Helgarpósturinn - 03.12.1983, Blaðsíða 17

LISTAPOSTURINN
Ný skáldsaga eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson
,Sálfræðilegt verk- ekki sögulegt
Eftir nokkra daga kemur í bókaverslanir ný skáldsaga eftir Ólaf
Jóhann Sigurðsson. Hún nefnist Drekar og smáfuglar og er fram-
hald hinnar miklu skáldsögu um fimmta áratuginn sem Ólafur hefur
skráð í Gangvirkinu og Seiði og hélogum. Hér er ekkert smáverk
á ferð, lokabindið er 599 síður og má fullyrða að þetta mikla verk
Ólafs heyri til hvað mestra tíðinda í bókmenntaheiminum á þessu
hausti.
Ólafur Jóhann — samtélag I spegli eins manns
Hvers vegna lagðir þú í það
mikla verk sem nú er lokið?
— Þegar ég lauk við Vorkalda
jörð 1951 fór ég að hugsa um að
skrifa verk sem endurspeglaði
tímann frá hernámi íslands 1940
og út áratuginn. Eftir því sem tím-
inn leið varð mér æ ljósara hve
geysimikilvægir atburðir höfðu
gerst þennan áratug, atburðir sem
eru eins og skopleikur, farsi og
harmleikur, allt í senn. Mig lang-
aði til að skapa persónu sem hefði
til að bera gilda þætti sem ein-
kenna okkar þjóð og líka þætti
sem væru ógeðugri og með óviss-
ar rætur, og láta hana segja sög-
una. Aðalpersónan Páll er sköpun
mín frá rótum og þess vegna segir
hann frá í fyrstu persónu. Það
kemur fjöldi annarra persóna við
sögu, flestar þeirra eru líka sköp-
un mín, en ég notast þó í einstaka
tilfellum við hliðstæður. Ég ein-
setti mér að láta persónurnar ekki
vera kyrrstæðar, heldur að láta
þær þróast og láta atburðina
spegla þá þróun. Ég byrjaði í bjart-
sýni á verkinu vorið 1952 og þá
strax gerði ég mér grein fyrir að
það yrði mjög langt. íslenskir rit-
höfundar hafa því miður ekki átt
því láni að fagna að geta setið við
sitt skrifborð og fengist við skriftir
eingöngu, svo að annað bindið
dróst vegna sífelldra frátafa. Frá
því að Gangvirkið kom út og þar
til Seiður og hélog birtist fékkst ég
við ýmis smáverk og styttri sögur.
Um tíma var ég búinn að slá því
frá mér að halda áfram, en hóf svo
verkið að nýju og það óx í meðför-
um. Ýmsir þættir gildnuðu mikið.
Sú bók sem nú er að koma hefur
verið 5 ár í smíðum.
Hvenœr endar þessi saga?
— Síðasta atvikið sem vísað er
til gerist vorið 1951 en það er farið
nokkuð fram og aftur í tíma.
Pú hefur verið rúmlega 30 ár
með þessa miklu sögu í smíðum,
finnst þér að sýn þín á fimmta ára-
tuginn hafi breyst eftirþvísem tím-
inn hefur liðið?
— Hún hefur lítið breyst. Ég
lagði megindrætti sögunnar niður
fyrir mér í byrjun, ég vissi hvað ég
vildi segja. það geíur auga leið að
höfundur sem skrifar 1200-1300
síðna verk gerir það vegna þess
að eitthvað knýr á.
Finnst þér að þér hafi tekist að
halda sama stíl gegnum allt verk-
ið?
— Ég legg engan dóm á það
hvernig verkið hefur tekist. Sagan
er þannig upp byggð að aðalper-
sónan rifjar upp liðna atburði til
að glöggva sig á sjálfri sér og öðr-
um persónum, hún breytist líka
eftir því sem atburðir gerast. Ég
held að það sé mest atburðarás í
þessari nýju bók, en annars vil ég
ekkert um það tala sem gerist í
sögunni.
