Helgarpósturinn - 07.03.1980, Side 13

Föstudagur 7. mars 1980
Jielgarpásturinn___he/garpósturinnl^^L7 mars —
Guðmundur Magnússon háshðiareKior í neigarpöslsviðiaii
Þaft má kannski með nokkrum sanni segja, að hinn dæmigerði há-
skólastúdent sé frjálslegur i klæðaburði og róttækur i hugsun. Sé svo
má líklega á sama hátt segja, að hinn dæmigerði háskólarektor sé
l'remur hel'ðbundinn i klæðaburði og borgaralegur f hugsun. Guðmund-
ur Magnússon, rektor Háskóla lslands siðan i haust er engin undan-
tekning frá þessu. Ilann tók á móti okkur á skrifstofu sinni, þegar við
mættum til viðtals, i gráum jakkafötum, grannvaxinn, meö grásprengt
hár. og sker sig að þvi leyti enganveginn frá forverum sinurn á mál-
verkunum, sem hanga á veggjum skrifstofunnar. Nema hvaö aldurinn
snertir, hann er yngstur þeirra allra i embætti, aöeins 42 ára.
i málverkasafnið vantar reyndar þrjá siðustu rektora á undan Guö-
mundi, þá Guðlaug Þorvaldsson, Armann Snævarr og Magnús Má
l.árusson.
„Það er verið aö vinna að þvi núna aö fá málaöar myndir af þeim,”
segir Guðmundur, þegar hann er sestur við skrifborðið, en ég komiö
mér fyrir i leöurstól fyrir framan það.
Siðan bætist þú í safnið á sinum tima?
„Það er aldrei að vita", svarar hann i sinum venjulega hægláta tón.
Kannski ég byrji annars I
hefðbundnum rammlslenskum
stil spyrji um ætt þlna og upp-
runa.
„Ég er Reykvikingur, fæddur i
Lauganesinu, nánar tiltekið á
Kirkjubólslóðinni þar sem nii eru
mót Kirkjuteigs og Laugarnes-
vegar. Foreldrar minir byggöu
hús þarna á lóðinni, en afi minn
og amma bjuggu I Kirkjubólshús-
inu.
Þetta þótti hálfgert uppi i sveit
á þessum árum. Þarna var lftil
byggö, mikilopin svæöi og tún, og
hægt aö vera i fótbolta og vera á
skautum á Fúlutjörn. Þarna voru
lika sundlaugarnar, og ég man
vel eftir þvi þegar fariö var meö
þvott I þvottalaugarnar.
væri Ifklega hóndi
Móöurættin min er hinsvegar
úr Biskupstungunum. Móöir min
heitir Kristin Guömundsdóttir og
er frá Brú, sama bæ og Þorsteinn
Þorsteinsson hagstofustjóri. Hún
missti fööur sinn úr taugaveiki
aöeins tveggja ára gömul, þaö
hefur veriö 1915. Þaö varö til þess
aö amma min, Margrét Oddsdótt-
ir varö aö bregöa búi, og fluttist
til Reykjavikur. Ef ekki heföi far-
iö svona væri ég sennilega núna
bóndi á Brú.
En amma giftist aftur Jóni Þor-
steinssyni Collin, og þau bjuggu i
sama húsi og foreldrar minir, og
ég ólst mikiöupp meö þeim. Hann
var afskaplega bókhneigöur, var
lengi franskur túlkur, spilaöi á
orgel og var hagmæltur. Ég held
aö þaö hafi veriö mikiö fyrir óbein
áhrif frá honum, aö ég fór I lang-
skólanám. Faöir minn Magnús
Magnússon er vélstjóri, hann
vann lengi hjá Héöni, en hefur
kennt siöústu árin I Vélskólanum.
Ég hneigöist tiltölulega litiö til
véla, en áhugi minn á bókum
vaknaöi hins vegar snemma, og
ég las mikiö”.
Attu ekki skemmtilegar minn-
ingar frá „sveitinni” i Laugar-
nesi?
í kasl við Dreska herinn
„Jú, mikiiósköp. Þarna var til
dæmis herkampur á striösárun-
um, og viösáum oft hermenn fara
um. En viö fengum náttúrlega
ekki aö koma þarna nærri. En ég
minnist þess, aö eitt sinn vorum
viö aö kasta snjóbol tum i bila. Svo
vildi til, aö hann hafnaöi á rúöu
offiserabils, og hún brotnaöi.
Hermennirnir stukku út, en viö
komust undan. Þá varö ég hrædd-
astur á minni ævi!
