Helgarpósturinn - 17.09.1982, Page 4

4
Föstudagur 17. september 1982
htelgai-----
iposturinn.
Keðjutékkamálið
mikla
hefur fengið hægt andlát
Ávísana- eða keðjutékkamálið sem kom upp fyrir sex árum,
hefur fengið hægt andlát. Jarðarförin hefur ekki farið fram en
gerir það væntanlega tljótlega — og þá í kyrrþey. Endalok þessa
máls verða því með nokkuð öðru sniði en upphafið, sem var mikill
hamagangur manna á meðal í fjölmiðlum, í bankakerfínu og á
þingi. Nú hefur málið legið hjá ríkissaksóknara óhreyft í tæp tvö ár
án þess að opinber ákæra á einhvern þátttakanda í „tékkakeðj-
unni“ hafí verið gefín út. Að óbreyttu verður það heldur ekki gert.
Kannsóknin og niðurstöður hennar gáfu hreint ekki tilefni til
þess — og í rauninni vantar ekki nema punktinn aftan við allt
saman til að loka málinu: nefnilega bréf frá embætti ríkissaksókn-
ara til Seðlabanka íslands um að embættið sjái „að svo stöddu ekki
ástæðu til frekari aðgerða í máli þessu“, eins og það heitir gjarnan á
embættismannamáli.
Jarðarförin
fram
siðar
kyrrþey
eftir Omar Valdimarsson
myndir: Jim Smart ofl.

bað var Seðlabankinn, scm tal-
inn var kærandi í þessu „mikla"
máli og það var Seðlabankinn sem
„slátraöi því endanlega", eins og
einn embættismaöur komst að orði
í samtali við blaðamann Helgar-
póstsins. Niðurstaða málsins, ef
einhver hefur verið, var þá einfald-
lega sú. að enginn hefði verið svik-
inn af liðsmönnum „tékkake-
ðjunnar". enginn hefði tapað fé
(nema kannski þeir sjálfir með
drjúgum vaxtagreiðslum til bank-
anna) 'og raunar væri ekki alsendis
Ijóst hver hin ætluðu lögbrot voru.
Hafi þau verið einhver, þá mun
sökin nú fyrnd.
í rauninni var það ákveðið þjóð-
félagsástand. sem kallaði á rann-
sókn „ávísanamálsins": rannsókn,
sem umboðsdómari, kallar „ein-
hverja umfangsmestu rannsókn á
ætluðum fjármunabrotum, sem
hér hefur verið gerð". Þetta þjóð>
félagsástand skapaðist af ógnvæn-
legum sakamálum, sem upp komu í
árslok 1975, svokölluðum
Guðmundar- og Geirfinnsmálum.
Ekki þarf að rifja upp það urnrót og
þann ótta, sem greip urn sig meðal
þjóðarinnar í kjölfar þeirra mála.
Væntanlega má af því öllu draga
einhvern lærdóm, þótt ekki verði
það á þessari stundu.
Leitað að
morðingja
Fjórir menn voru aö ósekju
hnepptir í gæsluvarðhald vegna
rannsókna á Geirfinns- og Guð-
mundarmálununt. Meðal þess,
sem athugað var, voru bankareikn-
ingar þeirra — tilgangurinn var að
finna hugsanleg tengsl þessara
manna og Geirfinns heitins Einars-
sonar. Þessi fyrsta athugun leiddi í
Ijós, að eitthvað óvenjulegt var á
seyði — ekki var betur séð, en að
þarna væri á ferðinni einhver-
skonar ávísanakeðja: tiltölulega
afmarkaður hópur manna lagöi
ávísanir inn á reikninga liver ann-
ars á víxl. Þótti sýnt í Sakadómi
Reykjavíkur, þar sem morðmálin
voru til rannsóknar, að um „keðju-
tékkastarfsemi" væri að ræða þótt
ekki væri það hugtak skýrt ná-
kvæmlega þá né heldur síðar.
Óskaði dómurinn eftir aðstoð
Seðlabanka Islands við úrvinnslu
gagna. 1 Seðlabankanum voru
nokkrir menn um nokkra hríð í
drjúgri kvöld- og helgarvinnu og í
byrjun ágúst 1976 sendi bankinn
yfirsakadómaranum í Reykjavík
bréf, sem var úrskurðað vera kæra
bankans á hendur tilteknum ein-
staklingum. Seðlabankinn hafði
komist að þeirri niðurstöðu, að
þessir reikningshafar hefðu notað
tékkareikninga sína „að verulegu
leyti til þess að stofna til og við-
halda umfangsmikilli og flókinni
tékkakeðju". Jafnframt var af
hálfu Seðlabankans óskað rann-
sóknar á „hugsanlegri meðaðild
bankastarfsmanna í vexti og við
gangi tékkakeðju þessarar". Seð
labankinn komst einnig að þeirri
niðurstöðu að þeir „keðjubræður"
hefðu náð umtalsverðum fjárhæð
um út úr bankakerfinu.
