Helgarpósturinn - 22.05.1981, Blaðsíða 8

8
Föstudagur 22. maí 1981 hallJFirpn^turÍnrL_
pásturínrL.
Blað um þjóðmál, listir og
menningarmál
Utgefandi: Vitaösgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni P.
Magnússon
Ritstjórar: Árni Þórarinsson,
Björn Vignir Sigurpálsson.
Blaðamenn: Guðjón Arn-
grímsson, Guðlaugur Berg-
mundsson, Guðmundur Árni
Stefánsson og Þorgrimur
Gestsson.
Utlit: Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir: Jim Smart.
Auglýsinga- og sölustjóri:
Höskuldur Dungal.
Gjaldkeri: Halldóra Jóns-
dóttir.
Dreif ingarstjóri: Sigurður
Steinarsson.
Ritstjórn og augiýsingar eru
að Síðumúla 11, Reykjavík.
Simi 81866. Afgreiðsla að
Hverfisgötu 8—10. Símar:
81866, 81741, 14900 og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Einkaréttur
eða óheft
frelsi?
Starfsemi bandariska sjón-
varpsins á Keflavíkurflugvelli og
möguleikar fólks á Suðvestur-
landi til að horfa á sendingar þess
varð á sínum tima til að flýta
fyrir þvi, að islenskt sjónvarp
tæki til starfa.
Næsta stig i þróun sjónvarps-
tækninnar, útsendingar i lit, náði
hingað til lands vegna þrýstings
frá sjónvarpsnotendum. Mönnum
þótti ekkert eðlilegra en islcnska
sjónvarpið hæfi siikar sendingar
eins og flestar aðrar sjónvarps-
stöðvar i heiminum. Og nú er
ljóst, að þriðja stigið i sjónvarps-
tækninni, myndsegulböndin,
hefur náð fótfestu i landinu, eink-
um á höfuðborgarsvæðinu.
Þessi þróun á sjónvarpstækni á
islandi hefur semsé fyrst og
fremst orðið vegna þrýstings frá
almenningi, frumkvæðið hefur
ekki komið frá rikisvaldinu, sem
þó hefur iögum samkvæmt einka-
rétt á rekstri þessa fjölmiðils,
sjónvarpsins.
Ilvað myndsegulböndin varðar
hefur almenningur þó ekki þurft
að beita þrýstingi af einu eða
neinu tagi til að geta notfært sér
my ndsegulbandstækin eðlis
þeirra vegna. Menn hafa einfald-
lega orðið sér úti um slik tæki jafn
skjótt og einhverjir álitu að
grundvöllur væri til að flytja inn
efni til að setja i þau. Og enginn
getur sagt neitt við þvi, frekar en
t.d. að fólk setji plötu á plötu-
spilarann sinn.
En það er fleira i þessu.
..Videóbyltingin", sem stundum
hefur verið ncfnd svo og Helgar-
pósturinn fjallar um i dag, tók
skjótt að þróast i þá átt að fariö
var að koma upp viðamiklum
dreifingakerfum i fjölbýlishús-
um. Siöan var farið að tengja
saman heilu blokkirnar, jafnvel
blokkir við margar götur, og nú
er farið að tengja allt upp i tugi
einbýlishúsa saman á lokað sjón-
varpskerfi.
Þegar þróunin er komin á þetta
stig er spurningin orðin sú, hvort
verið sé að brjóta lög. Enda þótt
ein þrjú mál vegna myndbanda-
kerfa i fjölbýlishúsum hafi verið
send til saksóknara rikisins til
rannsóknar fyrir meira en ári
hefur engin niðurstaða fengist
enn. En liklegt má telja, að dreif-
ing sjónvarpsefnis frá einum staö
til inargra ibúða, gegn gjaldi,
varði við lög um einkarétt Rikis-
útvarpsins til sjónvarpssendinga.
Auk þess er liklegt, aö þegar farið
er að senda efni milli húsa, þótt
það fari um kapla, sé um að ræða
brot á fjarskiptalögunum. Og i
þriðja lagi er liklegt, að lög um
höfundarrétt sé þverbrotin.
