Helgarpósturinn - 06.03.1981, Blaðsíða 23

23
helgarpásti irinri F6studa9ur '9»i
Á heiöskirum næturhimninum,
sem hvelfist yfir okkur tindra
ekki lengur eingöngu fjarlægar
stjörnur. Meöal þeirra eru tungl
gerö af manna höndum, sem ým-
ist svifa á braut sinni umhverfis
Jörðina, eöa eiga sér sinn fasta
staö i geimnum. Um þessi tungl
fara ýmisfjarskipti milli landa og
heimsálfa, jafnvel milli staða
innan einstakra landa, myndir,
hljóð og tölvuboð. Gervitunglin
sem skjótast um himingeiminn á
braut sinni kvaö vera hægt að
koma auga á ef vel er gáö. En hin
þarf sérfræðilega þekkingu til aö
greina frá gömlu, góðu stjörnun-
um.
Nýveriö var tsland sett i sam-
band við eina af þessum siöar-
nefndu nýmóðins stjörnum. Um
hana fara nú mestöll simavið-
skipti okkar viö umheiminn — og
raunar lika sjónvarpssendingar,
spænskt sjónvarpsefni á leið frá
heimalandinu Spáni til Kanari-
eyja og Suöur-Ameriku. Enn sem
komið er geta aðeins starfsmenn
jaröstöðvarinnar Skyggnis horft
á þessar sendingar.
ísland brýst úr einangrun
Þannig hugsa menn sér, að Nordsat dreifi norrænum sjónvarpsefni.
Fimm rásir til „Vestur-Norðurlanda” og átta til „Austur-Norður-
landa”.
Með samningum við spænska
sjónvarpið gæti það islenska
fengið afnot af þessum sending-
um. Tæknilega er ekkert þvi til
fyrirstöðu. Og næsta haust skipta
starfsmenn jarðstöðvarinnar
Skyggnis yfir á annað tungl, sem
flytur sameiginlegt sjónvarpsefni
evrópsku sjónvarpsstöðvanna,
Eurovision. bar er um að ræða 90
minútna fréttaefni frá öllum
helstu sjónvarpsstöðvum heims-
ins og möguleikar á að komast
inn i beinar sendingar frá ýmsum
viðburðum, nánast hvar sem er á
jarðarkringlunni. Og það eru ekki
bara sendingar tillslands, heldur
lika sendingar frálslandi sem um
er að ræða.
Samkvæmt útreikningum
Péturs Guðfinnssonar fram-
kvæmdastjóra Sjónvarpsins yrði
kostnaðurinn við að vera full-
gildur þátttakandi i Eurovision
um þrjár milljónir króna á ári —
en á móti kæmu einhverjar tekjur
Þessi kostnaður svarar til þess,
að afnotagjald af sjónvarpstækj-
um hækkaði um 50—60 krónur,
samkvæmt útreikningum Péturs.
En gegn þessu gjaldi yrði ein-
angrun Islands rofin. íslendingar
kæmust i meira mæli en áður inn i
hringiðu viðburða jarðarkringl-
unnar, með kostum þess og göll-
um. Og hvað sem göllunum liður
er þetta sá raunveruleiki sem
blasir við á niunda áratug 20. ald-
arinnar. Stjörnunum uppi á
himinhvolfinu mun fjölga á næstu
árum og ekki er að efa, að merki
frá mörgum þeirra munu nást á
frónsk loftnet.
I heilan áratug hafa nágrannar
okkar á hinum Norðurlöndunum
rætt þann möguleika, að ein þess-
ara nýju stjarna verði sam-
norræn — Nordsat hefur hún
verið nefnd. I tiu ár hafa menn
skipst i flokka með og á móti
þessari samvinnu Norðurland-
anna um sjónvarpssendingar, og
málið hefur verið rætt fram og til
af sendingu sjónvarpsefni héðan.
Löng reynsla er fyrir, að nýr
Bandarikjaforseti á mikið undir
að notfæra sér rækilega fyrsta
ársfjórðunginn eftir að hann
kemur til valda i þvi skyni að
koma helstu stefnumálum sinum
á rekspöl. Almenningsálitið er
hliðhollt nýkjörnum forseta, og
það gerir þingmenn trega til að
gera sig bera að þvi að bregða
fæti fyrir mál forsetans i upphafi
valdaferils hans.
Ronald Reagan hefur leitast við
að notfæra sér þetta lögmál
bandariskra stjórnmála til hins
ýtrasta. Megin áherslu hefur
hann lagt á að koma frá sér tillög-
um sem að þvi beinast að marka
nýja stefnu i efnahagsmálum og
fjármálum.Endurreisn banda-
risks atvinnulifs er lika undir-
staðan að áformum hans um að
hefja Bandarikin til aukins vegs
og áhrifa i heimsmálum.
