar hugsanir margra kvenna með
þeim hætti að allir hafa áhuga á að lesa...
Vandasama þýöingu Uppgjörs leysir hún
(Alfheiður Kjartansdóttir) vel af hendi.
Hún hefur náð tökum á óþvinguðum
frásagnarmáta höfundarins án þess að
slaka á kröfum til vandaðs máls.“
J.H./Morgunblaðiö
OPINSKA MINNINGASAGA
BENTECLDD
UPPGJÖR
ími'ii
Bræóraborgarstíg 16 Sími 12923-19156