Helgarpósturinn - 12.11.1982, Blaðsíða 13

cness var búinn að gera á sama aldri.
. mikið. Það eru þessi ídol sem reka
viðkomandi áfram.“
- Andri, ert það þú?
„í og með. Það er ég, umhverfi mitt og þeir
sem ég er ekki og summan af þessu öllu, plús
náttúrlega tilbúningur og óskhyggja.
Sýning
- Hversvegna leggur þú jafn mikið uppúr
fyndni í bókum þínum og raun ber vitni?
„Ja, það er spurning um það hvaða lögmál-
um textinn lýtur. Orðin verða náttúrlega að
vinna fyrir sér. Það er ekkert einfalt mál að
skrifa bók. Það er ekki nóg að segja: Ástand-
ið var svart. Það dregur hvorki upp ástandið
né svertuna. Það verður að búa til það
ástand. Einhvernveginn þarf að draga les-
andann í gegnum bókina og það er hægt að
gera það á ýmsan hátt - með spennu til dæm-
is. Mín aðferð hefur aftur á móti falist í því að
bregða óvæntri sýn á hlutina. Kannski mundi
orðið sýning passa þessari tegund bóka. Það
er verið að reyna að sýna hlutina í dálítið
öðru ljósi en fólk sér þá í dags daglega, og
þessu ljósi fylgir kannski fyndni".
- Af hvérju valdirðu þér það hlutverk að
skrifa?
„Ég man nú ekki eftir neinum ákveðnum
punkti þar sem ég ákvað að verða rithöfund-
ur. Þetta er hlutur sem mér finnst ég hafi
haldið inni ansi lengi. Það er líka mjög sterk
bókmenntahefð á Islandi, þannig að þessi
spurning kom eiginlega ekki upp. Það er svo
fullkomlega eðlilegt áð gerast rithöfundur
hér.
Ef ég fer síðan oní þetta í persónulegum
skilningi verður það miklu flóknara mál. Það
er eflaust þetta klassíska með skólastílinn,
það að ganga vel í ritgerð og byrja þá kannski
tilfinningalega að fjárfesta í því að skrifa.“
- Hvernig áhrif hafði það á þig að breytast
úr ungurn óþekktum manni í frægan rithöf-
und á nánast svipstundu?
„Ég held að rithöfundar finni alls ekki fyrir
þessari frægð. Rithöfundur er fyrst og fremst
orð, setningar, texti. Hann er ekki andlits-
mynd. Ég hugsa að það sé miklu fremur fólk
sem vinnur við fjölmiðla eða stjórnmál sem
kemst í tæri við jpessa svokölluðu frægð. En
aftur á móti er það rétt að ég kom að utan, gaf
út Punktinn og hún fékk mjög góðar undir-
tektir. Þær voru mjög ánægjulegar.“
Poppbökmennilr?
- Punkturinn hafði talsverð áhrif og í kjöl-
farið komu aðrar svipaðar bækur. Hvað
finnst þér um þær?
„Ég veit það ekki. Það þarf meiri fjarlægð
til að meta einhverja ákveðna bókmennta-
stefnu. En ég held að það sé sameiginlegt
með mörgum þessara höfunda að þeir hafa
verið að reyna að skrifa læsilegar bækur, sótt
viðfangsefni í nánasta umhverfi sitt og reynt
að gera því skil í bókum. Sennilega vegna
þess að því hafði ekki verið gerð skil áður. Ég
reikna með að þessir menn hafi verið að
reyna að fylla uppí eyðu."
- Hvað áttu við með læsilegar?
„Kannski hefur þetta fólk komist í tæri við
upplifun, til dæmis í gegnum rokkmúsík, - í
gegnum bítlana, kontist í tæri við eitthvað
sem fjöldi fólks gekkst upp í um leið. Seinna
þegar þetta fólk fer að skrifa bækur hefur það
langað til að halda þessu sambandi áfram í
gegnum bækur. Bækurnar eru því læsilegar á
svipaðan hátt og músíkin er meðtækileg."
- Einskonar poppbækur?
„Kannski ekki, en bækur sem hafa verið að
taka inn áhrif frá þessu fyrirbæri, sem við
vitum að var með stóru effi. Við vitum að
rithöfundar og þá bókmenntir breytast. Þú
ert ekki að skrifa fyrir sömu lesendur í dag og
höfundar fyrir 20 til 30 árum. Allt sem kemur
inní heimsmynd okkar, hvort sem það eru
kvikmyndir, eða sjónvarp og videó, eða tón-
list, það hlýtur að breyta bæði lesendum og
höfundum og þ.a.l. bókmenntunum."
- Hvað taka svona breytingar langan
tíma? Væri Punkturinn t.d. allt öðruvísi bók
ef þú skrifaðir hann í dag?
„Örugglega. Vegna þess að svo margt hef-
ur gerst í millitíðinni sem hlyti að breyta stell-
ingum mínum. En ég reyni hinsvegar að
skrifa ekki aftur bók sem ég er búinn með.
er hjá mér að hafa jafnan tíma til að vinna
stöðugt. Síðan er vinnan breytileg eftir því á
hvaða stigi ég er í handritinu. Á lokavinnslu-
stigi þessarar bókar, síðasta hálfa árið eða
svo, hef ég unnið mjög hektískt."
