Helgarpósturinn - 10.11.1983, Blaðsíða 25

— Hvenœr vaknaöi fyrst áhugi
þinn á þjódmálum, dr. Benjamín?
„Ég hefi löngum safnað áhuga-
málum, eins og aðrir safna frímerkj-
um og listaverkum þeir sem eru rík-
ari. Stærðfræðin var mitt uppá-
haldsfag í menntaskóla og ég var
staðráðinn í að leggja stund á hana
eftir stúdentspróf. Til þess fékk ég
fjögurra ára styrkinn svonefnda,
sem þá var veittur til háskólanáms.
En um sumarið fékk ég meira næði
til að hugsa minn gang og virtust
framtíðarhorfur stærðfræðings á ís-
landi ekki mjög bjartar. Áhugi minn
var þá farinn að beinast meira að
vandamálum heimsins. Þetta var í
kreppunni miklu og þrengingar á
öllum sviðum, atvinnuleysi og óþol-
andi fátækt fannst okkur ungu
mönnunum. Mér fannst að það hlyti
að vera til svar við því hvers vegna
öll þessi fátækt og atvinnuleysi
þreifst mitt í þeim gífurlegu mögu-
leikum sem tækniþróunin og
iðnvæðingin bauð upp á til að létta
hlutskipti mannanna. Eg ákvað því
að breyta til og fékk til þess sam-
þykki frá Pálma Hannessyni og
Barða Guðmundssyni, sem sögðu
að ég gæti varið styrknum eins og
ég vildi. Ég afréð að fara til Þýska-
Iands að Iæra hagfræði."
—Pú dvaldir í Þýskalandi á mikl-
um umbrotatímum?
„Þegar ég kom til Þyskalands af
sildinni haustið 1932 voru þar 5-6
milljónir atvinnulausra, eymdin
blasti við ails staðar og stundum
harðir bardagar milli rauðra og
brúnna á götunum. Hitler tók svo
völdin snemma árs 1933 og
skömmu síðar hrökklaðist ég frá
Þýskalandi og fór um haustið til Sví-
þjóðar, þar sem ástandið var mun
bærilegra."
— Nokkru sídar heldur þú til
náms í Sovétríkjunum?
„Árið 1935 fór ég til Sovétríkj-
anna að læra hagfræði og kynntist
þar enn öðrum veruleika. Ég vissi
að þar var nýtt þjóðfélag í sköpun
og var þess fýsandi að kynnast því
nánar. En hugmyndir mínar um
Sovétríkin höfðu þá þegar breyst
nokkuð í viðræðum við fólk sem
var nýkomið þaðan og breyttust
enn meir við dvölina þar."
— Varst þú sósíalisti á þessum
árum?
„Ég var kommúnisti, hafði
kommúnískar skoðanir, þótt ég
væri ekki í flokknum. Til Sovétríkj-
anna komst ég fyrir meðmæli
Brynjólfs Bjarnasonar, og þrátt fyrir
mótmæli Einars Olgeirssonar, en
auðvitað réð Brynjólfur. Ég hef
alltaf álitið Brynjóíf hafa mikla póli-
tíska hæfileika, þótt við séum á önd-
verðum meiði. Ég naut einnig fyrir-
greiðslu Mme. Alexöndru Kollon-
tay, en við hana átti ég samtal í
Stokkhólmi fyrir milligöngu sam-
eiginlegs kunningja, áður en ég
fékk vegabréfsáritun."
— Hvernig komu Sovétríkin þér
fyrir sjónir?
„Þegar ég kom til Sovétríkjanna
hafði geisað þar hungursneyð.
Henni létti eftir að ég kom. Mig
minnir að brauðskömmtunin hafi
verið afnumin daginn sem ég kom
til landsins. Mannfólkið er víðast
mjög líkt. Ég kynntist mörgu á-
gætisfólki í Moskvu, og síðan þykir
mér alltaf vænt um rússnesku þjóð-
ina, þótt ég vorkenni henni vegna
hins hörmulega stjórnarfars. Þegar-
ég hafði dvalið um hríð í Moskvu fór
Stalín að vilja losna við alla útlend-
inga úr landinu, líklega t sambandi
við réttarhöldin. Stefna hans var að
einangra Sovétríkin. Háskólanum
var hreinlega lokað. Ég var að búa
mig undir að fara heim haustið 1936
þegar ég fékk taugaveikibróður og
lá lengi veikur. Þegar ég fór að
hjarna við var ég sendur til Krím-
skaga í mánuð. Síðan tók það mig
nokkra mánuði að fá endurnýjað
leyfi til að yfirgefa Sovétríkin. Það
tókst loks í desember 1936. Þegar
þaðan kom var ekkert annað fyrir
mig að gera en halda áfram námi í
Uppsölum og Stokkhólmi, og þaðan
útskrifaðist ég vorið 1938.“
— Þegar þú kemur heim verdur
þú þátttakandi í pólitískum átökum
á vinstri vœngnum?
„Þegar ég kom heim var hér enga
atvinnu að fá, síst af öllu fyrir mann
nýlega kominn heim frá Rússlaridi.
Þá um haustið átti að stofna Sósía-
listaflokkinn og hart tekist á um
skipulag Alþýðusambandsins.