Sérstakur umboðsdómari var
skipaður til að fara með málið þar
sem annir í Sakadómi Reykjavíkur
voru slíkar að þar treystu menn sér
ekki til að annast rannsóknina með
nægilegum hraöa, eins og það var
orðað. Hrafn Bragason borgar-
dómari var skipaður og var ekki
sérlega ánægður. „Þetta er nú ka-
leikur, sem ég hefði helst ekki vilj-
að að mér væri réttur", sagði
Hrafn. Hann hófst engu að síður
handa og var útvegað vinnupláss í
Lögreglustöðinni við Hverfisgötu
og lofað allri aðstoð, sem hann
þyrfti á að halda. Mikið stóð til -
almenningur stóð í þeirri trú, sent
ekki var gert neitt sérstakt í að
leiðrétta, að um væri að ræða stór-
kostleg fjársvik og að áreiðanlega
væru bankastjórar og fleiri banka-
starfsmenn í vitorði með þessum
ógurlegu bankaræningjum. Önnur
fjársvikamál voru sem hjóm eitt.
Hrafn Bragason umboðsdómari
vissi sem var, að málið hafði verið
sett í gang ekki síst vegna þess
þjóðfélagsástands, sem áður var
vikið að. Hann hélt því reglulega
blaðamannafundi framan af rann-
sókninni. Sá fyrsti var haldinn 3.
september og þar sagðist Hrafn
vera þeirrar skoðunar, að ótvírætt
hefði verið hægt að koma í veg fyrir
„þessi viðskipti við bankana ef far-
ið hefði verið eftir því samkomu-
lagi, sent bankarnir gerðu nteð sér
um notkun tékka árið 1974. Það.
að reikningunum skuli ekki hafa
verið lokað eftir að menn höfðu
einu sinni gerst brotlegir, er ein
meginástæðan fyrir því, að málið
gekk svona langt".
Þarna hitti umboðsdómarinn lík-
lega naglann á höfuðið: bankarnir
höfðu ekki gert neinar athuga-
semdir við þá 15 reikningseigendur
(26 reikninga), sem rannsóknin
náði til í upphafi. Það var síðar
upplýst, að bankarnir höfðu haft
drjúgar tekjur af þessunt við-
skiptum við „keðjubræðurna", því
stöðugt borguðu þeir dráttarvexti.
Eða eins og einn þessara manna
sagði í samtali við blaðamann
Helgarpóstsins nú í vikunni: „Þetta
var náttúrlega allt tilkomið vegna
þess, að útibússtjórar og banka-
stjórar voru að lána í trássi við bók-
haldið, umfram kvótann. Pening-
arnir kontu aldrei inn sent skuld,
það voru bara dráttarvextirnir.
sem komu inn sem tekjur. Bankinn
var auðvitað að taka vexti af fé,
sem í rauninni var ekki til. Ég hef
spurt sjálfan mig hvernig banki get-
ur ávaxtað það pund, sem ekki er
til".
Sprengjan
fellur — nöfnin
birt
En þann sama dag og Hrafn hélt
sinn fyrsta blaðamannafund um
ávísanamálið var skrifað annað
bréf í Seðlabankanunt. Það var að
beiðni umboðsdómarans, sem vildi
fá staðfestingu á því. að bréfið frá í
byrjun ágúst væri i raun og veru
kæra. Þá staðfestingu fékk hann og
jafnframt þá staðhæfingu að Seðla-
bankinn teldi „víxlaviðskipti með
tékka með notkun tveggja eða
fleiri reikninga hafa verið skipu-
lögð til að ná út fé úr bönkunum
með blekkingum".
Þegar yfirheyrslur hófust
skömmu síðar kvað við nokkuð
annan tón: reikningshafarnir sögð-
ust einfaldlega hafa haft fulla heim-
ild til að gefa út ávísanir þótt ekki
væri á hverjum tíma innstæða fyrir
þeim: það hefði verið gert nteð
fullri vitund og samþykki viðkom-
andi viðskiptabanka. Einn þeirra
sagði við HP: „Ég sagði þá og segi
enn, að ég gaf aldrei út innstæðu-
lausa ávísun. Engin þessara ávís-
ana, sent skoðuð var, hafði verið
send til innheimtu í Seðlabankann,
eins og tíðkaðist þá með innstæðu-
lausar ávísanir. Unt leið og bank-
inn stimplaði ávísunina var hún
viðurkennd sem gild. Þá var til fyrir
henni. Annaðhvort átti maður fyrir
henni eða þá að maður fékk yfir-
drátt. Stundum munnlegan, stund-
um skriflegan. Það fór auðvitað
nokkuð eftir því hver átti í hlut".
Þetta staðfestu lægra settir
bankastarfsmenn í yfirheyrslunt.
Hærra settir kváðust yfirleitt ekk-
ert unt þetta mál vita og skriflega
neituðu bankarnir þessu alfarið.
Nær daglega þessar vikur birtust
fréttir af rannsókn ávísanamálsins,
sem stöðugt var unnið að. Þúsund
gamalla tékka höfðu verið dregin
upp úr skúffum og skápum í bönk-
unum og á annarri hæð í Lögreglu-
stöðinni við Hverfisgötu sátu rann-
sóknarlögregluntenn og laganentar
Á fyrsta blaðamannafuiidinum um rannsókn keðjutékkamálsins: Hrafn
Bragason umboðsdómari greinir frá gangi rannsóknarinnar.
Vísismyndir
Hluti gagnanna í ávísanakeðjumálinu. Kassarnir áttu eftir að verða tals-
vert fleiri er yfír lauk og voru „óhreyfðir” hjá kæranda málsins, Seðla-
banka íslands, í hálfum áttunda mánuð áður en bankinn færðist undan að
veita frekari aðstoð við rannsóknina.