Helgarpósturinn - 03.12.1983, Blaðsíða 18

Helgarpósturinn - 03.12.1983, Blaðsíða 18
Afbragðs árangur Annars dans í „sœnska óskarnum“: Eitt síðdegi í síðustu viku sat blaðamaður í stofunni og hlustaði á tónlist Karólínu um leið og Messíana sagði söguna og stýrði bláustúlkunni. Af þeirri sýningú og þeim áhrif- um sem fylgdu er óhætt að full- yrða að þetta leikverk verður alveg einstakt. Brúðuleikur, stjórnendur, leiktjöld og tónlistár- menn mynda eina heild sem segja okkur sögu um drauma, tog- strei'tu, freisisþrá og andstæður. Messíana sagði að starfslaun Reykjavíkurborgar sem henni hlotnuðust í hálft ár hefðu gert þessa sýningu mögulega. Það- er mikið verk að búa til brúður, skera út hendur og fætur, búa til búk og andlit og sauma fatnað sem í þessu tilfelli er reyndar prjónaður. Þá er ekki síður vanda- samt að stjórna brúðunum, æfa hreyfingar og láta allt passa sam- an. Pétur Knútsson fann upp nýja tækni við gerð þessara brúða sem gera allar hreyfingar mun auð- veldari. Brúðurnar eru eins konar stangabrúður, stjórnandinn held- ur í stangir og um staut út úr höfði brúðanna og stýrir þeim og hann er sjáanlegur áhorfendum. Leik- myndin á Kjarvalsstöðum verður 4 metra há, nær alveg upp í loft og leikið er með ljós og skugga þar sem á við. Messíönu hefur þegar verið boðið á Vasahátíðina í Finnlandi með sýninguna, en fyrst fáum við. hér í Reykjavík að njóta, þann hálftíma sem sýningin tekur. Kim Anderzon fékk „guld- baggen“ Kvikmynd Lárusar Ýmis Óskarssonar Annar dans vard í þriöja sœti í gœdamali vegna sœnska „óskarsins", Guldbagge- —verölaunanna sem afhent voru í Stokkhólmi í vikunni. Vard hún þar á eftir sídasta verki Ingmar Bergmans, Fanný og Alexander, og heimildamynd Stefan Jarls, Hefnd náttúrunnar. Þá fékk aöal- leikkonan í Annar dans, Kim Anderzon, „Guldbaggen" fyrir besta leik í kvenhlutverki, ásamt Malin Ek fyrir myndina Mamma. „Þetta var þaö langbesta sem maöur gat vonaö", sagöi Lárus Ýmir þegar HP náði tali afhonum íStokkhólmi ígœr, „því ég vissi að ég myndi ekki etja kappi viö tröll- ið Bergman sem fékk leikstjóra- verðlaunin". í gæðamatinu kom 21 mynd til álita og fimm efstu urðu Fanný og Alexander, Hefnd náttúrunnar, Annar dans, Loftsigling Andrées verkfræðings eftir Jan Troell og Mamma eftir Suzanne Osten, í þessari röð. Verðlaunin fyrir besta leik í karlhlutverki fékk Jarl Kulie fyrir Fanný og Alexander. Það sem framleiðendur Annars dans fá, fyrir þriðja sætið í gæða- matinu, mun nema allt að 800,000 sænskum krónurri. — ÁÞ. MessínaTómasdóttir stýrir bláu stúlkunni, Anna Einarsdóttir stjórnar trénu og blóminu sem er sprungið út. Sagan um bláu stúlkuna Látbragð og tónlist Inni í stofunni að Brekkustíg 19 er lítið leikhús að verða til. Það á reyndar ekki að vera þar til fram- búðar, heldur er Messíana Tomas- dóttir leikmyndateiknari búin að leggja stofuna sína undir æfing- ar á Bláu stúlkunni. Bláa stúlkan er látbragðsleikur með tónlist, og það eru brúður sem segja söguna. I upphafi er flutt ljóð, en síðan ræður tónlistin og leikurinn ríkj- um. Messíana er höfundur sögunar. Það er ekki ástæða til að rekja þráðinn, því það reynir á áhorf- andann að lesa úr því sem hann sér, skynja og skilja. Hugmyndin varð til úti í Frakklandi þegar Messíana var þar á brúðuleikhús- námskeiði. Hún kom að máli við Karólínu Eiríksdóttur tónskáld, sagði henni söguna og síðan sett- ist Karólína við að semja. I heilt ár hefur sagan og tónlistin verið að þróast og nú eru brúðurnar tvær, fuglinn tréið og blómið sem koma