Helgarpósturinn - 06.03.1981, Blaðsíða 4

NAFN: Árni Ingólfsson. STAÐA: Myndlistarmaður og kennari. FÆDDUR: 4. desember 1953
HEIMILI: Hverfisgata 16. HEIMILISHAGIR: Ókvæntur, tveggja barna faðir
BIFREIÐ: Engin. ÁHUGAMÁL: Allt milli himins og jarðar
Listin er allt í kringum
Nýlistamenn svokallaðir eru orðnir talsvert áberandi i menningarlifi þjóðarinnar. Sýningar þeirra og
svokallaðir gjörningar (sem varla veröur lýst meö oröum) eru algeng i borgarlifinu og uppátæki ný-
listamannanna hafa vakið athygli og undrun oft á tiöum. Þeir fara langt út fyrir hina hefðbundnu vegi
listarinnar.
Margir hafa þvi spurt i þvi framhaldi, hvað sé list og hvaö ekki? Hvað gefi þessum nýlistamönnum
rétt til þess aökalla furðuverk sin listaverk? Aðrir telja hins vegaraðnýlistamennirnir séu að ryðja lelö
út úr viðjum vanans i listsköpuninni og þeirra framlag blási ferskum vindum inn f Islenskt menningar-
lif. Arni Ingólfsson einn nýlistamanna er I Yfirheyrslu Helgarpóstsins að þessu sinni.
Hvað er nýlist?
„Nýlist er sú list sem umfram
allt snýr aö samtimanum og litur
á það sem er á oddinum hverju
sinni. Nýlist hefur stundum einn-
ig verið nefnd framúrstefnulist.
Það er nær ekkert ómögulegt I
nýlistinni og t.a.m. tæknibrellur
ýmiss konar með i spilinu. Hins
vegar er erfitt að skýrgreina
nýlist I fáum orðum, menn verða
raunar að upplifa hana.”
Þú nefndir að nýiist mætti
flokka sem eins konar
framúrstefnuiist. Segðu mér,
hvað er framúrstefna og hvaö
ekki?
„Eins og raunar liggur i orðinu,
þá er það sá hlutur sem tekur af
skarið. Framúrstefnumaður er sá
sem þorirog tekur sjensinn t.d. á
nýjum tæknibrellum. Þetta orö —
framúrstefna — er vissulega
komið til, af vörum heföbundinna
listamanna, sem finnst að allt
sem breytist sé framúrstefna.
Þeir eru eðlilega hræddir við
allar stórbreytingar, sem gætu
orsakaö breytingar á þeirra eigin
stöðu i heimi listarinnar.”
Nú eruö þið óhræddir viö allar
breytingar og grípiö til ýmissa
bragða i gjörðum ykkar og verk-
um. Nú spyrjum við neytendur:
Hvað er list og hvað er ekki list?
„Það verðið þiö bara að segja
ykkur sjálfir.”
En þiö engu aö siður kynnið
ykkur sjálfa sem listamenn og
verk ykkar sem listaverk.
„Hluturinn ræðst fyrst og
fremst af þvi sem þér finnst
sjálfum og þeir kjörkuöustu i ný-
listinni leyfa sér að láta tilfinn-
ingar sinr ráöa ferðinni, enda þótt
þeir fari þá stundum langt út fyr-
ir hefðbundinn ramma listarinn-
ar. Oft á tiðum gengur lista-
mönnum sjálfum illa að skýra
tilgang verka sinna i rökræöum,
en það skiptir ekki höfuðmáli.
Það sem skiptir höfuðmáli, t.d.
þegar áhorfendur eru viðstaddir
gjörning, er aö eitthvað gerist
innra meö þeim sem upplifa
gjörninginn meö listamanninum.
Það situr eitthvaö eftir og lætur
þig ekki i friði. Þótt þin viðbrögð
verði neikvæð, þá ertu að gera
upp þina afstöðu — þina
þjóöfélagslegu afstöðu, og
neikvæðu viðbrögöin eru ekkert
neikvæö I sjálfu sér. Umfram allt
að þaö séu einhver viðbrögö og
eitthvað sitji eftir.”