Ég gekk i Laugarnesskólann,
og þaðan á ég margar góöar
minningar. Þar kynntist ég
mörgum mætum mönnum, meöal
annarra Óskari Halldórssyni,
sem var aöalkennari minn, en er
nú dósent hér viö Háskólann. Mér
eru lika minnisstæöir Jón Sig-
urösson skólastjóri, sem kenndi
mér ensktr.-Ingólfur Guöbrands-
son, sem kenndi mér dönsku og
söng, og ekki sist Gunnar Guö-
mundsson yfirkennari og siöár
skólast jóri.
Honum haföi ég reyndar kynnst
áöur. Ég fékk nefnilega berkla
þegar ég var fimm ára, og missti
þá næstum ár úr útivist. Næsta
sumar var ég á Silungapolli, þar
sem ég kynntist Gunnari fyrst.
A þessum árum var ég byrjaö-
ur aö vera I sveit á sumrin. Ég fór
fyrst i sveit fjögurra ára gamall,
aö Vatnsnesi i Grimsnesi. Seinna
var ég I Bryöjuholti I Hruna-
mannahreppi, hjá vina- og skyld-
fólkimóöur minnar, Villingavatni
i Grafningi, Hliöarenda I Grlms-
nesi og Reykjum I Hrútafiröi.
Þegar ég náöi sextán ára aldri
var sveitamennsku minni lokiö,
og ég fór aö vinna i fiskverkunar-
húsi Tryggva Ófeigssonar á
Kirkjusandi. Þar leit ég fyrst
stúlku sem siöar átti eftir aö
veröa konan min.
Læhnislræði ol langl nam
Um þetta leyti ertu væntanlega
kominn af staö á menntabraut-
inni?
„Eftir landspróf i Gagnfræöa-
skóla Austurbæjar lá leiöin i
Menntaskólann i Reykjavik. Þar
var ég árin 1953-1957, og þaöan lá
leiöin béint til útlanda. 1 fyrstunni
var hugmyndin aö fara til Banda-
rikjanna og læra bara ensku og
körfubolta, en ég hef liklega veriö
of hagsýnn til aö láta veröa af
þvi!
Læknisfræöi og slikt fannst mér
alltof langt nám, þótt þaö vekti á-
huga minn. Ég vildi fara i eitt-
hvert tiltölulega stutt nám, og
valdi þessvegna aö fara til Svi-
þjóöar þar sem ég gat lokiö
kandidatsprófi I hagfræöi á fjór-
um árum sem ég og geröi.
Þetta var ekki sist hagkvæmt
vegna þess, aö þaö vantaöi hag-
fræöinga á þessum árum. Þaö
haföi talsvert af hagfræöingum
útskrifast um og uppúr striöi, en
sárafáir fariö i þaö nám siöan.
Sennilega hafa flejri séö þetta,
þvi aö um 1960 fjölgaöi þeim
mjög sem fóru I hagfræöinám. Aö
visu heltust af einhverjum ástæö-
um margir úr lestinni, fleiri en I
öörum greinum, kom i ljós viö at-
hugun sem gerö var.
Ég lauk siöan fil. kand. i þjóö-
hagfræöi 1961 og fil. lic. 1965. Eftir
þaö fór ég til Bandarikjanna og
var eitt misseri viö
Massachusetts Institute of
Technology, en hélt aö þvi búnu
aftur til Sviþjóöar og lauk
doktorsprófi 1969, ári eftir aö ég
kom heim. Þaö er til marks um
þrjósku mina, aö ég var tiu ár I
Sviþjóö án þess aö veröa sósial-
demókrat!”
En þú hættir samt á aö fara I
„kratabæliö”.
„Astæöan fyrir þvi, aö ég fór til
Sviþjóöar var sú, aö þeir áttu'
marga góöa menn og þekkta i
hagfræöinni. Þeirra á meöal var
Gunnar Myrdal, Bertil Ohlin,
Erik Lundberg og svo sá sem ég
lenti mest hjá, Palander. Sá var
upphaflega verkfræöingur en fór
siöar út I hagfræöi og er mjög
þekktur meöal hagfræöinga viöa
um heim”.