Verkalýðsfélögin höfðu fram að
þessu verið eins konar flokksdeildir
í Alþýðuflokknum. 22 stéttarfélög
mynduðu þá með sér samtök, Land-
samband stéttarfélaganna, sem áttu
að knýja það fram að Alþýðusam-
bandinu yrði breytt í fagsamband.
Ég var starfsmaður þessara sam-
taka. Um leið og tök Alþýðuflokks-
ins á Alþýðusambandinu losnuðu,
voru samtökin lögð niður, en þá var
komin styrjöld og viðhorfin um
margt breytt."
— Þú hverfur sídan ár röðum
vinstri manna nokkru síðar?
„Með komu styrjaldarinnar
skarst fljótt í odda með þeim sem
voru á línu Stalíns í Sósíalistaflokkn-
um og hinum sem vildu samfylk-
ingarflokk á breiðari grundvelli.
Sinnaskipti Sigfúsar Sigurhjartar-
sonar, sem snerist á sveif með
Stalínistum, ollu því að meirihluti
miðstjórnar, sem var á bandi Héð-
ins Valdimarssonar, fékk ekki við
neitt ráðið, þar sem Einar og Sigfús
réðu Þjóðviljanum. Meirihlutinn
sagði því af sér til þess að þurfa ekki
að bera ábyrgð á pólitík Brynjólfs
Bjarnasonar. Skömmu eftir að mis-
tekist hafði að reka mig úr flokkn-
um sendi ég sjálfur úrsögn mína."
— / bókinni gefur þú nokkuð
óvenjuleg svör við þeim spurning-
um sem nasisminn og kommánism-
inn vekja?
„Mönnum hefur löngum fundist
margt óskiljanlegt í kommúnisman-
um og nasismanum. Hvernig gátu
svona atburðir gerst á 20. öld, öld
uppgvötvana og framfara í þekk-
ingu? Hvernig gat Stalín búið til
hungursneyð sem svipti milljónir
lífinu og slátrað milljónum þar fyrir
utan? Hvernig gátu nasistar framið
annan eins verknað og útrýmingu
Gyðingaþjóðarinnar og háð nýja
heimsstyrjöld í hjarta Evrópu, eftir
þá heimsstyrjöld sem á undan var
gengin? Við þessu hafa ekki verið
gefin nein almennileg svör. Ég hef
brugðið á það ráð að leita skýringa
í hjálpræðisáætlun Guðs, sem guð-
fræðingar svo kalla, í verki Guðs
gegnum aldirnar, i fingri Guðs í ör-
lögum þjóðanna. Svörin geta menn
svo lesið í bókinni."
— / stríðinu ferðu svo til Banda-
ríkjanna og kynnist þar enn öðru
þjóðskipulagi?
„Ég dvaldi níu ár í Bandaríkjun-
um og líkaði vistin þar mjög vel.
Bandaríkin eru fyrirmyndarþjóð,
en margt í menningu þeirra er ungt
og kemur Evrópumönnum stund-
um ókunnuglega fyrir sjónir. Frjálst
framtak, frjáls samtök borgaranna
og hið mikla örlæti þeirra, er það
sem stórveldisstyrkur Bandaríkj-
anna hvílir á. Þau eru bakhjarl
frjálsra þjóða."
Nú vildi Benjamin slíta samtalinu,
enda messa í tilefni Lútersárs í sjón-
varpinu. Hann bætti þó við áður en
blaðamaður kvaddi:
„Þetta sem ég hef minnst á í spjall-
inu er samt aðeins minnsti hluti
bókarinnar. Hún fjallar um marga
aðra hluti, fyrst og fremst efnahags-
mál. í henni er margt sem blöðin
hafa ekki viljað birta. Um helming-
ur bókarinnar er óbirt efni."
Lúther er fyrir
Halldóri Laxness
eins og rauð dula
nauti. Ef til vili væri
betra aö segja, að
hann væri eins og
naglfastur hlutur á
heimili hans, hann
rekur sig á hann
svo til daglega, og
böivar. Oll skrif
Halldórs um kristna
trú, Jesútn og kirkj-
una, eru hnitmiðuð
lítilsvirðingarskrif,
innblásin af ókenni-
legu djöfulæöi.
•
i>aö er enginn
vafi, að stjórn
Hitiers hefir á
margan hátt veriö
hin merkilegasta.
Styrkur þjóöarinnar
í stríöinu, sam-
heldni og úthald í
mótlæti, já, fram í
rauðan dauðann,
eru hlutir, sem ekki
veröa hristir fram
úr erminni. Þetta
bar allt vott um
mikinn innri styrk.
Slíku var sannar-
lega ekki til aö
dreifa í Þýskalandi
árið 1932. Pá ramb-
aöi þjóðin á barmi
borgarastyrjaldar.
VESTAST í VESTURBÆNUM ER VERSLUNIN BALDUR
Viö höfum á boðstólum mjólk, kjöt og nýlendu-
vörur ásamt fjölbreyttu úrvali af ávöxtum
Á horni Framnesvegar og Holtsgötu
er kappkostað að veita
persónulega og lipra þjónustu
ÞÚ HRINGIR—----
VIÐ SENDUM-----
VARAN HEIM
INNAN KLUKKUTÍMA _oBT
Opið daglega frá kl. 9-18, föstudaga kl. 9-19:
laugardaga kl. 9-12 velkomin
EUROCARD
........... J
VERSLUNIN BALDUR
FRAMNESVEGI 29 SÍMI 14454

HELGARPÓSTURINN 25