við sögu búin að taka á sig form. Bláa stúlkan verður frumsýnd á Kjarvalsstöðum 19. nóvember. Messíana, Anna Einarsdóttir og Pétur Knútsson stjórna brúðunum og María dóttir Messíönu. leikur örlítið hlutverk. Tónlistin verður flutt af þeim Guðnýju Guðmunds- dóttur, Snorra Sigfúsi Birgissyni og Óskari Ingólfssyni. BOKMENNTIR Lýst eftir sársauka Þórarinn Eldjárn: KYRR KJÖR. Saga. 151 bls. Iöunn, Rvík 1983. Með dálítilli einföldun má gera því skóna að sögulegar skáldsögur eigi sér einkum tvennan tilgang. Annars vegar getur vakað fyrir höfundi að reyna að lýsa fortíðinni og nota skáldlegt innsæi sitt til þess að varpa Ijósi á hana, miðla okkur skáldlegum sann- leik. Hins vegar geta dæmi fortíðarinnar orðið til þess að við sjáum samtíð okkar í ó- væntu Ijósi. Þessi síðari aðferð sýnist miklum mun al- gengari í sögulegum skáldverkum íslensk- um og af þeim meiði jafnt Svartfugl sem ís- landsklukkan, Galdra-Loftur sem Gerpla. Yfirvaldið og Dauðamenn koma nær fyrri tegundinni. Vitaskuld verður alltaf að hafa í huga að jafnan mun samtíð og hugmyndafræði rit- höfundar þess sem sögunni miðlar ráða miklu um skilninginn sem lagður er á fyrri tíðar fólk og atburði og enginn ætlast von- andi til að höfundur á tuttugustu öld afsali sér þekkingu og mannskilningi þessarar ald- ar þótt hann fjalii um liðna sögu. Frásögn Þórarins Eldjárns af kramarskáld- inu Guðmundi Bergþórssyni verður hvort tveggja í senn dæmisaga og skemmtisaga. Hann leggur ekki sérstaka áherslu á stað- hátta- eða tíðarandalýsingar á tíð Guðmund- ar heldur notar þar fyrst og fremst alkunn atriði eins og nýliðna galdraöld, en gefur á hinn bóginn beinar vísanir til samtíðar sinn- ar með ýmsum tiltektum, einkum í stíl og skopskeytum sögumanns (sem næst alvit- urs). Má þar benda á umræður um nauðsyn þess fyrir skáld að eiga ömmu (bls. 86 — og minnir óneitanlega á svipað skeyti í Persón- um og leikendum Péturs Gunnarssonar). Um Guðmund Bergþórsson eru heimildir heldur fáorðar. Þó mun hann hafa verið fæddur 1657 og talinn hafalátist 1705. Vitað er að hann var heilbrigður fæddur en ... Veiktist nærri fjögurra ára að aldri og var síðan kararmaður alla ævi, fætur hans lam- aðir, svo að hann mátti ekki ganga, og bæki- aður á fleiri vegu, hafði þó vinstri hönd heila og skrifaði með henni.“ (Óskar Halldórsson: Bókmenntir á lærdómsöld). Guðmundur var eitt afkastamesta skáld sinnar tíðar og orti m.a. lengsta rímnaflokk sem kveðinn hefur verið.Olgeirs rímur danska, auk annarra rímna. Merkilegt þyk- ir kvæði hans Heimspekingaskóli sem raunar er að mestu þýtt úr dönsku riti, en sýnir vel vilja og átök þessa olnbogabarns tilverunnar til að afla sér þekkingar — og miðla henni. Mörg kvæði eru Guðmundi eignuð með réttu eða röngu og sýnir það a. m.k. álit manna á honum. Þann dag í dag mun Barbarossakvæði einna kunnast og oftast sungið (Keisari nokkur mætur mann). I þjóðsögum (sem reyndar sýnast aðal- heimild Þórarins) er Guðmundur talinn gott kraftaskáld og i safni Jóns Arnasonar eru sagnir því til sönnunar. Allt er þetta býsna spennandi söguefni — kannski ekki síst vegna þess hve heimildir eru gloppóttar. Þórarinn Eldjárn sýnir líka að honum er vel lagið að flétta sögu úr brot- unum, býsna heillega en með sárafáum við- aukum. Séu þær þjóðsögur í safni Jóns Arna- sonar sem snerta Guðmund á einn eða ann- an hátt bornar saman við sögu Þórarins sést að þaðan hefur hann fengið hartnær alla þá viðburði sem Kyrr kjör greina frá en flutt haglega til milli persóna og raðað upp. Oft- ast