Helgarpósturinn - 12.11.1982, Blaðsíða 22

22
Tímasprengjan er sprungin
Hér í Helgarpóstinum hefur hvað eftir
annað á undanförnum tveimur árum verið
bent á, að blikur hafi verið á lofti í íslenskum
fiskiðnaði. Við höfum bent á framrás Kana-
damanna á fiskmörkuðum okkar í Banda-
ríkjunum og birt sláandi upplýsingar um stór-
felldagalla á freðfiski frá frystihúsum okkar.
En alltaf hefur gengið erfiðlega að fá opin-
bera aðila til að viðurkenna þær staðreyndir
sem við höfum borið undir þá. Forráðamenn
sölusamtaka sjávarútvegsins hafa reynt að
láta í það skína, að allt væri í himna lagi.
Nú hefur dr. Jónas Bjarnason efnaverk-
fræðingur hjá Rannsóknarstofnun
fiskiðnaðarins skotið stoðum undir málflutn-
ing okkar. Á nýafstöðnu fiskiþingi hélt hann
ræðu sem vakti mikla athygli. Þar hélt hann
því m.a. fram að allt ferskfiskmat og ferskfisk-
eftirlit þurfi endurskoðunar við. Og á sama
þingi hélt Steingrímur Hermannsson sjávar-
útvegsráðherra þrumandi ræðu um þetta efni
og boðaði harðar refsiaðgerðir gagnvart
Jónas Bjarnason
þeim sem standa sig ekki í að halda uppi
gæðum íslenskra sjávarafurða.
„Eg hef unnið að heimildarsöfnun um þessi
mál í tvö ár og hef fyrir löngu gert mér grein
fyrir því að þetta er tímasprengja. Og sú
tímasprengja er að springa núna,“ sagði Jón-
as þegar ég ræddi þessi mál við hann.
„Um þessi mál hefur aldrei mátt tala og því
borið við að umræður um þessa hluti skaði
sölumöguleika okkar á mörkuðum erlendis.
Ég held að það sé misskilningur. Ef keppi-
nautar okkar sjá að við erum að taka í hnakka
drambið á ókkur sjálfir verða þeir hræddir
við okkur. En sé ekkert að gert snúast vopnin
í höndum okkar og sumir markaðir okkar
byrja að hrynja vegna lélegrar vöru,“ segir
hann.
Jóhann Guðmundsson forstöðumaður Fram-
leiðslueftirlits sjávarafurða telur Jónas
hafa farið með stóryrði sem engan vanda
leysi.
„En ég er opinn fyrir öllum breytingum og
reiðubúinn til að ræða alla möguleika. En
það sem háir Framleiðslueftirlitinu er skortur
á mannafla, og á sama tíma og verkefni hafa
aukist um 60-70% hefur mannafli aukist um
5-10%. Þetta setur öllu mjög þröngar
skorður, það er sama hvaða kerfi er notað, ef
fjármunir og mannafli eru knöpp gengur
kerfið ekki vel. Eigi að taka upp annað kerfi
þarf þetta að vera fyrir hendi. I sjávarútvegi
og meðferð fiskafla má margt laga. En til þess
að það náist þarf að verða samstillt átak allra
þeirra er hlut eiga að máli,“ segir Jóhann.
Óskar Vigfússon forseti Sjómannasam-
bands íslands segir að síminn hjá honum hafi
verið rauðglóandi af hringingum frá um-
bjóðendum sínum eftir ræðu Jónasar. „Þeir
eru afskaplega sárir .yfir því að þeim finnst
þeim sé kennt um allt sem aflaga fer. Að
mínu mati tók Jónas alls ekki á hinum raun-
verulegu vandamálum. Hann sleppir alveg
því sem gerist eftir að fiskurinn er kominn í
hendur þeirra sem vinna hann. En ég get
tekið undir það með Jónasi, að pottur er víða
brotinn," segir Óskar Vigfússon.