Það er alltaf forvitnilegt að fá að
vita hvernig höfundur vinnur. Þú
ert að fjalla um meira en 30 ára
gamla atburði — studdist þú við
heimildir við ritun þessarar bók-
ar?
— Þetta er sálfræðilegt verk,
ekki sögulegt. Ég studdist nær ein-
göngu við minni mitt. Það er alltaf
erfitt fyrir höfund að éndurskapa
liðna tíð og ég hef vantrú á sögu-
legum verkum. Það hefur áreið-
anlega verið auðveldara að fjalla
um fortíðina hér áður, meðan
heimurinn þróaðist hægt, en nú er
öll veröldin komin inn i stofu til
okkar og breytist með miklum
hraða.
Þú ert að fjalla um áratug hinna
miklu breytinga í íslensku þjóðfé-
lagi. Það vekur þá spurningu hver
aðalpersónan Páll sé?
— Gegnum hann birtast viðhorf
hins venjulega manns. Hann er
mótaður af því uppeidi sem hann
fékk í æsku, en síðan fara ýmsir
erfðaþættir að segja til sín í hon-
um. það eru ýmsar gátur sem
komu fram í fyrri bókum sem ráð-
ast í þessari. Ég er eiginlega alveg
hissa á því hve góðar viðtökur
fyrri bækurnar fengu, því mér
finnst sjálfum að margt svífi í lausu
lofti í þeim. Breytingarnar á sam-
félaginu eru svo miklar að enginn
einn maður getur lýst til hlítar
kollsteypu hins gamla yfir í það
nýja.
Nafnið á bókinni, manni dettur
strax i hug ákveðin skýring?
— Heitið Drekar og smáfuglar
hefur margar tilvísanir sem skýr-
ast í sögunni.
-KÁ
KVIKMYNDIR
eftir Árna Þórarinsson, Guðjón Arngrímsson og Ingólf Margeirsson
Gamanmyndaúrval í bíóunum
Afríkuhlátrar
Tónabíó:
Guðirnir hljóta að vera geggjaðir. Suður-
—afrísk. Árgerð 1982. Handrit, kvikmynda-
taka, framleiðsla og leikstjórn: Jamie Uys.
Aðalldutverk: Marius Weyers, Sandra Prins-
loo og fl.
Þessi grínmynd er eftir Jamie þann Uys er
gerði garðinn frægan með Funny People um
árið. I hinni nýju mynd sinni segir Uys frá
búskmönnum á hrjóstrugu landsvæði í Af-
ríku sem lifa í sátt og samlyndi við frumstæð-
ar aðstæður. Dag einn dettur tóm kókflaska
af himnum ofan (sem flugmaður fleygir úr
vél sinni) og veldur öngþveiti meðal íbú-
anna. Loks ákveður einn karlmannanna að
ganga með hinn illa hlut á heimsenda og
kasta honum inn í eilífa gleymsku. Inn í
þennan söguþráð fléttar Uys þremur öðrum
söguþráðum; um stúlku sem flýr firringu
stórborgarinnar, um kommúníska upp-
reisnarmenn og um seinheppinn vísinda-
mann. Allir tengjast þessir söguþræðir í eina
atburðarás að lokum. Handrit Uys er stór-
fyndið á köflum og blandast þar hrein crazy-
kómík og heimildarmyndagerð sem sýnir
brenglað mannlíf frá sjónarhóli mann- og
þjóðfélagsfræði.
Þetta er að mörgu leyti undarleg mynd;
miklu er til kostað, sum atriðin eru í besta
James Bond-stíl en samtímis er grundvallar-
tækni, svo sem klipping, taka og hljóðgerð,
oft óvönduð og setur einhvern áhuga-
mannablæ á kvikmyndina. Þá er leikstjórinn
gjarn á zoom-áhrif og hraðar hreyfingar í
þöglumyndastíl. Talsvert ber á kynþáttafor-
dómum; þeldökkir eru jafnan trúðar og að-
stoðarmenn hvíta mannsins sem ávallt er
leiðtoginn, hvort sem hetja eða skúrkur á í
hlut. En það má hafa skemmtan af þessari
mynd. IM
Bleyjur og bísniss
Bíóhöllin:
Herra mamma (Mr. Mom). Bandarísk.