496.6 milljörðum dollara frá opin-
berum aðilum til ráðstöfunar hjá
einstaklingum og fyrirtækjum.
Með þessari gifurlegu tilfærslu
fjármuna frá opinbera geiranum
i þjóðarbúskapnum til einka-
geirans ætla Reagan og ráðu-
nautar hans að ýta undir aukna
fjárfestingu og framleiðni og
vinna um leið á vaxandi
verðbólgu og atvinnuleysi. Til
grundvallar ráðstöfunum þeirra
liggja ekki efnahagsspár né
likanagerð hefðbundinnar hag-
stjórnar, heldur sú skoðun, að sé
unnt að sannfæra þá sem taka
ákvarðanir sem ráða framvind-
unni i' hagkerfinu um að
uppgangstimar og blómaskeið sé
framundan, muni það ganga eft-
ir.
Mikilvægt markmið Reagans
og manna hans er að örva fjár-
festingu i nýjum framleiöslutækj-
baka á Norðurlandaráðsþingum.
Milli þinga hafa sérfræðingar og
stjórnmálamenn tekið saman
opinberar greinargerðir um
málið, samtals upp á meira en
þúsund blaðsiður. Og enn er rætt
um Nordsat, að þessu sinni á
þingi Norðurlandaráös i Kaup-
mannahöfn. Þegar þetta er ritað
er óvist um afdrif málsins þar, en
það er mál manna, að fáist ekki
niöurstaða nú séu allar áætlanir
um Nordsat þar með úr sögunni.
Þótt málið komist i höfn á þessu
þingi yrði rekstur sjónvarps-
hnattarins ekki kominn i gang
fyrr en eftir sex til átta ár, eftir
þvi hvernig ákveðið yrði að
standa að honum.
Meðan Nordsat hefur verið
ræddur fram og aftur á hinum
Norðurlöndunum hefur varla
verið minnst á hann hér á landi,
hvað þá að almenn umræða hafi
fariö fram. En fyrir Norður-
landaráðsþingið i Kaupmanna-
höfn litur út fyrir, að einhver fjör-
Ronald Reagan.
Ut í óvissuna und
ir stjórn Reagans
Fyrir rúmum hálfum mánuði
tjáði Reagan þinginu vilja sinn i
rikisfjármálum, og siðan hefur
hver boðskapurinn rekið annan
frá forsetaskrifstofunni. Allir eru
þeir með nokkrum hætti i
framhaldi af grundvallaráformi
Reagans um lækkun rikisútgjalda
og skattalækkun. I boðskapnum
til þingsins 18. febrúar lagði
Reagan til niðurskurð rikisút-
gjaldaá næsta fjárhagsári um 41.4
milljarða dollara og skattalækk-
un sem nemur tiu af hundraði á
ári þrjú ár i röð. Markmiðið er að
koma fjárlögum i jafnvægi á
fjárhagsárinu 1984, og á komandi
fimm ára timabili á niðurskurður
rikisútgjalda að nema 347.5
milljörðum dollara. Að viðbætt-
um skattalækkunum á þetta að
hafa i för meö sér að á hálfum
áratug færist fjárhæð sem nemur
um. I þvi skyni er sérstök áhersla
lögð á að skattalækkunin losi um
fé hjá þeim hátekjuhóp, sem lik-
legur er til að verja verulegum
hluta af ráðstöfunartekjum til
verðbréfakaupa. Sömuleiðis eru
lögð drög að lækkun skatta á arði
af fjárfestingu.
Loks á að auka arðsemina i
bandarisku atvinnulifi með þvi að
afnema aragrúa af reglugerðum
um neytendavernd, vinnuvernd,
umhverfisvernd og aðrar slikar
ráðstafanir, sem Reagan litur á
sem fjötur á hagvexti.
Nýi húsbóndinn i Hvita húsinu
þarf ekki að kvarta yfir undir-
tektum almennings undir boð-
skap sinn i efnahagsmálum og
fjármálum. Skoðanakannanir
bera með sér, að tveir af hverjum
þrem landsmönnum bera til hans
traust og telja hann taka rétt á
málum þjóðarinnar. Eins og við
mátti búast hefur þetta almenn-
ingsálit áhrif á þingið. Þótt
demókratar hafi meirihluta i
fulltrúadeildinni, eru enn sem
komið er horfur á að Reagan hafi
fram það áform sitt að koma
efnahagsráðstöfunum fram i einu
lagi á þingi, i stað þess að þurfa
að margskipta þeim eftir mála-
flokkum, en við það fengju
þingmenn tadíifæri til að breyta
tillögum forsetans sitt á hvað
eftir sínu höfði.