En að mati Jónasar Bjarnasonar er kjarni
málsins einmitt sá, að um þessi mál ríki gífur-
leg viðkvæmni, og það hamli því að eitthvað
sé gert í málinu.
„Um leið og minnst er á að þetta sé ein-
hverjum að kenna telja menn það árásir á sig
eða sína stétt, eða jafnvel sína stofnun," segir
Jónas.
Hann telur, að ein af aðalástæðunum fyrir
því að svo er komið sé sú, að gífurlegar
breytingar hafi orðið á öllum aðstæðum á
sama tíma og hluti af fiskiðnaðinum og fisk-
matskerfið lifi í gömlum tíma. Þeir sem telji
sig fulltrúa skólamanna og nýrrar aðferðar-
fræði og fulltrúar hinnar gömlu, hefðbundnu
Risaveldi í ógöngum
skiptir um förustu
Rúmur sólarhringur leið frá láti Leoníds
Bresnéffs, þangað til félagar hans í forustu
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna töldu rétt
að skýra þegnum hans og umheiminum frá
dauðsfallinu. Þennan tíma þurftu þeir til að
ganga svo frá málum í Kreml, að áræðandi
væri að láta vitnast að komið væri að manna-
skiptum á æðsta valdatindi sovétveldisins.
Fyrsta ályktunin sem af þessu verður dreg-
in er sú, að Bresnéff hefur ekki búið svo um
hnúta að val eftirmanns hans lægi ljóst fyrir,
enda hefði það verið í mótsögn við starfshætti
hans á valdaferlinum. Hann gætti þess vand-
lega að enginn í stjórnmálanefnd miðstjórn-
arinnar öðlaðist augljóst tilkall til forustu
eftir sig, og er skemmst að minnast þess að
Kirilenko, sem um tíma gekk næstur Bresn-
éff að völdum, virðist hafa verið stjakað út úr
stjórnmálanefndinni án þess það væri gert
uppskátt.
Atján ár eru frá því Bresnéff hlaut flokks-
forustuna í valdaskiptum hans og annarra
Leoníd Bresnéff
þátttakenda í samblæstrinum gegn Krústjoff.
Smátt og smátt, af gætni og þolinmæði, safn-
aði hann auknum völdum í hendur sér.
Stöðuheiti hans í flokkskerfinu var breytt
1966 úr „fyrsti ritari" í „aðalritari" eins og
starfið nefndist á dögum Stalíns. Árið 1976
lét Bresnéff sæma sig marskálkstign og árið
eftir tók hann bæði við þjóðhöfðingjaemb-
ætti Sovétríkjanna og gerðist æðsti yfirboðari
sovéska heraflans.
Ekki er furða að öldungarnir, sem skipa
stjórnmálanefndina, þyrftu sólarhring til að
skipta þessum tignar- og valdastöðum á milli
sín á þann hátt, að enginn sæi augljósa hættu
steðja að eigin aðstöðu af upphefð keppi-
nautar. Fresturinn á dánartilkynningu
foringjans ber með sér, að til þessa verks var
gengið í stjórnmálanefndinni. Alls óvíst er
hvenær niðurstaðan verður gerð opinber, lík-
legast ekki fyrr en eftir útför Bresnéffs, sem
búist er við að fari fram um helgina.
Eina vísbendingin sem fyrir liggur þegar
þetta er ritað, er að Júrí Andropoff hefur
hlotið formennsku fyrir nefndinni sem sér úm
útfararathöfnina. Það gæti bent til að hann
hafi orðið hlutskarpari í skiptunum á dánar-
búi flokksforingjans framliðna en helsti
keppinautur hans, Konstanín Sérnenkó.