En þrátt fyrir þetta allt saman
er ekki trúlegt að sjónvarpssend-
ingar af þessu tagi verði bann-
aðar. Það er frekar útlit fyrir, að
reynt verði að liafa eitthvert
eftirlit meö starfsemi af þessu
tagi, og jafnvel að rikið sjálft taki
þátt i „myndbandavæðingunni"
m.a. með þvi að taka upp mynd-
bönd i staðinn fyrir filmur i
Fræðslumyndasafni ríkisins, eins
og fram kemur i Helgarpóstinum
i dag-
Jafnframt þvi sem myndsegul-
bandið er að nema hér land
blússar upp á ný umræðan og
krafan um frjálst útvarp. Það
sýnir, að nauðsynlegt er orðið
fyrir stjórnvöld að marka hið
fyrsta menningarpólitiska stefnu,
hvað þetta varðar. Það þarf að
taka um það ákvörðun hvort rétt
er aö viðhalda þvi þröngu einka-
réttarkerfi sem nú gildir. gefa
allan útvarps- og sjónvarps-
rekstur frjálsan, eða velja ein-
hverja millileið, t.d. setja
strangar reglur um lágmarks
gæði efnis, eignaraðild og fleira.
Stormsveipurinn og stelpufangelsið
Það er ekki ýkja langt siðan
Akureyri komst i sviðsljósið fyrir
nýjung af vissu tagi. Reyndar var
það ekki þess lagað að bæjarbúar
gætu með nokkru stolti bent á og
sagt með hreykni: Sjá til, þetta
höfum við af framsýni og dugnaði
reist, þarna átti hvorki KEA né
nokkur hinna dugmiklu útvarða
einstaklingsframtaksins þökk né
sök. Það varð af vissum ástæðum
ekki lengur umflúið að koma á
laggirnar kvennafangelsi, og yf-
irvöld fangelsismála vissu af litið
notaðri álmu hinnar nýju lög-
reglustöðvarbyggingar á
Akureyri.
Og vitaskuid varð fyrsta stelpu-
fangelsi landsins nokkurt innlegg
i bæjarmálaumræðu hins norð-
Ienska höfuðstaðar. En hvort sem
það var þessi sérstaða fangelsis-
álmunnar á Akureyri eða annað
sem olli, þá urðu umræður tals-
verðar um fangelsismál á siðum
blaðanna siðustu mánuði, og hviti
stormsveipurinn Hilmar Helga-
son hóf eina af sinum ajaxferð-
um, að þessu sinni um fangelsi
landsins.
Ekki mannbætandi
Ekki vitum við hvort Hilmari
muni takast að tæma fangelsi
landsins, né hvort konur hlýði
kalli hans, en hann hefur vakið
athygli á þvi að karlmenn hafi
farið með stjórn á framkvæmd-
um dóma eins og svo marga aðra
stjórn hér á landi, og þar þokist
hægti rétta átt. Ég þori ekki fyrir
mitt litla líf að hætta mér inn i
umræður um mishæfni kynjanna,
en þó er það rétt, að á þessu sviði
hafa karlar ráðið ferðinni, og það
er lika rétt að framkvæmd dóm-
gæslu hefur ekki tekið miklum
framförum né aðlagast nýrri vit-
und okkar og vitneskju um sálar-
lifið og velferð i mannlegu samfé-
lagi. Hins vegar hefur gjarnan
mátt ræða við „embættiskarl-
ana” svo ég noti frekar ljótt orð,
um krónur og aura — og skilji
þeir ekki þá röksemd okkar Hil-
mars að einangrun hafi ekki
mannbætandi áhrif né geri fólk
hæfara til að taka þátt i flóknu
samfélagi nútimans — þá má þó
alténd leggja þetta upp sem
reiknisdæmi.
í fyrsta lagi má reyndar benda
á að sök i verknaði liggur ekki al-
farið hjá brotamanni, þótt
ábyrgðin geri það. Sökin getur
legið viða. Hún getúr hafa átt ræt-
ur sinar að rekja til óæskilegs
umhverfis i sakleysi bernskunn-
ar, til uppeldis eða félagsskapar.
Orsakirnar geta verið fjölda-
margar, og þegar þær að lokum
leiða til ólögmæts verknaðar, þá
er visast ekki fyrir hendi sá
þroski að valdsmannleg beiting
refsingar geti leitt hinn ólánsama
inn á betri veg. En látum þessar
skýringar liggja á milli hluta.
Snúum okkur að reiknisdæminu.
Hvað kostar gæslan?
Við erum reiöubúin að greiöa
laun fjölda fólks til þess að gæta
þess að tvær manneskjur, svo eitt
dæmi sé nefnt, taki út dómsupp-
kveðna refsivist i einangrun.
Samfélagið er að láta þær vita að
það borgi sig ekki að endurtaka
þennan verknað. Það er lika að
láta aðra vita að það borgi sig
ekki að brjóta lögin. Það er að
framkvæma ákvörðun, sem
dómsvaldið hefur tekið eftir fyr-
irsögn löggjafarvaldsins um
meðferð á tilteknum ólöglegum
athöfnum. Um framkvæmd þessa
alla hafa þegar fyrir löngu verið
teknar ákvarðanir, sumar byggð-
ar á nokkur hundruð ára gömlum
lagabálkum. Þarna virðist kerfið
sem slikt vera nokkuð pottþétt,
það eru nánast til lög og reglu-
gerðir um alla þessa fram-
kvæmd.