Hagfræðingar og fjármála-
menn hafa tekið ráðstöfunum
rikisstjórnar Reagans af tak-
markaðri hrifningu. Þær byggj-
ast á óreyndum hagfræðikenning-
um, sem striöa gegn rikjandi
hugmyndum i hagstjórn undan-
farna áratugi, Þeir sem séð hafa
tilraunir til nákvæmnisstýringar
kippur hafi komið i stjórnmála-
mennina okkar. I þremur stjórn-
málaflokkum var f skyndingu
ákveðið að mæla með honum.
Aðeins Alþýðubandalagið hefur
ekki tekið afstööu.
En nágrannar okkar eru alls
ekki sammála, Finnar hafa ekki
getaö komiö sér saman um hvort
þeir eiga að vera með eða á móti,
Danir og Norðmenn eru með, en
Sviar á móti. Og meirihluti is-
lenskra þingmanna er semsé
með.
Að sjálfsögðu eru hvorki allir
Danir, Sviar né Norðmenn ein-
huga i afstöðu sinni. Þannig er
andstaöa gegn Nordsat bæði i
Danmörku og Noregi. 1 Sviþjóð
eru vissir hópar honum með-
mæltir, og nýjustu fregnir herma,
að þrýstingúr þeirra á máliö fari
vaxandi. Þessi nýi áhugi Svia á
Nordsat byggist einkum á þvi, að
sænskur geim- og rafeindaiðn-
aður er á mikilli uppleið, og for-
svarsmenn hans telja sér mikinn
akk i þvi að taka þátt i uppbygg-
ingu norræns gervitunglasjón-
varps.
Andstæðingar Nordsat setja
einkum fyrir sig tvennt: Þeir
segja, að kostnaðurinn verði
gifurlegur (1979 var talað um
280—350 millj. d. kr. á ári), og af-
leiðingin verði sú, að gæði norr-
æns sjónvarpsefnis muni minnka
verulega frá þvi sem nú er, þar
sem reksturinn muni taka veru-
lega fjármuni frá dagskrárgerð. I
öðru lagi telja þeir, að óheilla-
vænleg aukning verði á sjón-
varpsglápi fólks, einkum þó
barna, þegar fólk i Skandinaviu,
getur valið um átta sjónvarps-
rásir og fimm i Færeyjum, á Is-
landi og Grænlandi.
Þetta á þó fyrst og fremst við
um þann valkost, að sjónvarps-
dagskrár landanna nái til þeirra
allra. Hinn valkosturinn er sá, að
aðeins verði um að ræða eina
samnorræna dagskrá, sem
byggðist fyrst og fremst á völdu
norrænu efni, sem yfirleitt yrði
sent eftir að útsendingu i heima-
landinu, en með möguleika á
beinum sendingum. Sá kostur
yrði mun ódýrari, eða 50—60
YFIRSÝN
á þáttum hagkerfisins skeika,
þótt við þær væri stuðst við
nákvæmar kannanir og langa
reynslu, trúa þvi mátulega, að
reynslan verði allt önnur og betri
af því að reyna að gripa á öllum
þáttum i einu með stórfelldum og
grófgerðum ráðstöfunum i rikis-
fjármálum. Bent er á að
nákvæmar tugabrotaniðurstöður
Reagans og manna hans snúist
um slikar feiknastærðir, að
breyttar aðstæður geti hæglega
skekkt allt kerfið svo óbætanlegt
sé, jafnvel þótt tölulega sé ekki
nema um einn hundraðshluta að
ræða. Þeir sem þessa sinnis eru
hafa jafnvel talað um að nýja
rikisstjórnin virðist aðhyllast
„töfrahagfræði” ellegar
„skynvilluúrræði.”
Efasemdamennirnir færðust i
aukana um mánaðamótin. Tiu
dögum eftir aðReagan flutti þing-
inu boðskap sinn, kom nefnilega i
ljós að óhjákvæmilegt reyndist að
breyta einni grundvallarstærð
efnahagsáætlunar hans. Til að
halda rikisútgjöldum fjárhags-
ársins 1982 innan settra marka,
sjá svo um að þau fari ekki á fjár-
lögum yfir 695,5 milljaröa doil-
ara, varð að taka niðurskurðar-
hnifinn upp á ný. Ekki reyndist
nóg að framkvæma niðurskurð
sem nemur 41.4 milljörðum, eins
og áður var kunngert, heldur varð
að bæta þar við upphæð sem getur
numið allt að sex milljörðum og
fer engan veginn niður fyrir þrjá
milljarða dollara.