- Reynist þér ekki stundum erfitt að vinna
án utanaðkomandi aðhalds? Er ekki
freistandi að slá þessu upp í kæruleysi og fara
út í sólina ef hún skín...?
„Ég hugsa að freistingin væri meiri ef að-
haldið væri eitthvað annað en þú sjálfur. Ég
held að menn fatti mjög fljótt eftir að þeir
byrja að skrifa að þetta svokallaða stuð er
ekki til sem neitt fyrirframtilbúið ástand,
heldur verður hver og einn að skapa það
sjálfur. Að vinna sig í stuð. Það rennur af-
skaplega fljótt upp fyrir mönnum, held ég, að
ef þeir svindla í vinnu hjá sjálfum sér þá eru
þeir auðvitað að svindla á sjálfum sér.“
Polillk
- Hefurðu mjög ákveðnar pólitískar skoð-
anir? Þú ert harður Marxisti, eða hvað?
„Ég hef ekki fyrirfram ákveðnar pólitískar
skoðanir. Þær mótast frá degi til dags, eins og
h'klega hjá flestum öðrum. Og Marx er einn
af mínum uppáhaldsrithöfundum.
Mérfinnast reyndar stjórnmál, eins og þau
eru praktíseruð frá degi til dags, í blöðum og
á alþingi,vera þess eðlis að það er mjög erfitt
að festa áhuga við þau. Stjórnmál eiga eins og
ég minntist á áðan, að fjalla um lífið í miklu
breiðari skilningi en við erum vön af þessari
pólitík með litlum staf. Hún snýst unt efna-
hagslífið, um atvinnulífið.en hún þyrfti fullt
eins mikið að snúast um frítímann. Mérfinnst
dálítið erfitt að hafa áhuga á efnahagslífi einu
sér. án þess að athuga hvað er hægt að gera
með það. Og í svona þjóðfélagi, eins og okk-
ar, þar sem fjöldi fólks vinnur störf sem það
hefur engan áhuga á og sem gefur þeim lík-
lega mjög lítið, finnst mér að meginmálið eigi
að vera frítíminn. Hvernigeigi að koma efna-
hagslífinu þannig fyrir að leiðinlegi tíminn
minnki og frítíminn, sem er sá tími sem ein-
staklingurinn hefur til þess að þroska sig, geti
aukist.
Það er ekki vanþörf á að fólk athugi hvers
vegna það stendur í þessu. Er maður að vinna
til að vinna, eða er vinnan ill nauðsyn, sent
verður að Ijúka áður en farið er að gera
eitthvað annað skemmtilegra?"
- Vinnur ekki fólk til að hafa að éta?
„Ég hugsa að sumir mættu nú éta ansi ntik-
ið ef það væri svarið. Hér er vinnan ein ogsér
talin göfgandi og það er alltaf verið að stilla
upp einhverjum biblíumyndum af fólki sem
vinnur svo og svo mikið og aðrir ættu að taka
sér til fyrirmyndar. Það er mér framandi að
stilla upp vinnu sem einhverju fyrirntyndar-
ástandi.
Að vera rithöfundur er ef til vill tilraun til
að svindla svolítið í þeirri hlutverkaskiptingu
sem er neytt uppá okkur. Flestir eru neyddir
til að velja sér eitthvert eitt starf, sem þeir
síðan sitja fastir í. Þú tekur eftir því að þegar
þú spyrð krakka hvað hann vilji verða þá
tilgreinir hann aldrei eitt starf, alltaf fjögur
eða fimm. Að skrifa er líklega tilraun til að
halda þessum fjórum fimm inní dæminu. 7 il-
raun til að átta sigáþessu lífi sem maður lifir.“
,rjnn Föstudagur 12. nóvember 1982
Það er auðvitað vonlaust verk. Ég reikna
samt með að höfundurinn sé krítískastur af
öllum á það sem hann skrifar. Hann veit best
sjálfur um veikleika sína og hvar þeir birtast í
textanum og hvernig eitthvað hefði mátt
verða betra."
Elnkahrliicrlng
- Hefurðu á tilfinningunni að fólk hér líti
meira upp til rithöfunda en annarsstaðar?
„Já ég held óneitanlega að á íslandi séu
ritstörf og allt í kringum þau ntiklu meira mál
en ánnarsstaðar. Það er ákveðin goðsaga í
kringum bókmenntir hér, og í kringum rithöf-
unda. Sjálfsagt er það tímabundið og tengt
Halldóri Laxness - því að á okkar dögum
fékk íslenskur rithöfundur bókmenntaverð-
laun Nobels. Ég hugsa að íslenskir rithöfund-
ar verði oft varir við þetta og finnist þetta
goðsagnakennda andrúmsloft í kringum
starfið óþægilegt."