Brélleqa irúloluð
Ef viö stöldrum nú aöeins viö
hérna, Guömundur. Stúlkan úr
fiskverkunarstöðinni á Kirkju-
sandi. Hvaö meö hana? ’
„Þaö fór þannig meö hana, aö
ég kvæntist henni áriö 1961, eftir
aö viö höföum veriö bréflega trú-
lofuö i tvö ár. Hún heitir Valdls
Arnadóttir, Arnasonar, lóöa-
skrárritara og Hönnu Valdisai
Gisladóttur. Fööurafi Valdisar
var Árni Zakariasson vegaverk-
stjtíri, sem lagöi marga vegi og
brýr viösvegar á landinu. Viö ætt-
um þá aö geta skipulagt okkar
störf I hjónabandinu — bæöi kom-
in af verkst jórum, en afi minn var
verkstjóri hjá bænum i mörg ár'
Viö vorum komnir aö doktorn-
um. Um hvaö fjallar doktorsrit-
geröin?
„Hún fjallar um framleiöslu viö
skilyrði óvissu, reyndar algjör-
lega fræöileg, ekki nein hagnýt
athugun á þvi hvernig mætti beita
kenningunum sem settar voru
fram, til dæmis viö landbúnaö eöa
fiskveiðar. En þaö var þó þaö sem
var haft i huga, þegar hún var
skrifuö. 1 heföbundinni hagfræöi
haföi litiö fyrr veriö skipulega
tekið tillit til óvissu um fram-
leiöslumagn. I þvi sambandi
skipta viöhorf fólks til áhættu
miklu máli. Sama gildir reyndar
um happdrætti.
Slemmdi ehhi við
Friedman
Til gamans má geta þess aö ég
geröi athugun á þvi hverjir
keyptu happdrættismiba. Niöur-
stööurnar hafa aldrei veriö birt-
ar, og ég er ekki viss um hvort á
aö gera þaö. Þær samsvara nefni-
lega ekki niðurstöðum sem
Nóbelsverölaunahafinn i hag-
fræöi, Milton Friedman, birti á
sinum tima um svipaö efni. —
Þetta er þó þaö næsta sem ég hef
komist Nóbelsverölaunum!
1 doktorsritgeröinni var meðal
annars boriö saman hvaöa áhrif
þaö hefur á áhættu, hvort menn
vinna fyrir föstum tlmalaunum
eöa upp á hlutaskipti en þaö er
ekkert annað en koma hluta af
áhættunni yfir á launþegann.
Eins hvaöa áhrif niöurgreiöslur
og styrkjakerfi hafa i landbúnaöi.’'
Þú kemur semsé aö Háskólan-
um strax aö loknu námi?
Kenndí samlfmis f
Svíþjðð og Dér
„Já, ég kom aö Háskólanum
I mars 1968, og haföi þá kennt
samhliöa náminu i Uppsölum sex
siöustu árin — og fyrsta áriö hér
vann ég aö nokkru leyti á báöum
stööum”.
Þaö er alkunna meðal fag-
manna, sem stunda kennslu, aö
þeim hættir til aö einangrast frá
störfum sinum. Hefur þú fundiö
fyrir sliku?
„Ég hef nú frá upphafi unniö þó
nokkur verkefni fyrir ráöuneytin,
og I reynd er þaö þannig, aö þegar
maöur er nýkominn heim frá
námi, og á þessum aldri, er maö-
ur uppfullur af áhuga á aö rann-
saka og skrifa. Ég fór fljótlega aö
þreifa fyrir mér um þaö hvaö
deildin gæti tekiö aö sér i rann-
sóknum fyrir ýmsa aðila á hag-
Fannst læknisfræði alltof langt nám.
Komst að annarri niðurstöðu en Nóbelsverðlaunahafinn I hagfræði,
Milton Friedmann.
Þekki náttúrlega það kerfi, sem éghafði sjálfur starfað og þjáðst undir.
Þetta er starf sem menn eiga ekki að vera of lengi I.
fræöisviöinu. Þaö var vel tekiö I
það, en reyndar varö ekki mikib
úr því.
A þessum árum vann ég meöal
annars aö athugun fyrir iönabar-
ráðuneytiö. Mér likaöi afar vel aö
vinna fyrir Jóhann Hafstein sem
þá var iönaöarráöherra og siöar
forsætisráöherra. 1 reynd er þaö
þannig her viö skólann aö maöur
reynir aö velja úr verkefni, sem
eru áhugaverö og á þvi sviöi sem
maöur er aö kenna, og vinnur þau
sem hluta af rannsóknarskyldu.
Slik vinna hefur vissa kosti fyrir
báöa aöila. Viö losnum ekki eins
úr tengslum viö starfiö, og ráöu-
neytin fá um leiö leyst verkefni
sem þarf aö láta vinna.'1
Þú veröur semsé prófessor en
ekki körfuboltakappi I Bandarikj-
unum. En þú hefur haft gifurleg-
an áhuga á körfubolta?