En á meðan þessi refsing er
framkvæmd, þá eru að vaxa úr
grasi nýir einstaklingar, sem búa
i dag við þær aðstæður, að það er
óhjákvæmilegt að þeir verði inn-
an tiðar — og það trúlega fyrr en
siðar — komnir inn i fangelsin til
að taka út refsingu að forskrift
dómsvaldsins. Og þannig sér
samfélagið fyrir þvi, að alltaf
þurfi að greiða úr sjóðum hins op-
inbera fúlgur fjár til þess að
framkvæma dóma.
Fyrirbyggjandi starf er
farsælla
Ég heyrði i fréttatima útvarps-
ins fyrir skömmu frásögn af ráð-
stefnu Sambands islenskra sveit-
arfélaga um framkvæmd barna-
verndar og hin nýju barnalög. Ég
heyrði þar sagt frá bæjarfélagi,
sem ég tók ekki eftir hvar er, en
greiðir nokkur laun til svonefndra
tilsjónarmanna, sem taka að sér
að veita börnum, sem búa við af-
leitt uppeldi i óheppilegu um-
hverfi, athygli og nokkra sálar-
lega umönnun. Mig minnir að
laun t'l sliks tilsjónarmanns sé
um 300 krónur á mánuði, meðan
kostnaður við vistun unglings á
upptökuheimili nemi um 10.000
krónum á mánuði. Þarna erum
við með áþreifanlegar tölur, sem
segja okkur ekki aðeins að fyrir-
byggjandi starf sé farsælla en
betrunardómar, heldur langt um
ódýrara.
En jafnframt getum við lesið
milli linanna að meðan við — og
þá þið, kerfiskallar góðir — greið-
um morð fjár til að framkvæma
betrunardóma að fyrirmynd
samfélaga frá miðöldum, þá eig-
um við ekki fjármagn til að
stunda nægjanlegt fyrirbyggjandi
starf. Við komumst ekki i það að
rækta okkar garð meðan öll ork-
an fer i það að glima við feyskin
tré.
Körlum gefið fri
Ég held að það sé góð hugmynd
hjá Hilmari að láta nú konur um
garðyrkjustörfin i bili. Ekki
vegna þess að þær eru konur,
heldur fyrst og fremst vegna þess
að þær eru ekki karlar. Það gæti
veriðað þær nálguðust vandann á
einhvern annan hátt. Og trúlega
gæti Vigdis forseti höggvið þar á
hnút.
NU er sumarið komið hingað
norður, vonandi farsælt og gott,
og það yrði enn betra sumar, ef
við gætum með stolti bent á lög-
reglustöðina við Þórunnarstræti
og sagt: Hér var lagt niður og
tæmt fvrsta kvennafangelsi á Is-
landi. Megi þau öll tæmast.
HÁKARL
Frumvörp Hjörleifs og Ragnars
Þá er það lokaspretturinn hjá
þingmönnunum okkar. Þeir hafa
sjálfsagt verið lengi að i gær, þvi i
dag er eiginlega siöasti dagur
þingsins. Þinglausnir hafa verið
ákveönar á morgun. 1 kvöld fáum
við væntanlega að sjá nokkur
kunn andlit i Sjónvarpinu karpa
um nokkur margþvæld málefni,
en þótt fólk agnúist oft Ut i þing-
menn, þá finnst okkur nú alltaf
gaman að sjá þá ræða landsins
gagn og nauðsynjar á skjánum.
Það eru ekki mörg ár siðan
þinglausnir urðu að vera fyrir
miðjan mái vegna þeirra mörgu
sauðfjárbænda, sem þá sátu á
þingi. Þingstörfin voru þá miðuð
við tilhl ey pi ngatima á búum
þessara bænda. Enn eru að visu
bændur á þingi, sem munu nú um
helgina hverfa heim i sveitasælu
og sauðburð, en þeir eru færri en
áður. Þingmennirnir sem fara til
Sovétrikjanna, með Jón Helgason
og Sverri Hermannsson i broddi
fylkingar munu að visu missa af
sauðburðinum.
En það er ekki bara sveitasæla
og sauðburður sem biður þing-
manna, þvi sumra þeirra biður
spurning um pólitiskt lif eða
dauða. Hér er auðvitað fyrst og
fremst átt við sjálfstæðismenn.
Sumariö hjá þeim verður timi
liðssafnaðar, kosninga á lands-
fund og baktjaldamakks. Það má
gott heita, ef Geir Hallgrimsson
sleppur heill Ur þeirri raun.