Báðir hafa þeir Andropoff og Sérnenkó lengi
verið handgengnir Bresnéff, en á síðari árum
hefur þó hinn síðarnefndi verið nánari sam-
starfsmaður hans í framkvæmdastjórn
flokksins. Það var ekki fyrr en á þessu ári, að
Andropoff lét af stjórn leynilögreglunnar og
gerðist einn af riturum miðstjórnar undir
beinni yfirstjórn Bresnéffs. Þar með var hann
kominn í aðstöðu til að keppa um æðstu völd,
því skelkurinn eftir Bería situr svo djúpt í
forustu Kommúnistaflokks Sovétríkjanna að
útilokað er að foringi leynilögreglunnar velj-
ist umsvifalaust til flokksforingja.
Bresnéff andaðist mánuði fyrir 76. afmælis-
dag sinn. Þótt aldurinn geti ekki talist hár
Föstudagur 12. nóvember 1982
_Helgai---
_Oústurinn
fiskvinnslu tali nánast ekki sama tungumál
oft á tíðum.
„Þriðja ástæðan er almenn og mikil tregða í
embættismannakerfinu til að horfast í augu
við nauðsynlegar breytingar á starfsemi fisk-
eftirlitsins og mannahaldi þess. Þetta er eins
og sjálfverjandi ferlíki sem lýtur sínum eigin
lögmálum, og það er einmitt þar sem vatna-
skilin eru. Vatnaskilin milli nútímalegra
vinnubragða og hinna gömlu, hefðbundnu,"
segir Jónas.
En Jónas hafnar leitinni að sökudólginum.
„Það er ekki hægt að fullyrða, að til sé ein-
hver einn sökudólgur, enda er rangt að leita
að honum. Aðalatriðið er að leita úrbóta. En
það skortir vilja og hugrekki fólks til að horf-
ast í augu við vandamálin og sumsstaðar eru
viðhorf fólks til meðferðar á fiski og fiskaf-
urðum gagnrýnisverð. Þetta er þó misjafnt,
sumsstaðar er ástandið ágætt, en annarsstað-
ar er það slæmt. En núna, þegar menn standa
frammi fyrir því að afli er takmarkaður og
framundan er svart ástand bendir hver á
annan og menn fara jafnvel að leita að söku-
dólgi,“ segir hann.
Þeir sem vel þekkja til þessara mála, og
ekki síst þeir sem eru inni í matsmálunum,
taka undir það að orsaka þess, að hvað eftir
annað hafi komið upp alvarlegir gallar í salt-
fiski, skreið og saltsíld, sé víða að leita.
IVIaður sem áratugum saman hefur fylgst
vel með þessum málum segir mér, að mats-
kerfið sé allt mjög götótt og menn standi
afskaplega misjafnlega að því. Eitt af því al-
varlegasta er, að matsniðurstöður á ferskum
fiski liggja oft á tíðum ekki fyrir fyrr en búið
er að vinna fiskinn. Þá er hið opinbera mat að
sjálfsögðu vita gagnslaust, hið raunverulega
mat er framkvæmt af þeim sem sjá um vinnsl-
una og alveg undir hælinn lagt hvert öryggi
þess er. Sama er að segja um aldursgreiningu
á fiski. Þótt matsmenn meti aldur aflans í
einstökum kössum við uppskipun koma
niðurstöðurnar ekki tímanlega til þeirra sem
sjá um vinnsluna og enn verra er með aldurs-
greiningu á lausum fiski.
„Þótt fiskurinn hafi verið aldursgreindur í
stíum virðir sá sem sér um losun ekki niður-
stöður hennar og blandar öllum fiskinum
saman,“ segir heimildamaður okkar. Og
hvað varðar mat á saltfiski og skreið segir
hann að margir þeirra sem sjá um mat á þeim
afurðum valdi einfaldlega ekki starfi sínu,
þess vegna hafi þessi leiðindamál komið upp.