flýtur frásögn hans fimlega og skemmti- lega fram. Þórarinn velur Kyrrum kjörum síðasta ár Guðmundar að sögutíma. Hefst sagan snemma vors og lýkur um næstu veturnæt- ur. Á því sumri sem þar fer á milli gefur hann okkur sýn í átök skáldsins við tvenn öfl, ann- ars vegar veraldleg og andleg yfirvöld, hins „Það sem sá les- andi sem hér skrif- ar saknar er raun- veruleg alvara í á- tökum sögunnar. Þetta er allt gert einfalt og eins og það skipti raunar fjarska litlu, og um leið hafnaö miklu af þeirri dramatlk sem efnið býður upp á“, segir Heimir Pálsson m.a. f um- sögn sinni um skáldsögu Þórarins Eldjárns, KYRR KJÖR. vegar örlög sín. Með andlega yfirburði sína að vopni vinnur hann sæta sigra á sýslu- manni og biskupi, auk nokkurra annarra, en glíman við örlögin fer nokkuð á aðra lund að vonum. Til liðs við sig þetta árið fær kramarmað- urinn ungan mann og býsna tröllvaxinn, Þórodd Bárðarson, brennimerktan þjóf frá Rifi. Snúast átök skálds og yfirvalda sumpart um þennan hjálparmann — sem reynist betri en enginn. Eins og áður sagði er sagan mjög iiðlega fléttuð og missmíðalítið tekst Þórarni að koma fyrir í henni flestu markverðu úr þjóð- sögunum, auk þess sem endurminningar þær sem Guðmundur rekur fyrir Þóroddi verða til upplýsinga um fortíðina. Það sem sá lesandi sem hér skrifar saknar hins vegar er raunveruleg alvara í átökum sögunnar. Þetta er allt gert einfalt og eins og það skipti raunar fjarska litlu, og um leið hafnað miklu af þeirri dramatík sem efnið býður uppá. Sumpart stafar einfaldleikinn og alvöru- leysið af því að Guðmundi eru fengnir of létt- vægir andstæðingar. Hvort heldur er sýslu- eftir HeimiiPálsson maður eða biskup verða báðir auðunnir sak- ir ölkærleika síns. Niðurlæging þeirra verð- ur að sönnu skopleg, en alvöruátök verða ekki úr. Þó hefur maður einatt sínar grun- semdir um að veraldleg og geistleg yfirvöld um aldamótin 1700 hafi hreint ekki verið nein lömb að leika sér við — sæju þau veldi sínu ógnað. Jafnvel þegar kemur að siðferðilegum vanda skáldsins og snýst um réttmæti þess að reyna að breyta eigin örlögum, jafnvel þá verður fjarska lítið úr alvörunni. Efasemdir Guðmundar reynaSt ekki meiri en svo að Þóroddur kveður þær niður í stuttu samtali (og reynist þá orðinn býsna góður heimspek- ingur þrátt fyrir ólæsi sitt og fákunnustu um vorið) eða þá biskup sannfærir skáldið með einni setningu í drykkjurausi. Þetta er önnur hlið alvöruleysisins. Hin er málfarsleg. Þótt engum sé ætlandi að skrifa á málfari sögutímans er óþarfi (og ófyndið til lengdar) að kippa því svo harkalega inn í nú- tíðina sem Þórarinn gerir sér far um. Þannig finnst mér hann skemma sögu sína með gá- leysislegum gálgahúmor þegar Guðmundur skáld veltir fyrir sér heimboði Danakonungs og klykkir út með þessum orðum: „Lýk ég svo mínu lífi sem skoðunarfífl danskra hof- manna og frík hið mesta í konungs- garði.“ Þau orð sem hér eru prentuð breyttu letri auka engu við sársaukann sem í máli Guðmundar felst — verða einasta (mis- heppnaður?) brandari. Fleiri dæmi þessu lík mætti tína til. Smásögur Þórarins Eldjárns í Ofsögum sagt voru smellnar og læsilegar og sumar hverjar tæknilega mjög vel gerðar. Hér vantar ekkert á læsileikann heldur — þrátt fyrir þessar aðfinnslur um orðaval — en það vantar á dýptina, átökin, sársaukann og þess vegna rís skáldverkið ekki hátt þótt úr verði texti sem ágætt er að stytta sér stundir við og kitlar hláturtaugar í bland. 18 HELGARPÓSTURINN

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.