Hrikt hefur i
ríkisstjórnarstoðum
Það mál sem sett hefur hvað
mestan svip á þingið nú undan-
farna daga, er virkjunarfrum-
varp Hjörleifs iðnaðar- og orku-
málaráðherra. Svo hefur að
minnsta kostivirstaf lestri blaöa.
Annað mál vakti lika athygli, en
,fór undarlega hljótt, og það voru
breytingará skattalögunum. Lik-
lega hefur virkjunarfrumvarpið
dregiö alla athyglina frá skatta-
frumvarpinu. 1 sumum löndum
hefðu nú viðkomandi ráðherrar
sagt af sér, ef ekki hefði verið
gengið að stefnu þeirra i svona
mikilvægum málaflokkum sem
virkjunar og skattamálin eru.
Þeir Hjörleifur og Ragnar sitja
enn.
Liklega eru þetta mestu átaka-
mál stjórnarflokkanna i vetur, að
minnsta kosti á yfirboröinu, þvi ef
stefnuskrár þeirra eru skoðaðar,
þá virðist sem allir hafi gefið
töluvert mikið eftir.
Skattafrumvarpið
Eiginlega kom það manni mjög
á óvart, þegar öll nefndin, sem
fjallaði um skattamálin á Alþingi
kom fram með sameiginlega
stefnu, sem gekk þvert á stefnu
fjármálaráðherra. Hann hafði
lagt fram lagafrumvarp um
breytingar á skattalögunum, og
lagt töluverða vinnu i það. Hann
mæltifyrir frumvarpinu, sem fór
siðan venjulega leið i nefnd. Þar
var lika lögð mikil vinna i málið,
og niðurstaðan varð allt önnur en
hjá i jármalaráðherra. Ekki varð
vart við mikla tilburði hjá ráð-
herra til að halda sinu fram i
þessu mali, heldur var allt látið
fljöta i gegn. Hvar getur þetta
gerst annarsstaðar en á fslandi.
Skattafrumvörp eru nú einu sinni
mikil átakamál, og aðalmál fjár-
málaráðherra hér á landi, þegar
undan er skilið sjálft fjárlaga-
frumvarpið, sem allt þjóðlifið
byggist á meira og minna.
Virkjunarfrumvarpið
Réttnefni yfir virkjunarfrum-
varpið, væri auðvitað „Greinar-
gerð um virkjunarkosti á Islandi i
nánustu framtið”. (í annarri bók
verður fjallað um gufuvirkjunar-
kosti.) Fram til þessa hefur litið
verið minnst á höfunda þessa
frumvarps. Vitað er að Hjörleifur
hefur verið með marga starfs-
hópa á sinum snærum, innan
flokks og utan, i virkjunar- og
iðnaðarmálum, og hann hefur
beðið um margar og miklar
greinargerðir frá ýmsum stofn-
unum rikisins, vegna gerðar
frumvarpsins. Siðan hafa.dreng-
irnir hans i ráðuneytinu liklega
soðið þetta saman i samvinnu við
hann, án þess að aðrir aðilar
rikisstjórnarinnar hafi beint lagt
hönd á plóginn. t gær eða dag
verða örlög frumvarps þessa
ráðin. Það er auðvitað mikil
niðurlæging fyrir Hjörleif og
stjórnina i heild, ef ekki hefur
tekist að fá samþykki fyrir frum-
varpinu. Það er jafnframt mikill
sigur stjórnarandstöðunnar, en
varla nema hálfur þó, þvi þeirra
stefna kemst ekkert frekar fram,
þrátt fyrir slik málalok. Svæfing
frumvarpsins hefur margskonar
óvissu I fór með sér, og nóg var
hUn þó fyrir. Liklega nær þó
frumvarpið aldrei óbreytt fram
að ganga. Maður að nafni
Ingólfur Jónsson, kenndur við
Hellu, hélt á sinum tima um
stjórnvölinn i orkumálum. Hann
er enn fullur áhuga á framfara-
málum héraðs sins, og fyrir
Iwnum skiptir aðeins eitt máli, og
það er virkjun á Þjórsár-Tungna
ársvæöinu. Til þess að koma
þessu hugðarefni sinu i fram-
kvæmd er lykilmaðurinn Eggert
Haukdal, óþekktasti þingmaður-
inn á si'num tima, en nú sá maður,
sem hvað oftast hefur haft lif
rikisstjórnarinnar i hendi sér.
Skoðanir hans og Hjörleifs á
virkjunarmálum fara ekki
saman, og þvi getur farið á ýmsa
vegu með þetta mikilvæga mál.
Hákarl