Helgarpósturinn - 22.09.1983, Page 12

12
Fimmtudagur 22. september 1983 Jpasturinn
ftelgarpóötöbtbtalíb
'g man fyrst eftir
mér í borg, alveg
í þéttbýlinu, við
Njálsgötu. En flyt snemma í hverfi í byggingu:
Vesturbærinn í Reykjavík. Melarnir. Þá var
þar ennþá smávegis landbúnaður. Ég man eft-
ir húsdýrum. Svo voru Ameríkanar og vöru-
skemmur þar sem nú er Vesturbæjarsund-
laug. Þetta var dálítið ævintýralegt á sinn
hátt.
Ég fer í Landakotsskóla, ég er frá kaþólsku
heimili. Á vissan hátt dálítið skrýtið á morgn-
ana að sækja á móti straumnum, alltaf að
mæta liðinu sem gekk í hverfisskólann; mað-
ur var alltaf að fara í gagnstæða átt. Þótt mér
þætti það ekki þvingandi á þessum árum, þá
er víst að Landakotsskóli þætti strangur
núna. Maður fékk gott veganesti. Þarna var
íslenskukennari sem var má segja alveg sögu-
frægur, fröken Guðrún Jónsdóttir, alltaf köll-
uð Fröken Guðrún. Þetta var forneskjukona
að því leyti að manni fannst hún tala nánast
gullaldarmál, vafalaust hefur hún og gert það.
Ákaflega gott og vandað mál, „pottþétt“. Og
innrætti virðingu fyrir tungunni. Mjög ná-
kvæm. Við lærðum hjá henni stífa málfræði.
Svo stífa að ég hafði lítið að gera í málfræði
í gagnfræðaskóla; búinn að fara yfir þetta. Ég
held ég hafi ákaflega litlu bætt við mig í ís-
lensku máli síðan.
jf
*röken Guðrún Jóns-
dóttir kenndi líka ís-
landssögu. Það var
engin bók. Hún sagði sögu, talaði við okkur
og vildi að við segðum söguna líka. Ég held
það sé dýrmætt að kynnast svona flytjanda.
Hún var kjarnyrtur fræðaþulur ekkert tafs
eða hik.
Flestir aðrir kennarar skólans voru erlendir
og fluttu með sér andblæ meginlandsins.
Annað hafði ekki síður áhrif á mig í þessum
skóla: Náttúrugripasafn í skápum, fullkomn-
ara en í nokkrum skóla sem ég hef gengið í eða
kennt í sjálfur síðan. Má segja að það hafi ver-
ið raunvísindasafn, ýmis tæki til tilrauna í eðl-
isfræði og uppstoppaðir hlutir og hinir og
þessir náttúrugripir.
' kki má gleyma að-
alnúmerinu: Sig-
urði Pálssyni Ijóð-
skáldi. Nefnilega svo skrýtið þegar maður
flettir þessu núna hvað hann ber af. Maður
áttaði sig ekki á því þá, að hann var með fínni
tilfinningu, meiri dýpt en hinir. Hjá flestum
var þetta náttúrlega bara froða og eftírhermu-
list. Það var erfiðara fyrir sveitapiltinn Sigurð
að gera skekkjur og vera smekklaus, hann var
strax nokkuð þroskaður. Hann hafði komið í
Hagaskólann þegar ég var þar í bekk með
Ágústi og Pétri, einsog eitthvert exemplar úr
Afriku, svertingi sem hefur staðið sig vel,
feikilega skarpur en aldrei verið í venjulegum
skóla og lítið umgengist hvíta menn, að því er
virtist. Menn léku sér að honum, hengdu
hann uppá snaga. Hann lék dálítinn trúð öll
sín. menntaskólaár. Merkilegur og indæll
maður. Þegar þetta var birti ég reglulega í
menntaskólablöðum. Fékk góðar viðtökur,
og skáldagrillur espuðust. Megas hafði áhrif
á mig. Hann var eins og ég hrifinn af James
Joyce og birti smásögur, flippaðar einsog sagt
er núna. Ég fór að stæla þetta. Ulysses fannst
mér álltaf hálfgerð galdraskræða uppi í hillu
hjá pabba. Ég var að fletta þessu og hlæja að
því, en sá samt að höfundurinn hafði komist
upp með að láta allt vaða. Þó var Joyce mjög
agaður, með mikinn bakgrunn. Þetta hafði
þau áhrif á mig að ég gerði mikil experiment
á ritvellinum. Sumt hæpið. Fékk þó einusinni
verðlaun fyrir slíka sögu. En á þessum tíma
togaðist á í mér myndlist og ritmennska. Og f
skólanum tók ég út mína refsingu í einkunna-
gjöf. Og samviskan beit; ég kom illa undirbú-
inn í skólann. Þessvegna vildi ég fá mitt frelsi
ög vera utanskóla. Ef menn ætla að einbeita
sér að skriftum er útilokað að eiga að mæta
einhversstaðar eldsnemma á morgnana, sitja
undir svívirðilegum fyrirlestrum og fást við
fáfengileg verkefni. Úr þessu varð togstreita
og vinnubrögðin ómarkviss. En ég eignaðist
þarna vissan bóhemakunningjahóp og þaö
skapaðist nihilismi, að láta sér á sáma standa
um ýmislegt. Messusókn hrakaði og ég hætti
að tala latínu.