Ástæðan til þessa óvænta
viðbótarniðurskurðar svo
skömmu eftir að heildaráætlunin
var lögð fram, spáir ekki góðu um
að hún fái staðist betur eftir þvi
sem lengra liður. A daginn kom
að fjárlagasmiðum hafði láðst að
taka tillit til fenginnar reynslu af
hækkunum fjárlagaliða umfram
áætlun á siðasta ári. Þar munaði
mest um hækkun á sjúkratrygg-
ingum, sem eru einn af þeim út-
gjaldaliðum félagsmála, sem
Reagan hefur heitið að hlifa ger-
millj. d.kr. miðað við 25 sjón-
varpstima á viku.
A meðan norrænir þingmenn og
ráðherrar þvarga fram og aftur
um þessa tiu ára gömlu hugmynd
heldur þróunin áfram. Sænskir
einkaaðilar hafa þegar sent upp
rannsóknargervihnöttinn Tele-x,
sem getur jafnframt flutt sjón-
varpsefni. Norðmenn hafa áætl-
anir um samvinnu við Svia um
sinn eigin sjónvarpshnött, sem er
nefndur Norsksat, og meirihluti
danskra sjónvarpsnotenda nær
þegar vestur-þýsku sjónvarpi.
Verði ekki Nordsat má þvi gera
ráð fyrir þvi, að þeir geri samn-
ing viö Þjóðverja um afnot af
sjónvarpshnetti, sem þeir hafa
áætlanir um að skjóta á loft. Og
verði ekki Nordsat lendum við
sjálfsagt innan geisla einhvers af
hinum nýju stjörnum himin-
hvolfsins fyrr eða siðar. Tii
dæmis bresks gervihnattar, sem
áætlað er að skjóta upp innan
fárra ára.
Innan skamms fara sjónvarps-
dagskrárnar semsé að dansa um
geiminn, og kostnaðurinn við að
ná þeim inn á skjáinn verður ekki
mikill. Hann er ekki meiri en svo,
að einstaklingar ráða viö hann,
hvað þá ef fleiri sameinast um
litla jarðstöð og dreifa sjónvarps-
efninu sfnu með köplum. Og þá
eru jafnframt komin lokuð sjón-
varpskerfi sem má nýta á ýmsa
vegu, m.a. til að dreifa sjón-
varpsefni frá litlum einkastöðv-
um. Þá skýtur upp spurningunni
um framtlðrikiseinkarekstrar á
sjónvarpi.
Stóra spurningin er þvi, hvort
Norðurlöndin eiga að biða eftir
þvi aö öll heimsins sjónvarpspró-
gröm hellist yfir þau, eða sjón-
varpsnotkun þessara nágranna-
þjóða verður beint inn á samnorr-
ænar brautir. Það væri ekki
ónýtt, ef þingfulltrúar Norður-
landaráðs bæru gæfu til að láta
verða af þvi siðarnefnda á þessu
norræna málaári, sem nú er ný-
lega hafið.
eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
eftir
Þorgrim
Gestsson
semlega við niðurskurði, Hlifðin
við sjúkratryggingarnar kemur
til af þvf, að þær eru þýðingar-
mesta þjónustan sem gamla fólk-
ið, tryggasti kjósendahópur
Reagans, verður aðnjótandi, En
öldrunarlækningar eru með þvi
marki brenndar, að þar má koma
óendanlegum fjárhæðum i lóg án
þess að nokkur annar raunveru-
legur árangursjáist en aukin þörf
fyrir heilsugæslulið. Með
svimandi útgjöldum má halda
lifsneista i manni i dauðadái vik-
unni, mánuðinum eöa árinu
lengur en ella, en hver er nokkru
bættari við alla þá gjörgæslu,
vélakost og lyfjagjöf sem til þarf?
Hvar eru mörkin sem segja til um
hversu háu hlutfalli af kostnaði
við heilbrigðisþjónustu er
verjandi að einbeita að þvi að
treina siðustu ævidaga einstakl-
ingsins, eftir að sýnt er aö hans
biður ekki annað en dauðinn? Viö
þessum spurningum eru engin
svör til.
Svipuðu máli gegnir um annaö
svið, sem Reagan hefur ekki
aðeins undanþegið niðurskurði,
heldur ætlar að verja til
stórauknum fjárhæðum, her-
kostnaðinn. Endalaust má
ráðgera möguleika fyrir endur-
bótum á vopnakerfum eöa smiði
nýrra.
Veilurnar i efnahagsstefnu
Reagans eru að dómi and-
stæðinga hans svo veigamiklar,
að óhugsandi er að skirskotun til
rótgróinnar trúar Bandarikja-
manna á bjartsýnisboðskap og
ótæmandi vaxtarmöguleika fái
vegið þær upp.