INNLEND
VFIRSVINI
Epí pj\in
m II mmm mmm m ’9m mmsam
miðað við öldungaveldið sem ríkir í Komm-
únistaflokki Sovétríkjanna, er liðinn hartnær
áratugur frá því augljóst var að maðurinn
gekk ekki heill til skógar. Síðustu ár varð
hann að taka sér æ lengri hlé frá störfum,
stundum án þess að frá því væri skýrt opin-
berlega. Aldrei hefur verið látið uppi, hverjir
kvillar Bresnéffs voru. Síðustu vikur lét hann
með meira móti á sér bera vegna byltingar-
afmælisins, og náði sú áreynsla hámarki, þeg-
ar hann stóð í tvo klukicutíma samfleytt á
þaki grafhýsis Leníns í frosti og næðingi til að
fylgjast með hersýningu og skrúðgöngu á
Rauða torginu. Virðist ljóst að þessi þrek-
raun hafi riðið honum að fullu.
Stjórnlist Bresnéffs var falin í gætni og
íhaldssemi, að hafast aldrei að nema hafa
tryggt sig í bak og fyrir til að hafa tök á
eftirköstum athafna, og forðast allar nýjung-
ar sem orðið gætu til að raska hefðbundnu
valdakerfi í sovésku þjóðfélagi. Kyrrstöðu-
stefna Bresnéffs í öllu sem að kerfisbreyting-
um lýtur hefur orðið til þess, að hann skilur
eftir sig risaveldi í ógöngum. Niðurníðsla
sveitanna er slík að Sovétríkin hafa í fjögur ár
í röð færst æ fjær því marki að geta brauðfætt
þjóðina. Framleiðslumagn og framleiðni í
iðnaði eru hætt að vaxa og hrakar frekar.
Ástæður eru margar. Vöruskortur og allt sem
honum fylgir dregur úr afköstum. Mannafli á
starfsaldri dregst saman vegna fámennra ár-
ganga sem við bætast. Orkukostnaður er á
uppleið vegna stórhækkaðs vinnslukostnaðar
á nýjum olíu- og gassvæðum í Síberíu. Her-
inn, eftirlæti sovétstjórnarinnar, gerir sívax-
andi kröfur, jafnframt því sem ríkið á í efna-
hagsþrengingum.
“En eitt mesta vandamálið eru launamál
sjómanna. Þeir eru fáir á skipunum og geta
einfaldlega ekki gengið frá fiskinum eins og
þarf að gera,“ segir hann.
„Fað er erfitt að segja hvað er hægt að gera
til úrbóta," segir Jónas Bjarnason.
„Þetta er allt svo samfléttað íslensku atvinn-
ulífi, hagsmunum og þessari leynd sem ég
nefndi. En í stuttu máli má segja, að þetta
verði aðeins bætt með aukinni menntun og
leiðbeiningum, sem og að allar afurðir verði í
samræmi við verðmæti hráefnis fyrir fisk-
vinnsluna annars vegar og í samræmi við
markaðsverð á afurðunum hins vegar. Allar
matsreglur, sem eru forsendur verðlagning-
ar, þarf að gera því fólki ljósar sem vinnur við
fiskveiðar og vinnslu. Núna stöndum við eins
og berrassaðir með öflug tæki en úreltar vinn-
uaðferðir frammi fyrir nýjum tíma og þeirri
staðreynd að fiskafli verður ekki aukinn um-
talsvert,“ segir Jónas Bjarnason.
En hann bendir líka á að auk þekkingar-
leysis sé við kæruleysi að etja. Ein niðurstaða
á úttekt á vegum Handbókar um fiskvinnslu
og fiskmat sýnir, að milli 70 og 80% af göllum
í saltfiski á Reykjavíkursvæðinu á vorvertíð í
ár, stafi með nokkuð óyggjandi hætti af hrá-
efninu. Og sé fólk spurt hvers vegna það
stendur með fulla skemmu af stórgallaðri
skreið eru svörin oft og tíðum þannig, að
vitnað er í gengi dollarans eða verð á Nígen'u-
markaði.