: ..

\
V
[innudagur byrjaði
óvenjulega: Ég tal-
aði latínu á morgn-
ana. Við vorum yfirleitt tveir kórdrengir, eða
aðstoðarmenn við morgunmessu í Krists-
kirkju, fáir aðrir viðstaddir. Guðsþjónusta er
reyndar allt önnur-tilfinning hjá okkur en
mótmælendum. Söfnuðurinn er ekki aðalat-
riðið, heldur kraftaverkið, hver einasti ka-
þólskur prestur messar einu sinni á dag, hvort
sem einhver er viðstaddur eða ekki. Hann
framkvæmir þarna helgisiðaathöfn, breytir
brauði og víni í blóð og hold, endurnýjar
dauðdaga Krists sem er undankomuleið okk-
ar. Þetta er að gerast hverja sekúndu um allan
heim.
Vegna þessa kom maður með sérstæða
hleðslu í skólann. Kannski fór ég í gegnum
visst leikhús á hverjum morgni, inní ákveðið
ritúal. Vafalaust hefur þetta haft sterk áhrif á
mig, og örugglega „andfélagsleg" að því Ieyti
að ég varð pínulítið sérlundaður. Allt um það,
þegar ég kem í gagnfræðaskóla er ég allvel bú-
inn undir nám, en fer að slaka á.
Listgreinar og Sigurður Pálsson
afburðaskáld hengdur á snaga
En eftir þetta rakst ég illa í skóla. Þegar rit-
úalið var ekki lengur með varð skólagangan
gloppótt. Ég tók þrjú menntaskólaár utan-
skóla og var lengi að því; var á eftir áætlun. Ég
tók stúdentspróf utanskóla. Það hefði e.t.v.
verið eðlilegra að fara í skóla með sama sniði
og Landakotsskóli, með vissum aga og dýpt í
námi. Ég var undir það búinn. Óneitanlega
fannst mér þetta renna útí flatneskju þarna í
opinbera kerfinu. Þegar ég er kominn gegnum
landspróf, byrja í menntaskóla, Ieiðist mikið
og er í því að stunda þetta sem minnst, þá fer
ég í auknum mæli að skrifa og teikna, vildi
skipta um skóla og fara í Handíða- og mynd-
listaskólann. Byrjaði reyndar á námskeiði þar
hálfan vetur. Ég orti bæði ljóð og skrifaði
smásögur. Sumar þeirra voru kannski nokkuð
eðlilegar. Ég er í þessum ritsmíðasöfnum
sem menntaskólaklíkan gaf út á þessum ár-
um. SkrýtA að sjá eitt sem ég á og heitir
Menntaskólaljóð. Þar eru þeir saman Ágúst
Guðmundsson, Hrafn Gunnlaugsson, Vil-
mundur Gylfason, Pétur Gunnarsson, TraustL
Valsson arkitekt, Jón Sigurðsson skólastjóri
Samvinnuskólans, Ingólfur Margeirsson,
Þórarinn Eldjárn og fleiri. Halldór Laxness
skrifaði formála. Þarna á ég ljóð. Og ég
myndskreytti líka þessa bók. Ingólfur Mar-
geirsson teiknaði kápuna.