Árgerð 1983. Handrit John Hughes. Aðal-
hlutverk: Michael Keaton, Teri Garr. Leik-
stjórn: Stan Dragoti.
í þessari mynd er dularfull blanda af jafn-
réttisbaráttu og karlrembu. Hún er um ung
hjón sem óvænt þurfa að hafa hlutverka-
skipti þegar hún fer út að vinna en hann tek-
ur við börnum og búi. Framan af fer allt að
óskum hjá báðum, svo uppúr miðri mynd
gæti maður haldið að Mr. Mom væri
skemmtilegt innlegg í bandaríska jafnréttis-
baráttu. En þá sígur á ógæfuhliðina; konan
finnur sig ekki á vinnumarkaðnum og
maðurinn flippar á bleyjustússinu. Á þvt ó-
fremdarástandi er í myndinni bara ein lausn:
Konan kemur heim og maðurinn fer út að
vinna — þannig hefur það alltaf verið og
þannig er samsagt best að það sé!
Niðurstaða mín er því sú að höfundar
myndarinnar hafi haft takmarkaðan áhuga á
að tjá sig um vekaskiptingu kynjanna, og að
fyrir þeim hafi það eitt vakað að gera þokka-
lega gamanmynd. Það hefur þeim tekist.
Mr. Mom er fremur geðsleg í stefnuleysi
sínu og losaraskap, aðallega vegna áhyggju-
lauss og afslappaðs leiks og bráðskemmti-
legra tilvitnana í færgar myndir undanfar-
inna ára. Brandararnir, sem velflestir ganga
útá karlmanninn í kvenmannshlutverki, eru
misjafnir eins og gengur en Michael Keaton
flýtur á sjarmanum.
Það er ef til vill skiljanlegt að útí Bandaríkj-
unum, þar sem tiltölulega fáir karlmenn
vinna heima hjá sér, hafi þessi mynd vakið
athygli og þótt óvenjuleg. En á íslandi, þar
sem mikill meirihluti kvenna vinnur úti og
fjöldi karlmanna stússast í bleyjum, er þetta
mynd sem fljótt gleymist. — GA
Hlýlegt og kaldhæðnislegt
Stjörnubíó: Aðeins þegar ég hlœ — Only
When / Laugh. Bandarísk. Árgerð 1982.
Handrit: Neil Simon. Leikstjóri: Glenn Jord-
an. Aðalhlutverk: Marsha Mason, Kristy
McNichol, James Coco.
Þessi nýjasta mynd Neil Simons kom mér
þægilega á óvart. Simon, sem fyrst í stað
sendi frá sér hvern gamanleikinn öðrum
fyndnari á Broadway og í bíó, hefur verið að
þynnast út undanfarin ár. Hann hefur æ ofan
í æ sent frá sér glassúrsnúða í filmuformi, þar
sem hnyttnin vék fyrir hreinum formúlum
og löngun til að láta taka sig „alvarlega" en
skilaði ekki öðru en innantómri væmni.
Margar seinni mynda Simons voru með
eiginkonu hans Marsha Mason í aðalhlut-
verki. Lágpunktinum náðu þau hjónin í
Chapter Two sem hér var sýnd fyrir
skömmu og fjallaði um það hvernig Marsha
frelsaði Neil, niðurbrotinn af sorg eftir eigin-
konumissi. Svona einkamál eiga helst ekki
að fara lengra en uppá stofuvegg. En Aðeins
þegar ég hlæ rýfur þennan vítahring, sem
Simon var kominn í, með skemmtilegum
hætti.