Þegar þú ert sem sé aö tala um
jákvæö og neikvæð viðbrögö,
áttu þá við að það séu neikvæð
viöbrögö.ef áhorfendanum finnst
ekkert til gjörningsins koma og
langt frá þvi að vera nein listræn
sköpun, og raunar aðeins bull og
kjaftæði?
„Nei. það er ekki það sem ég á
við. Við vitum hins vegar öll,
þegar viö sjáum einhverja fallega
hluti þá hrifumst viö. Þegar við
veröum hins vegar vör við eitt-
hvaö sem við erum ekki vön, þá
bregöur okkur, og viö bregðumst
kannski neikvætt við I fyrstu. Það
er I eðli okkar allra að bregðast á
neikvæðan hátt viö þvi ókunna.
Þvi verðum við oft að taka okkur
taki, til að geta móttekið eitthvað
sem við eigum ekki að venjast.
Þaö er ef til vill eitthvað þessu
likt sem á sér stað þegar menn
sjá og heyra gjörning.”
En aftur að spurningunni, hvað
er list og hvað ekki? Setjiö þiö
ykkur engin mörk i þvi sam-
bandi? Nú hafa t.d. gjörningar
ykkar gengið út á það, að maöur
eöa kona skriöur I átt að spjaldi
og skrifar á þaö. í öðrum
gjörningi hitaöi maöur sér te.
Þetta kallið þiö list. Hvar liggur
hið listræna f þessum athöfnum.
„Ég ætla að leyfa mér aö vitna i
frægan gjörningamann, sem
flestir kannast viö, sem eitthvaö
hafa hugsað um þetta. Það er
Joseph BeuysHann segir: Fyrst
veröur bylting aö eiga sér stað
hjá sjálfum þér. Þú verður að
skoða þig sem myndlistarmann.
Þannig getur þú aðeins endur-
nýjað þig og farið inn á nýjar
brautir. — Viö getum tekið þessi
dæmi sem þú nefnir, sem anga af
þessu. Ég myndi ekki kannski lita
á suma þessa gjörninga sem
endanlega niðurstöðu lista-
mannanna sem fremja þá. En
þetta er leiö i áttina. Þess vegna
er listamanninum gefinn kostur á
þvi að gefa af sér og láta áhorf-
endur koma á móti, þannig að
ákveðin skref eru tekin.”
Ég hjó eftir þvi, aö sá er fremur
gjörning hann veröi fyrst og
fremst að lita á sig sem mynd-
listarmann. Er þetta þar meö
ekki fyrir alla og er i raun
nauðsynlegt að nýlistamenn hafi
grund vallarmenn tun i hinni
hefðbundu list, sem svo hefur
verið kölluö?
„Þetta er i rauninni fyrir alla,
en ég hygg aö sá er gengur ( gegn-
um skóla i heföbundnum listum
standi mjög vel að vigi.
Nú heyrir maður jafnan að
nýlistamenn foröast eins og
heitan eidinn að túlka eigin verk,
hvort sem þaö er gjörningur eöa
annað og segja það hlutverk þess
sem meðtekur. Er ekki sannleik-
urinn einfaldlega sá, að þiö
nýlistamenn hafiö ekki hugmynd
um það sem að baki liggur og
hvað þið eruð aö bera á borð eða
reyna aö segja?
„Hvað gera ljóðskáldin? Þau
eru sjaldnast krafin svara.”
Ætli meginlinur séu nú ekki öllu
gleggri i heföbundnum kveðskap,
en nýlistinni, og að ljóskáldiö sé
oftast greinilega að setja fram
ákveðinn og markvissan boöskap
og þurfi þar af leiðandi engu við
að bæta.
.„Málið er einfaldlega þaö, að
þú getur ekki krafið listamann úr
hvaöa grein sem er, svara. Þú
verður aö finna fyrir áhrifunum
sjálfur. Ef listamennirnir geta
túlkað verk sin sjálfir, þá er það
gott, en aldrei hefur þaö veriö
sjálfsögð krafa á hendur lista-
mönnum. Ef þú gætir klambraö
saman i oröum, skynsamlegum
skýringum á ákveönum
myndverkum og allir gengjust
inn á þær skýringar, þá þyrftu
myndlistarmenn ekki að hafa fyr-
ir þvi að mála. Ég álit listina
miklu dýpra, flóknara og
mikilvægara tjáningarform en
svo, aö skýra megi það með fáum
afmörkuðum setningum.”