Með í að stoina
HFlM-lppsala
„Okkar árgangur innleiddi
körfubolta i MR. Viö leigöum hús
úti i bæ til aö æfa I og borguöum
meira aö segja fyrir þaö úr eigin
vasa. Á þessum árum áttum viö
þátt I aö stofna körfuboltadeild
Armanns. Ég var lika talsvert
mikiö I körfubolta I Sviþjóö og var
meö I aö stofna körfuboltaliöið
KFUM-Uppsala, sem hefur veriö
I ööru sæti i sænsku bikarkeppn-
inni undanfarin ár. Og á meöan
ég var úti lék ég meö stúdentum
hér heima ein jólin, þá uröu þeir
Reykjavikurmeistarar. Uppi-
staðan i þvi liöi voru stúdentar frá
MR og. Laugarvatni.
En ég nefni nú körfuboltann
vegna þess, aö þaö er góö leiö til
aö kynnast fólki, þegar maöur
kemur til útlanda, aö taka þátt I
Iþróttum eöa annarri félagsstarf-
semi. Þessi körfuboltaáhugi minn
geröi þaö aö verkum, aö ég var
aldrei I vandræöum meö aö kynn-
ast fólki”.
Þú nefndir áöan, aö þrátt fyrir
tiu ára veru I Sviþjóö hafir þú
ekki orðiö sósialdemókrat. Ætl-
aröu aö afhjúpa þaö hvar þú
stendur I pólitikinni?
„Þaö er vissulega margt gott I
kenningum sósialdemókrata. En
samt tel ég mig standa heldur
hægra megin viö þá, og þaö vildi
svo til, aö BjarniBenediktsson baö
mig einhverntimann aö tala á
landsfundi Sjálfstæöisflokksins
og fjalla um rannsóknarmál. Þá
gekk ég I Sjálfstæöisflokkinn, þaö
er aö sjálfsögöu ekkert laun-
ungarmál”.
Þaö viröist býsna algengt, aö
hagfræöingar séu hægrimenn. Er
þaö kannski eölileg afleiöing af
þvi hvernig kennslu I þeirri grein
er hagað hér á Vesturlöndum?
Margar lorsendur í
nagirœðinni
„Þaö má segja, aö kennsla i
þjóöhagfræöi byggistá vissri hefö
hér. á vesturlöndum. Þaö er
heldur ekkióliklegt, aö umhverfið
sem fólk elst upp I hafi áhrif á
mótun þess, ekki eingöngu hvaö
varðarafstööutil hagfræöiEn þaö
þýöir ekki, aö I hagfræðinni sé
ekki hægt aö gefa sér mismun-
andi forsendur og athuga hvort
má leysa verkefnin i þjóöfélaginu
á mismunandi hátt. Aöalatriöi
hagfræöinnar er, aö hún fæst viö
verkefni sem þarf aö leysa i öllum
þjóöfélögum, undir hvaöa skipu-
lagi sem þau búa viö. Hún er alls
ekki einskoröuö viö ákveöiö kerfi,
og I kennslu veröur maöur til
dæmis aö taka sjónarmið meö og
móti, óháö eiginskoöunum. Ég tel
mig geta unniö út frá forsendum
sem sósialdemókratar gefa eins
og Sjálfstæöismenn, eöa ein-
hverjir aörir”.
Um þaö leyti sem þú komst
heim frá námi, 1968, voru miklir
umbrotatimar meöal stúdenta
viöa um heim. Hver var afstaöa
þin til þessara mála?
„Já, þessi bylgja sem gekk yfir
Sviþjóö 1968--69 tók svo mikiö á
einn félaga minn, aö hann hætti I
hagfræöi og fór i læknisfræði I
staðinn!
Þaö var alltaf mjög friösamlegt
viö viðskiptadeildina hérna, þótt
þaö hafi reyndar verið ákafar
umræöur um námiö ööru hvoru,
sérstaklega um og upp úr 1970. En
þaö var allt i bróöerni. Meöal stú-
denta almennt komu fram kröfur
um aukna þátttöku þeirra i
stjórnun deilda og yfirstjórn Há-
skólans. Þaö fengu þeir lika. Þeir
13
fengu ákveöinn fjölda kjör-
manna, 13-15 prósent, setu á
deildarfundum, atkvæðisrétt i
rektorskjöri og fulltrúa 1 háskóla-
ráði. Nú hefur fjöldi kjörmanna
veriö aukinn I þriöjungsaöild. Ég
held þaö sé til bóta, aö stúdentar
séu meö I ráöum. Þó finnst mér
hæpiö, aö þeir hafi helming kjör-
manna, eins og nú eru uppi kröfur
um, þar sem menn eru alltaf aö
koma og fara, hver stúdent stend-
ur ekki svo lengi viö.