Átta millimetra
sjálfsmorð og fleira
Stuttu eftir að ég kom i menntaskóla keypti
ég mér kvikmyndavél, átta millimetra lítinn
grip, og á næstu árum fór mikið af mínum
peningum í filmukaup. Þeim var splæst á ó-
líkustu hluti: kunningjana, grös, grjót, ljós-
fyrirbrigði og hitt og þetta. Notað til að skoða
sitt umhverfi. Ég nennti nú sjaldnast að
klippa mikið, þótt ég ætti tæki til þess. Fáir
skólafélaganna fengust við þetta, helst Þor-
steinn Jónsson og Ágúst Guðmundsson.
Gústa langaði að gera kvikmynd. Hann var
fákunnandi í þessum efnum og leitaði til mín
um tæknilega ráðgjöf. Á endanum varð ég
myndatökumaður í fyrstu kvikmynd hans,
„Innhýsingum". Hann var skipulagður. Ég
samdi ekki handrit, fór bara út og tók útí loft-
ið, náttúrumyndir og allt í bland. Lét menn
spinna eitthvert atriði, svo voru alltíeinu kríur
í næsta skoti. Gústi hafði séð hjá mér áður
nokkrar örstuttar myndir, með upphafi, endi,
textaplötum og fíniríi, þöglar myndir. Kunn-
ingjarnir léku. Mest voru þetta ólíkinda
brandarar. Sást samt í sumum að menn voru
aðeins byrjaðir að hugsa. Kvikmyndaklúbbur
Menntaskólans var að fæðast.
„Innhýsingar“ er kynngimögnuð ræma,
partí með sjálfsmorði og öllu. Þrælsym-
bólskt. Við vönduðum okkur mest held ég við
titiltextana.
En Ágúst var ekkert ánægður með mynd-
ina. Og ég held að leikararnir hafi aldrei séð
hana. Mér vitanlega hefur hún aldrei verið
sýnd. „Innhýsingar": fólk inni í húsi. Sjálfur
var ég óvinsæll leikstjóri; stressaður að fylgj-
ast með filmunni, ljósöpinu og leikurunum.
En ég gerði tvær slöttungslangar myndir fyrir
skólafélögin. Báðar voru sýndar opinberlega
önnur á jólagleði í Hásk'ólabíói. Mig langaði
að fara út í nám í kvikmyndagerð. Þarna fann
ég minn farveg í að sameina myndlist og rit-
list.
Kvikmyndafræði,
Jónas Hallgrímsson og
íslandi bjargað
Svo ég innritaðist í kvikmyndafræði við
Kaupmannahafnarháskóla, ætlaði að fá kjöl-
festu. Það gekk hinsvegar ekki upp. Þarna
voru svo skemmtilegir Islendingar... óreglu-
samir reyndar... og það gleypti. Og hefur
gleypt marga. Frá upphafi vega hefur ótrúlega
hátt hlutfall íslenskra námsmanna í Kaup-
öllú iðnari nemandi, Viðar Víkingsson. Við
fengum ókeypis miða. Gósenland ef maður
hefur áhuga. Þarna er farið yfir kvikmynda-
söguna, sýndir höfundar og tímabil. Ein serí-
an var sérstaklega forvitnileg fyrir mig, af því
ég hafði tekið allar mínar myndir sjálfur, hún
var um myndatökumenn. Þá sá ég nýtt sam-
hengi í myndum: hvað myndatökumenn móta
þetta mikið. Sami myndatökumaður en marg-
ir mismunandi Ieikstjórar, og myndirnar bera
allar sama blæ. í skólanum var úrvalsgott
bóka- og tímaritasafn, mjög aðgengilegt og
var byrjað á að kenna okkur að nota það. Þar
var ég oft. Líka sá ég ókjör af myndum í Kvik-
mannahöfn flosnað upp frá námi. Þeir koma
úr sínum torfkofum inná steinlögð stræti og
hallir, og eru um stund í álfheimum, sturlast.
e
'g umgekkst mjög
mikið íslendinga
þarna, bjó nálægt
þeirra félagsheimili og fór inn í þeirra félags-
líf. Þegar ég kom þarna 1970 var Víetnam enn
logandi og stúdentar óþekkir. Fólkið fór sínu
fram, m.a. í skólanum. En ég féll aldrei inní
þann rytma. Hætti að sækja tíma, rétt leit inn
stöku sinnum. En sótti því meir sýningar á
Kvikmyndasafninu. Samtímis mér var þarna
®cxtt: föjaltí ^ögnbaltisíáon j