En finnst þér samt ekki, það
vera grundvöllur , hvaða
listamanns sem er, að hann geri
sér einhverjar.meginhugmyndir
um áhrif þeirra verka sem hann
er að koma fram með, en að
myndlistarmaðurinn t.d. helli
ekki aðeins úr nokkrum
málningadósum á léreft, setji i
ramma og hengi upp og segi
siðan: Þetta er verkið mitt nú
verðið þið áhorfendur að segja
hvað þetta á að tákna eða hvað
áhrif þetta hefur á ykkur?
„Það má vera, en hins vegar
hef ég sjaldan heyrt annað eins
bull og þegar myndlistarmenn
eru að reyna aö skýra út hvaða
áhrifum þeir séu að ná fram með
myndum sinum, þvi oftar en ekki
hafa t.d. þessi sömu verk allt
önnur áhrif á mig.”
Þér finnst það sem sé ekkert
úrslitaatriði að einhver
boðskapur eða einhverjar megin-
linur liggji að baki verkum lista-
manna?
„Þaö er gott ef svo er og mjög
þroskandi fyrir viðkomandi
listamann að átta sig á þvi hvað
hann sé i rauninni að gera með
verkum sinum”.
En ekkert úrslitaatriði?
„Nei. A hinn bóginn vil' ég i
þessu sambandi minnast þarna á
þátt listgagnrýnenda, sem mér
finnst svikjast undan merkjum,
þar sem nýlistin er annars vegar.
Þeirra er aö útskýra fyrir fólki og
gera listina aðgengilega fyrir
þaö. Þeir viröast ekki lengur hafa
þekkingu á þvi að skýra út fyrir
fólki hvað við nýlistamenn erum
aö aöhafast.”
En hvernig i ósköpunum eiga
gagnrýnendur að geta útskýrt
fyrir fóiki það sem þið eruð að
gera, þegar þið listamennirnir
getiö það ekki sjálfir og vitiö ekki
gjörla hvað þið eruö að fara með
verkum ykkar?
„En hvernig geta þá listgagn-
rýnendur fjallað um verk
Rembrandts i dag, sem þó er
löngu liðinn?”
En nú eruð þiö Islenskir nýlista-
menn sem betur fer sprelllifandi
og ættuð þvi að eiga auðveldar
með aö skýra og skilgreina list
ykkar en Rembrandt heitinn. Og
þvi spyr ég enn og aftur, hvers
vegna ekki er hægt að gera þá
kröfu til ykkar, að þið I verkum
ykkar séuð markvissir og vitandi
vits að flytja ákveðinn boðskap i
stað þess að skjóta sápukúlum út i
loftið og hafa ekki hugmynd um
það hvar og hvernig þær eigi að
lenda?
„Við erum að gera eitthvað
markvisst. Og ég vil endilega
geta þess, að i Hollandi til dæmis
er nýlist ekki óþekkt fyrirbæri,
heldur hafa menn þar verið að
vinna að sinni list áratug og
meira og nýlistin þar er viður-
kennd listgrein. Oglögg afstaða
gagnrýnenda til okkar kemur þvi
til vegna upplýsingaleysis og það
er ekki okkar sök.
En á nýlistin sér engin mörk?
„Jú, það er grundvallaratriöi
að þér sé alvara i þvi sem þú ert
að gera. Þú sért ekki að grinast.
Ef listamanninum er fullkomin
alvara i list sinni, þá sé ég ekki
hver er þess umkominn að segja
honum, að i þetta skiptið eða hitt
hafi hann fariö út yfir mörk
listarinnar.”
Nú hélt einn af fremri nýlista-
mönnum sýningu um daginn og
þar var meðal verka stór kastali
byggður úr sykurmolum. Sonur
minn fjögurra ára, byggir einatt
stór hús með kubbunum sinum.
Honum er fúlasta alvara og sýnir
verk sin með stolti. Er hann þar
með oröinn nýlistamaður eins og
hinn sem byggir sykurmolahúsið
sitt með natni og I alvöru?
„Þú ert kominn þarna að
öðrum hlut og þaö er barnalist.”
Ef ég ætti mér frimerkjasafn og
limdi inn i það og skreytti eftir
bestu getu, væri ég þá um leið að
setja saman listaverk, sbr.
sykurmolakastalasmiðurinn á
nýlistasýningunni?
