Helgarpósturinn - 11.12.1981, Blaðsíða 17

viO'; T )T / 'i'ff'l /Frfi ' rrc" ■* = '•t’t V* "V ’TRV' "(T’f
_JielgarpásturinrL. Föstudagur 11. desember
Er Einbjörn i næsta húsi?
Jónas Jónasson:
Einbjörn Hansson
Skáidsaga (141 bls).
Vaka 1981.
Þegar ég var rétt byrjaöur aö
lesa sögu Jónasar Jónassonar af
Einbirni Hanssyni fannst mér
allt i einu aö ég væri ekki aö lesa
heldur heföi ég hallaö mér aftur
i hægindastól til aö slappa af og
fyrir tilviljun væri útvarpiö i
gangi og Jónas væri þar aö hefja
einn þátta sinna sem heitiö gæti
Heimsókn á Klaustur eöa
Borgarfjörö eystra eöa eitthvaö
þessháttar. Notaleg röddin aö
segja frá, stfllinn svolitiö hátiö-
legur, nær þvi oft aö veröa lýr-
iskur, stefnir stundum i að
veröa væminn en verður þaö
aldrei vegna þess aö hann er
einlægur:
17
bréf þar sem hann segir frá þvi
sem á daga hans hefur drifiö,
einkanleg þvi sem geröist allra
siöast og olli straumhvörfum i
lifi hans. Ekki er alveg ljóst
hversvegna hann er aö skrifa
þetta, en hann virðist ætla aö
henda þvi i rusliö um leiö og
hann er búinn.
Aö formi til er þessi skáldsaga
likari langri smásögu. Sjónar-
horniö er mjög afmarkaö og
sagan hverfist aöallega um eina
mannlýsingu. Viöfangsefni
hennar er þessi maöur.Einbjörn
Hansson.
Og hver er svo Einbjörn?
1 sjónvarpsauglýsingunni
segir aö hann sé maðurinn i
næsta húsi — eöa þarnæsta.
Heldur þykir mér þaö ótrúlegt
og þaö segir okkur fátt um
manninn. Mér finnst Einbjörn
Afram Jónas!
verulegu leyti i eigin hugar-
heimi og gerir mikiö af þvi að
búa til samtöl og atburði sem
gætu hent hann. Þaö er honum
nóg þvi aö ekkert gerist i hans
tilveru.
Þessu ástandi lýsir Jónas
Jónasson mjög skemmtilega og
fer beinlinis á kostum i imynd-
unum Einbjörns.
Lif Einbjörns er ekkert
vandamál, tilveran gengur bara
sinn vana gang. Hann viröist til-
finningasljór, hann er „aldrei
hryggur og aldrei glaöur” eins
og skáldiö sagöi.
En nú gerast tiöindi sem ekki
Er Einbjörn í næsta húsi?
Ég veit ekki af hverju ég er aö
skrifa þessi orö á pappir, kvöld-
stund vetrar þegar vindur
ólmast I garðinum af óvenju
vera á mörkunum að vera full-
buröa mannlýsing. Er þaö fyrst
og fremst vegna þess aö upplýs-
ingarnar sem viö fáum um for-

Bókmenntir
eftir Gunnlaug Astgeirsson

miklum ofsa, kastar sér á gleriö
i glugganum svo aö það titrar,
lemur þaö meö slitrum úr loft-
neti svo aö smellur i, tekur á rás
út um hliöið og þýtur eftir göt-
unni, gripur um greinar trjánna
og laufiö allt á brott, snýst um
bolina i villtum dansi svo trén
titra eins og dýr aðdeyja.”
Þannig hefst sagan og þó að hún
taki brátt aðra stefnu en fram
kemur i þessari tilvitnun eru
þessi einkenni einlægni og nota-
legheita rikjandi i þessari sögu.
Sagan er iformi bréfs. Sögu-
maður sem um leiö er aðalper-
sóna og eiginlega eina persónan
sem kemur eitthvað aö ráði viö
sögu, er aö skrifa sjálfum sér
sögu hans eru fremur tak-
markaðar og heldur ótrúiegar.