Mason leikur alkóhólíseraða leikkonu,
sem er að koma úr meðferð eftir mislukkað
samband við leikritaskáld og þarf að takast
á við sjálfstraustið gagnvart vinnunni,
vinunum, víninu og ekki síst dóttur frá fyrra
hjónabandi (McNichol). Simon tekst hér það
sem honum hefur oftast mistekist áður, — að
skapa fólk með réttri blöndu af húmor og til-
finningasemi þannig að áhorfandi fær áhuga
á því og þykir hreinlega vænt um það þegar
upp er staðið. Mason fer einstaka sinnum yf-
ir strikið, en gerir líka margt ákaflega vel,
einkum þegar hún ,,dettur“ í seinni hluta
myndarinnar. Kristy McNichol er sjarmer-
andi ung leikkona sem mikls má vænta af,
og aukaleikarar eru allir einvalalið. Leik-
stjórn Glenn Jordan, sem ég veit ekki til að
hafi gert myndir áður, er smekkleg og ólíkt
markvissari en hjá þeim leikstjórum sem
Simon hefur mest unnið með áður, eins og
Herbert Ross.
Sú staðreynd að þau Simon og Mason
skildu um svipað leyti og þeim tókst loksins
að gera þokkalega og hlýlega mynd er auð-
vitað aðeins kaldhæðnisleg staðfesting á því
að það er eðlilegra að lífið hermi eftir listinni
en listin eftir lífinu.
-ÁÞ.
E3
Meira af Moore
Austurbœjarbíó: Astsjúkur — Lovesick-
Bandarísk. Árgerð 1982. Handrit og leik-
stjórn: Marshall Brickman. Aðalhlutverk:
Dudley Moore, Elizabeth McGovern, Alec
Guinness, John Huston.
Hann minnir stundum á fremsta skopleik-
ara síðustu áratuga, Peter heitinn Sellers, og
kannski á hann eftir að verða arftaki hans á
næstu áratugum. En þá þarf Dudley Moore
að vera vandlátur á hlutverk, — miklu vand-
látari en hann virðist vera núna. í þessari
nýju mynd sinni leikur hann persónu sem er
í ósköp svipuðum kringumstæðum og hlut-
verk hans í tveimur frægustu myndunum, —
10“ og Arthur. I öllum þessum myndum leik-
ur Moore elskulega en brokkgenga menn,
mismunandi að vísu, sem lenda i þeirri
hremmingu að verða yfir sig ástfangnir,
sumsé ,,ástsjúkir“ eins og það er kallað í
þessari mynd og þetta snýr lífi þeirra á haus.
Moore leikur sálfræðing sem fellur fyrir
,,sjúklingi“ sínum. Meira er varla um efni
myndarinnar að segja. Innanum og saman-
við það eru stundum þokkalega fyndnar
uppákomur í samskiptum sálfræðingsins við
annað fólk, — sjúklinga, kollega, eiginkonu
og sjálfan læriföðurinn Sigmund Freud, sem
skýtur upp kolli í hugarórum hans í hylki
sem einna helst líkis t Alec Guinness. Þessar
epísóður með Freud eru reyndar einkar mis-
lukkaðar, einsog sumt annað í hálfunnu
handriti Marshall Brickman, sem hér leik-
stýrir sinni annarri mynd en mest hefur unn-
ið að handritagerð í félagi við Woody Allen.
Brickman hefur einhvern veginn ekki virkj-
að það hráefni sem hann hefur og myndin er
langt frá því að vera nógu skemmtileg. En
það sem er skemmtilegt við haria er Dudley
Moore. Þótt hann fari létt með hlutverkið,
kunni það nánast utanbókar, er unun að
fylgjast með gamanleikara sem hefur þann
sjarma og það kómíska tímaskyn að maður
óskar þess í myndarlok, þrátt fyrir allt, að
hún væri svolítið lengri.
HELGARPÓSTURINN 17