„En grundvallarástæðan kemur sjaldnast
fram; sem sé þekkingarleysi og kæruleysi. Og
oft er slæmri rekstrarstöðu fyrirtækjanna líka
um að kenna. Það er oft freistandi að hleypa
sem mestu upp í hæsta flokk, en það kemur
mönnum bara í koll síðar. íslenskar sjávaraf-
urðir eru samt almennt í góðu áliti þannig að
ástandið í heild er ekki alveg eins slæmt og
ætla mætti eftir langa upptalningu á áföll-
um,“ segir Jónas Bjarnason.
Umræður þær um ástandið í íslenskum
fiskiðnaði sem Helgarpósturinn hefur áður
reynt að brydda upp á er væntanlega kominn
í gang fyrir alvöru - tímasprengjan er sprung-
in og vonandi er úrbóta ekki langt að bíða.
Það var líka kominn tími til, þarna er um
sjálft fjöregg íslensku þjóðarinnar að tefla.
eftir
Þorgrím Gestsson
eftir
Magnús Torfa Ólafsson
astir eru til að hreppa forustuna. Aldur þeirra
gerir að verkum, að þeir geta vart horft fram
á lengra valdatímabil en hálfan áratug.
Eftir undanhaldið í Kúbudeilunni, þar sem
alhliða hernaðarmáttur Bandaríkjanna gerði
Kennedy fært að kveða Krústjoff í kútinn,
hefur sovétstjórnin lagt megináherslu á að
efla svo vígbúnað Sovétríkjanna að þau
standi Bandaríkjunum á sporði í hverri grein.
Skýrasti vottur þess er dreifing sovétflotans
um öll heimsins höf.
En efling sovésks hervalds hefur ekki fært
sovétstjórninni pólitískt áhrifavald á
heimsvettvangi að sama skapi. Atburðir
Iiðins sumars í löndunum fyrir Miðjarðar-
hafsbotni hafa leitt í ljós að á því svæði eru
Sovétríkin áhrifalausari en nokkru sinni fyrr
frá lokum síðari heimsstyrjaldar. Að veru-
legu leyti stafar þetta af innrásinni í Afghan-
istan, sem sett hefur Sovétríkin út úr húsi
með islömskum þjóðum og hjá þorra ríkja
þriðja heimsins.
Sovéskur yfirgangur átti sinn þátt í að koma
til valda í Bandaríkjunum stjórn sem snúið
hefur baki við slökunarstefnu fyrirrennara
sinna og leggur á það ofurkapp að koma upp
nýjum vopnakerfum í því skyni að ná fyrri
hernaðaryfirburðum yfir Sovétríkin. Eins og
mál horfa við eru líkur mun meiri á nýju
vígbúnaðarkapphlaupi risaveldanna en ár-
angri af viðræðum þeirra um takmörkun
kjarnorkuvopnabúnaðar eða fækkun kjarn-
orkuvopna.
Arftakar Bresnéffs hafa því við næg verk-
efni að fást. Miðað við fyrri reynslu er óvar-
legt að gera ráð fyrir að sú valdaskipting sem
ákveðin er við fráfall foringja, sem safnað
hafði æðstu völdum í hverri grein í eigin
hendur, reynist vara til frambúðar. Og jafn-
vel þótt svo verði, að sviptingar í valdhafa-
hópnum reynist með minna móti, er ekki að
búast við stórfelldu frumkvæði né merki-
legum breytingum af hálfu þeirra sem líkleg-
I þessari stöðu var það fangaráð Bresnéffs á
síðustu mánuðum valdaferils síns að friðmæl-
ast við Kína. Fyrsta áfanga viðræðnanna er
lokið og Ijóst er að báðir aðilar gera ráð fyrir
að þeim verði fram haldið.
Fyrstu ábyggilegu merkin um stefnu nýju
forustunnar í Moskvu ættu að koma í ljós,
þegar að því kemur að hún ákveður hversu
haga skuli næsta áfanga í viðræðum við Kína
um bætta sambúð ríkjanna.