En þegar kemur aö þvi aö lýsa
honum eins og hann er i dag,
verður lýsingin bæöi trúverðug
og umfram allt lifandi. Það er
einn þáttur i fari þessarar per-
sónu sem lögö er megináhersla
á og er það jafnframt meginviö-
fangsefni sögunnar: Einmana-
leikinn. Einbjörn er einn, hann
er einbirni. Hann á enga vini og
varla nokkra kunningja, hann
vinnur sitt verk á skrifstofunni
að þvi er viröist án þess að
skipta sér af fólkinu i kringum
sig. En honum liður vel. Hann
virðist fyrir löngu vera sáttur
viö hlutskipti sitt. Hann lifir að
er vert aö segja hér frá, sem
gerbreyta lifi Einbjörns. Ég
segi ekki frá þvi vegna þess að
um leyndarmál sé aö ræða sem
koma eigi lesendum á óvart,
heldur vegna þess aö min
endursögn á þessum atburöum
yröi hroöalega væmin, sem gæfi
ranga mynd af atburöunum. Þvi
að þó að þetta efni hafi allar
forsendur til þess ab verða
væmið, þá verður svo alls ekki i
meðförum Jónasar og er þaö
aödáunarvert.
Eins og áður sagði fjallar
þessi saga um einmanaleikann.
Mér virbist höfundur vera aö
segja aö þó aö einmanaleiki, eöa
það að vera einn, þurfi ekki
endilega aö vera vont I sjálfu
sér og mönnum geti ef til vill
liðið vel þannig, þá sé slik til-
vera ekki nema hálft lif, tómt lif
og tilgangslaust. Til þess aö lifiö
veröi heilt, öðlist tilgang þurfa
menn aö hafa eitthvað til þess
að lifa fyrir, aöra manneskju til
aö lifa fyrir og með.
Þessi fyrsta skáldsaga
Jonasar Jónassonar er
skemmtileg aflestrar, notaleg
og einlæg. Afram Jónas.
HVER NÆR FYRST-
UR í MYNDINAP
■ IdmiUrdMrtalddlncvlDmMrfuisiihnintaBinn
TILBÚNIR AÐ TAKI
FÓLKID í MEÐFERG
-■OklWðWsKxliiidUtkiir
Tvivegis á þessu hausti hafa
hrottafengin ofbeldisverk veriö
unnin á fólki hér i Reykjavik. t
bæði skiptin hafa siðdegisblöðin
(afsakiö — blaðið) brugðist við
á svipaðan hátt. Fyrstu við-
brögð hafa verið þau að blása
út, gera sem mest úr óhugnað-
mannvonskunni i' þjóðfélaginu,
ofbeldishneigðinni sem þrifst,
hatrinu sem rikir?
Ekki er hægt aö afsaka svo-
leiðis menn með vanþekkingu,
þeir vita fullvel að hvorttveggja
erpottþéttsöluvara — óhugnað-
urinn og væmnin— sé það fram-
reitt á réttum tima. En glæpurinn sem framinn
■
Fiölmiðiun
eftir Þröst Haraldsson

inum. Þau hafa velt sér upp úr
smáatriðunum og ekki hirt um
það hvort þau voru staðfest,
hvort þau voru höfð eftir mark-
tækum persónum eða málsaöil-
um sjálfum.
Og á meðan samkeppnin var
og hét var keppst um hvort
þeirra var á undan með nöfn,
heimilisföng, æviatriði og það
sem mestu skipti: myndir.
Svo þegar mesti æsingurinn
var Hðinn hjá var sest niður og
skrifaður hjartnæmur leiðari.
Nú skipti nafnið engu máli, sá
sem ofbeldið drýgði hét nú
ógæfumaður en ekki morðingi,
glæpurinn harmleikur, tárin
drupu af hverju orði.
A venjulegu alþýðumáli heitir
svonalagað hræsni. Eöa hvað
ber aö kalla það þegar sömu
mennirnir reyna á mánudegi aö
gera sem mest Ur hryllingnum,
æsa upp gróusögurnar, níðast á
jafnt geranda sem þolanda —
þegar sömu menn gráta á miö-
vikudegi höfgum tárum yfir
var sibastliöinn föstudag kom
mér til að hugleiða mynd- og
nafnbirtingar á sakamönnum.
Ég verð að viðurkenna það að
ég hef aldrei komist nær þvi aö
réttlæta myndbirtingu fyrir
sjálfum mér en í þetta sinn.
Samt sem áður get ég ekki
varið þaö að birta mynd af
mönnum sem verða öðrum að
bana eöa valda þeim örkumlun.
t fæstum tilvikum er verknað-
urinn framinn að yfirveguðu
ráði. Ýmist gerast hlutirnir i
augnabliks örvinglan eða þá að
gerendurnir ættu fyrir löngu að
vera komnir úr umferð, ekki
bak við lás og slá austur i Flóa,
heldur i hendur sérfræöinga
sem geta greitt úr þeim sálar-
flækjum sem leiða menn út i' of-
beldið. Það siðarnefnda gildir
tvimælalaust um þann sem var
að verki f Þverholtinu i' siðustu
viku.