- En það er kannski ástæðan fyrir því að
svo marga dreymir hér uni að skrifa bækur?
„Ég veit ekki. Þegar ég var í menntaskóla
var mikið snobbað fyrir bókmenntum, og
það var algengt, sérstaklega hjá strákum, að
hafa uppi plön um heimsfrægð útá ritstörf.
En ég þekki ekki unga fólkið nógu vel núna
til að vita um hvað draumórar þess snúast.
Þetta kann að hafa breyst.
Kannski er þetta hka í menningu okkar.
Það að skrifa bók er svolítiI einkabrillering
og öll slík brillering er mjög inngróin í okkar
menningu. Allt frá Jesú Kristi líklega."
- Hvað er það í starfi þínu sem gefur þér
mest?
„Að skrifa bók er sérkennilegt að því leyti
að þú rennir blint í sjóinn. Það er svo mikil
óvissa um útkomuna. Þú hefur enga bókaða
niðurstöðu, eins og ég reikna með að sé í
flestum störfum öðrum. Það er að sumu ieyti
mjög angistarfull staðreynd, en um leið það
sem gerir þetta spennandi. Síðan er það bara
skemmtilegt og leiðinlegt eftir því hvernig
verkið vinnst. Það er gaman þegar þér finnst
þú hafa grafið þig niður á einhverja æð sem
þú áttir ekki von á, og gaman að fylgja henni
eftir. Svo má líka endalaust útmála pirringinn
og leiðindin við hjakkið".
SlllO
- Ertu vinnuþjarkur?
„Ég reym að vinna mjög stöðugt. Yfirlega
og þolinmæðivinna henta mér mjög vel.
Mörgum rithöfundum finnst þessi einangrun
- að vinna einn - erfiðust. Aftur á móti lætur
mér vel að geta legið yfir verki. Ég er mjög
seinvirkur, reikna ég með. En höfuðatriðið
Að aka bfl
- Hvernig lífi lifirðu? Borgaralega?
„Ég reyni að móta líf mitt af kringumstæð-
um hverju sinni. Að lifa er eins og að aka bíl
við misjafnar kringumstæður. Þú ekur ekki
eins á malbikuðum vegi og á ntalarvegi og þú
ert ekki alltaf í sama gír. Það hlýtur að fara
eftir kringumstæðum hverju sinni hvernig þú
hagar lífi þínu. Undanfarið hef ég aðallega
gefið mig að fjölskyldu ntinni - börnunum og
uppeldi þeirra.“
- Hvað gerirðu við þann frilíma sem þú
gefur þér? Ferðu í lax - eða til útlanda?
„Ég fer út, já, helst ef ég á eitthverterindi.
Til að ná íeitthvað sem ekki er hægt að fá hér.
Hreinlega að fara í bókabúð til dæmis. Eða í
bíó, eða á söfn. En það er bara þannig með
það að skrifa að það vill verða mjög óverk-
skipt. Rithöfundureralltafaðskrifa. Efhann
fer í lax reynir hann að ná laxinum inn í sögu.
Það er mjög óhægt að flokka hlutina niður í
áhugamál og alvörumál og eitthvað slíkt.
Þetta vill renna saman í eitt mál, - málið“.
Harmieikurinn i iffl iðiks
- Enílífinu almennt, hvað gefur þér mest?
„Ég er mjög gráðugur á lífið. Ég er ekki að
velta fyrir mér lífi eftir þetta líf, heldur skoða
ég lífið sem okkar eina séns. Og tel það hlut-
verk okkar að gera allt innan þeirra tíma-
marka sem það skammtar okkur.
Það sem mér er ógeðfelldast er að fást við
eitthvað sem ég hef ekki áhuga á að gera. Það
tel ég einmitt algengasta harmleikinn í lífi
fólks. Það jafngildir örkumlun. Þess vegna
tel ég að listin að lifa eigi að vera höfuðvið-
fangsefni stjórnmálanna. Skapa forsendur
fyrir því að hver einstaklingur geti náð því
útúr lífinu serú hann langar.
Það er alveg á hreinu hvað hefur gefið mér
mest. Það er reynslan að eignast börn og
fylgjast með þeim vaxa og dafna og sjá
heiminn með þeirra augum. Þessunt nýju,
fersku og skáldlegu augum.
Það tekur mig líka sárt að sjá hvernig við
glötum niður þessum upplifunarmöguleikum
í gegnum börn. Ég er svo heppinn að hafa
getað verið heima og því fylgst meira með
börnunum mínum en gengur og gerist, að
minnsta kosti hvað varðar karlmenn. Það er
annar aðai harmleikurinn í lífi okkar að vinnu
ryþminn skuli snúa barnauppeldinu úr þeim
fögnuði sem það ætti að vera yfir í martröð -
einn allsherjar höfuðverk. Þarna er komið
annað viðfangsefni fvrir stjórnmálamenn.
Hver einasta fjölskylda á heimtingu á svig-
rúmi til að klára sig fra múr hlustaverk eða
öðrurn veikindum t.d. án utanaðkomandi
þrýstings."