„Ef þú stendur hreinn og klár
að þvi og það er þin innsta
sannfæring”.
Ef það er min innsta sannfær-
ing að ég sé aö vinna við listsköp-
un, þá er það list sem ég
framleiði?
„Já. Annaö getur það ekki
veriö.”
En má þá ekki jafnframt ætla
að bestu gjörningarnir séu
framkvæmdir óafvitandi af lista-
mönnunum?
„Þeir segja þaö, þeir sem hvaö
mest hafa stúderaö
„performanca” að lifið sé list.
Þeir hafa leyft sér að ganga svo
langt. Égheld hins vegar aö þetta
sé talsvert komið undir hverjum
og einum, bæði þeim sem fremja
gjörninginn og hinum sem sjá
hann og veröa fyrir áhrifum af
þig
honum. t þessu sambandi má
geta þess, að hvað mig varðar, þá
veitist mér erfiðar að vinna aö list
minni, hugleiða hana, þroska
hana og vinna úr hugmyndum
minum, nema mér gefist til þess
góöur timi. Ef ég þarf t.d. aö
.vinna mikið að einhverju ööru, þá
lokast hugurinn og er ekki mót-
tækilegur né gjafmildur.”
En ef nýlist á sér stað alls stað-
ar úti I hinu daglega Hfi, er þá
ekki aigjör óþarfi að þið séuö að
draga fólk I Nýlistasafnið og
segja þvi sérstaklega að nú eigi
að bjóða upp á nýlist?
„Þú þarft ekki að hengja mynd
uppá vegg i einhverju listasafni
til að hún hafi áhrif og sé listræn.
Ef fólk sér list i hinu daglega lífi
og gerir sér grein fyrir þvi, þá er
allt fengið. Einhvern veginn hefur
þetta samt ekki verið svona. Fólk
virðist þurfa að meðtaka sina list
i gallerium og söfnum. Þetta þarf
þó alls ekki endilega að vera með
þeim hætti, ef menn gefa sér tima
til að vera til og horfa á. Listin er
allt i kringum þig.”
Verðið þið varir við skilnings-
leysi almennings á þvi sem þið
eruð að gera?
„Nei.ég verðekki var við skiln-
ingsleysi almennings. öllu heldur
skilningsleysi yfirvalda og þeirra
manna sem þykjast vita hvað er
mynd og hvað er list.”
Eruð þið nýlistamenn misskild-
ir listamenn I islensku þjóðlifi og
ekki metnir að verðleikum, að
þinu mati?
„Við erum ekki misskildir eöa
horfðir hornaugum af fólki
almennt. Þetta er hins vegar
nýlegt form hér á landi og
ákveðnir byrjunarörðugleikar
eiga sér þá ávallt stað. Þetta hef-
ur verið svo um alla
framúrstefnulist i gegnum tiöina
og nýlistin á eftir að skapa sér
ákveðna fótfestu i menningu
þjóðaronnar i næstu framtið.”
Að lokum Arni. Þú sagðir hér
fyrr, að mestu máli skipti, þegar
gjörningar væru annars vegar að
áhorfandinn fyndi fyrir viðbrögð-
um innra með sér. Nú ætla ég aö
fremja hér stuttan gjörning og
biðja þig aö lýsa þeim áhrifum
sem hann hefur á þig og reyna að
túlka gjörninginn i heild sinni. Ég
ætla að standa upp af stólnum og
slökkva á segulbandinu?
(Gjörningur framinn.)
„Ég held að þessi gjörð þin hafi
fyrst og fremst verið framkvæmd
til að prófa mig og ekkert annaö
hafi legið að baki verkaðinum. Þú
framkvæmdir þetta sem sagt
ekki af hfeilum hug og braust þvi
ákveðna grundvallarreglu og þvi
verknaðurinn ekki marktækur
sem gjörningur. Ef þér væri hins
vegar alvara með þessum
verknaði þinum, þá myndi ég
opna hug minn og móttaka það
sem þú værir að gera og skoða
hann i samhengi. Þaö er þvi
hugarfar listamannsins sem
sköpum skiptir i þessu
sambandi.”
eftir Guðmund Árna Stefánsson