Blöb þau sem áköfust eru i
mynd-og nafnbirtingar réttlæta
þær einkum með þvi að verið sé
itúlkan komin til meðvitunda
að vernda öryggi borgaranna
fyrir ofbeldismönnum. Þetta er
lélegur handarþvottur.
í fýrsta lagistafar almenningi
litil hætta af mönnum sem þeg-
ar eru bakvið lás og slá. Þegar
glæpurinn sem þeir hafa framið
er jafnalvarlegur og nú er um
að ræða, er alveg öruggt að
þeirra verður vel gættum fyrir-
sjáanlega framtið. Annað mál
eref þeir leika enn lausum hala,
hafa ekki náðst eða hafa sloppið
úr gæslunni.
t öðru lagi eru blöðin ekki
réttur aðili til að gæta öryggis
almennings i svona tilvikum.
Það eiga yfirvöld löggæslu eða
heilbrigðismála að gera.
Vib vitum það öll, bæði ég og
þú, Jónas og Ellert, aðhin raun-
verulega ástæða nafn- og mynd-
birtinga er ekkert annað en lág-
kúruleg aðferð til að selja blöð.
Það eina sem slikt leiðir af sér
er aukin hræðsla og tortryggni i
mannlegum samskiptum og
viðbót við andlega vanliðan þess
sem í örvinglan eöa af andleg-
um brestum hefur leiðst út á þá
braut að beita annan mann of-
beldi.
TJTJm
Kjarval — Málari lands og
væ tta
Höfundar: Aðalsteinn Ingölfson
og Matthias Johannessen
Stærð: 23x23 cm, 96 bls., 63 lit-
myndir
og 23 svarthvitarmyndir
Útgefandi: Almenna bóka-
félagiðog Iceland Review, 1981.
Rómantík eða raunsæi?
Hér er á ferðinni vegleg bók,
prýdd fjölda mynda. Margir
hafa lagt hönd á plóginn, s.s.
Guöjón Eggertsson, Auglýs-
ingastofunni, h.f. sem hannaði
bókina. Mats Wibe Lund jr. tók
litmyndir af verkunum og list-
greiningu annaðist Prent-
myndastofan h.f. Bókin er unnin
i Odda, þar sem notuð var ný
fjögurra lita prentvél, sem er
sönnunar vitnar hann i Worr-
inger gamla, sem hélt þvi fram
að norrænir málarar væru
einangraðir einfarar, með-
vitaðir um félagslega sérstöðu
sina. Worringer var mikið i mun
að draga mörk milli norrænna
og suðrænna (latneskra)
málara, sumpart vegna áhrifa
frá germanskri þjóðrembu.
Honum yfirsást sú staöreynd,
1 A |
Bókmenntir
eftir Halldór Björn Runólfsson

fyrsta smnar tegundar hér á
landi. Fleiri koma við sögu, svo
sem ljósmyndarar og
prentarar. Auk þess hefur bokin
verið gefin út á ensku og sá
Haukur Böðvarsson um þýðingu
islenska textans.
Um inngang og myndval, sá
Aðalsteinn Ingólfsson, en auk
þess fylgja með valdir kaflar úr
ritum Matthiasar Johannessen
og munu það vera viötöl Ur
„Kjarvalskveri”, einkum og sér
I lagi. Þá eru ljósmyndir úr
stúdiói Kjarvals eftir Rafn
Hafnfjörð og myndir af lista-
manninum eftir Jón heitinn
Kaldal.
Vist er að bækur um Jóhannes
S. Kjarval eru nú orðnar fjöl-
margar og fleiri en um nokkurn
annan islenskan listamann. Þó
hefur þessi bók þá sérstöðu, að
henni er fyrst og fremst ætlað
það hlutverk að kynna lista-
manninn erlendis. Þar með er
ekki sagt að öðrum bókum um
hann, hafi ekki verið ætlað það
hlutverk einnig. Benda má á út-
gáfu Helgafells, með formála
eftir Halldór Laxness og muni
ég rétt, voru skrif H alldórs þýdd
á ensku. Þá gaf Helgafell út
aðra veglega bók um Kjarval,
eftir Thor Vilhjálmsson.
Þessi bók AB og Iceland
Review er þó öllu hentugri til
kynningar, einkum vegna brots-
ins og niöurrööunar efnisins,
þar sem lesmál og myndir gera
ljósa og einfalda grein fyrir
listamanninum og ferli hans.