lieiði liiiu viijað Dreyla
iil Kandidalspröls
Eftirá sér maöur, aö ýmsar
breytingar heföu mátt koma fyrr
en þær geröu. Ég læröi til dæmis
ekki aö nota tölvu fyrr en ég haföi
lokiö doktorsnámi, en þar heföu
tölvur komiö sér vel. Ég hefi hins-
vegar litlu viljaö breyta i inni-
haldikennslunnar, aö kennslufyr-
irkomulaginu til kandidatsprófs,
þaö fannst mér ágætt. Þaö vill oft
gleymast, aö maöur veröur aö
læra þessa hluti fyrr eöa siöar
sjálfur.
Nú ert þú oröinn rektor, tiltölu-
lega skömmu eftir aö þú sast
sjálfur i háskóla. Hvaöa augum
litur þú á námstillögur, þarna of-
an af toppnum?
„Já, þetta er nokkuö góö spurn-
ing, sem er kannski dálitiö erfitt
aö svara. En ég þekki náttúrlega
þaö kerfi, sem ég haföi sjálfur
starfaö og þjáöst undir, og hef
reynt aö stuöla aö ýmsum breyt-
ingum. Þar á meöal má nefna þá
breytingu, aö nemendur hafa nú
tækifæri til aö fara I próf I lok yfir-
feröar, og ég hef kannski breytt
innihaldi námsins eitthvaö, eins
og þarf aö gera ööru hvoru.
Sjáiisnám oi lausi í
reipunum »
Auövitaö var sitt af hverju, sem
betur heföi mátt fara, sérstaklega
I doktorsnáminu. Ég stundaöi
mitt nám reyndar mikiö sem
sjálfsnám eftir grunninn fjögur
fyrstu árin. Þá sótti ég litiö tima,
og ef maöur kemst upp á lagiö
meö þetta er þaö kannski þaö
besta. En fyrir fleiri er þetta lik-
lega of laust I reipunum. Þess
vegna hafa Sviar til dæmis horfiö
frá þessu kerfi og tekiö upp þaö
bandariska, sem er meira reist á
námsskeiöum. Sú breyting held
ég aö sé til bóta. Gamla kerfiö olli
þvi, aö menn voru yfirleitt orönir
allt of gamlir, þegar þeir luku
doktorsprófi”.
Ertu núna kominn á toppinn I
metorðastiganum ?
„Ég haföi satt aö segja aldrei
velt þvi fyrir mér neitt sérstak-
lega aö veröa rektor, og þaö bar
nokkuö brátt aö i haust, aö ég tæki
þetta starf aö mér. Ég haföi kom-
iö talsvert nálægt stjórnsýslu
skólans I gegnum nefndarstörf og
var þaö eflaust ástæöa þess aö
kjöriö fór á þá leiö sem raun ber
vitni.
ekkí ol lengi r
rehiorsemDællí
En þér fellur embættiö vel?
„Já, áöur kynnist mörgu fólki,
bæöi innáviö og utan stofnunar-
innar, og þettc er ánægjulegt
starf aö ýmsu leyti. En ég álit
þetta sé starf, sem menn eiga
ekki aö vera of lengi I. Hættan er
aö maöur slitni úr tengslum bæöi
viö fagiö og kennsluna, og þaö
veröi erfitt aö komast inn I starfiö
aftur. Ég hef kennt eina grein i
vetur og sótt deildarfundi og haft
þannig samband viö samkennara
mina og áhugasama og skemmti-
lega nemendur”.
. Þú reiknar þá meö aö falla i
metoröastiganum þegar þú lætur
af embætti — eöa stefnir þú
kannski I stjórnsýslu I framhaldi
af þvi?
„Þaö veröur nú ekki hátt fall!
Þótt enginn viti hvaö framtiöin
ber I skauti sér er nú reyndin sú,
að rektorar hafa aö undan förnu
horfiö annaö, ekki eingöngu
vegna þess aö þeir hafi veriö
rektorar, heldur vegna þess aö
þeir hafa veriö hæfir menn og eft-
irsóttir i önnur störf. Ég hef hins-
vegar engan ásetning um aö
hverfa frá skólanum. A þessari
stundu er hugmyndin aö hverfa
aö kennslu aftur og vinna aö
rannsóknum, sem ég vildi gjarn-
an halda áfram og koma frá mér.
Þar vantar ekki hugmyndimar
bara timann."