Þar er m.a. ártalaskrá yfir
æviágrip og heimildaskrá yfir
rit um Kjarval.
Myndirnar eru ágætlega
valdar og gefa góða innsýn i
þróun listamannsins.sem er allt
annað en einföld. Vissulega
sakna ég ýmissa mynda, en i 96
blaösiðna bók er vonlaust að
gera öllu skil og þegar haft er i
huga, hversu afkastamiki 11
maðurinn var, má valið heita
gott. Myndataka og prentun er
ágæt og samanburður viö fyrri
bækur, er þessari útgáfu
ótvírætt I hag.
Inngangur Aðalsteins er
vandlega unninn og veitir i
stuttu máli, margvislegan fróð-
leik um stöðu og sérstööu lista-
mannsins innan heimslistar-
innar. Aðalsteinn heföi að
ósekju mátt glöggva lesendur á
samsvarandi stöðu Kjarvals
innan islenskrar listar, en sé tek
ið tillit til erlendra lesenda,
þeirra sem bókin er ætluð, er
slikt kannski óþarft. Þó heföi
ekki sakað að reyna.
Einu er ég dtki sammála
varðandi mat Aðalsteins á
Kjarval (hér er ekki um rangt
eða rétt að ræða, heldur
persónulega skoðun). Hann vill
þrykkja listam anninum i raðir
norrænna málara, rómantiska
og expressjóniska skólans. Til
aö latneskir málarar voru sýnu
einangraðri og meiri einfarar.
Goya og Delacroix voru vart
mannblendnir, hvað þá heldur
Cézanne eða Gauguin. Kirch-
ner, Heckel og Schmidt-Rottlufl
héldu hins vegar hópinn og
skiptust á spúsum i félagsskap
og bróðerni. Sið-impressjónist-
arnir voru einangraðir, en ex-
pressjónistarnir komu fram
sem breiðfylking.
Þá gætir hverfandi huglægra
áhrifa i verkum Kjarvals.
Súbjektið, sem er ráðandi afl i
rómantikinni, jafnt sem expres-
sjónismanum, verður vart
fundiö i myndum hans. Það eru
helst bernskubrekin og viss
verk máluð á erlendri grundu,
sem bundin eru rómantiskri
hugsun. Þá er symbólismi Kjar-
valsaí allt öðrum toga spunninn
en symbólismi Einars Jóns-
sonar. Hann er ekki bókmennta-i
legur (litterer) og manna-
myndir þær sem blandast
landslaginu (álfarnir), eru
fremur hugljómun (vision)
manns sem elst upp i' þjóðsög-
unni, en uppgötvuð yrkisefni úr
fjarlægri fortið. Þannig minna
mótiv hansfremurá „Luxe” og
„Danse” Matisses, en harðsoðin
symbólistaefni. Meira að segja
notarhann i verkinu „Gaman er
að lifa” (1946), sama titil og
Matisse i „La Joie de vivre”
(1906). Hugarástand beggja
málaranna er jafn lokuð bók.
Þeir eru báðir dekorativir.
Þá eru myndir Kjarvals
rólegar (eins og Matisses) og
lausar við spennu og þenslu
Munchs, Noldes og Kokoschka.
Þótt mörg verk hans séu
mónumental, vegna stærðar og
byggingar, kemur ljóðrænn
blær oftast i veg fýrir yfirþyrm-
andi epik ættjarðarglýjunnar.
Hann biöurokkur um aðgleyma
um stund „sögustaðnum” Þing-
völlum og skoða frekar mosa-
vaxiö hraunið undir fótum
okkar. Þetta er jaröbundið
raunsæi, en ekki sveimhuga
ætt jarðar mas. Þingvellir
Kjarvals eru i andstöðu við
Þingvelli Jónasar (og honum
fannst Gullfoss ljótur).
Að minu matier Kjarval álika
rómantiskur og Þórbergur, sem
komst i dýpsta snertingu við
náttúruna, með þviað hægja sér
i hana og loka þannig hringrás-
inni. Expressjónisti er hann
ekki nema i orðsins útþvældustu
merkingu og þá eru allir
málarar expressjónistar.
Hér verður frekari útlistun á
heimi Kjarvals að biða betri
tima. Menn geta þó séð, að bók-
in er hin athyglisverðasta og
vekur upp margar spurningar
um þennan ágæta Hstamann,
sem sjálfur var þjóðsaga i' lif-
anda lifi. Þvi vil ég óska
höfundum til hamingju með
pródúktið.