Helgarpósturinn - 03.12.1983, Blaðsíða 19

Beðið eftir strætó
„Við erum himinlifandi yfir því að einsfaklingar geti hrundið hugmynd eins og þessari I framkvæmd nú á
timum sþarnaðar og niðurskurðar. Við höfum hvarvetna mætt jákvæðum viðbrögðum, bæði hér og I Þýska-
landi", segir Stefán Edelstein en hann er einn af hvatamönnum menningardaganna.
Menningardagar í V-Berlín
Ný skáldsaga
eftir Pál Pálsson
Lesendur Helgarpóstsins ættu
að kannast við Pál Pálsson, því
hann sá um tíma um Stuðarann.
Páll er nú að senda frá sér skáld-
sögu númer tvö. Hin fyrri fjallaði
um Hallærisþlaniðr sú sem nú er í
þann veginn að koma úr prentun
heitir Beðið eftir strætó.
— Um hvað fjallar sagan Páll?
Hún er um unglinga. Ég reyni
að draga fram reynsluheim þeirra
unglinga í Reykjavík sem eru
mjög langt leiddir vegna notkun-
ar eiturlyfja. Ég kynntist aðstæð-
um þeirra þegar ég var að vinna að
Stuðaranum. Við Helga Haralds-
dóttir tókum viðtöl við krakka á
unglingaheimilinu og í gegnum
það kynntist ég krökkunum sem
ég er að skrifa um.
— Er þetta þá eins konar heim-
ildaskáldsaga?
Já, á vissan hátt. Ég vann þann-
ig að ég talaði við krakkana einn
og einn í einu og það varð til þess
að þau opnuðu sig og sögðu frá
reynslu sinni, opnuðust inn að sál-
arkviku. Bókin er byggð á þessum
viðtölum, allt sem sagt er frá hef-
ur raunverulega gerst, en er fært í
skáldlegan búning. Ég bý til eina
persónu úr mörgum. Ég á alveg
eins von á því að margir eigi erfitt
með að trúa því sem gerist, en það
er samkvæmt frásögnum krakk-
anna.
— í hvers konar eiturlyfjum
voru þessir krakkar?
Öllu sem þau komust yfir,
nema lími. í þeirra augum er límið
barnagaman.
— Er ekki eitthvað gert til að
hjálpa þeim?
Flest þeirra hafa búið við slæm-
ar félagslegar aðstæður og eru
hreinlega á götunni. Lögreglan
hefur töluverð afskipti af þeim og
eins hefur samstarfsnefnd um
unglingamál reynt eitthvað að
hjálpa. Það er líka til að þessir
krakkar komi frá svokölluðum
góðum heimilum en þá búa þau
við algjört afskiptaleysi.
— Hvers vegna höfðar heimur
ungling svona sterkt til þín?
Ég er eiginlega unglingur enn
þá. Mín afstaða til skáldskapar er
sú að maður eigi að þekkja það
sem maður skrifar um. Auk þess
eru málefni unglinga vanrækt hér
á landi og veitir ekki af að fjalla
um þau.
— Ertu þá að reyna að skapa
umræðu milli unglinga og full-
orðinna?
í og með, en líka að koma frá
mér eigin reynslu.
— Hvað um söguformið?
Þessi bók er ólík flestum öðr-
um íslenskum skáldsögum að því
leyti að hún er ekki bein epísk frá-
sögn, heldur er sagan brotin upp,
það má tala um viss suður—ame-
rísk áhrif, eins konar púslustíl,
brotin raðast smám saman í eina
heild. Þetta geri ég til að virkja
lesandann. Hann hefur ekki meiri
yfirsýn en persónurnar í sögunni,
enda er það ekki hægt, því hún er
enn að gerast.
„Wolfgang bróðir minn fékk þá
hugmynd fyrir um það bil tveimur
árum, að gaman gæti verið að
efna til íslenskrar menningarviku
í Vestur—Berlín. Upphaflega var
þetta mjög hógvær hugmynd,
þetta átti að vera lítil menningar-
vika með fáum þátttakendum, en
hugmyndin óx í meðförum og nú
er svo komið að að þessu standa
fulltrúar flestra listgreina auk á-
hugamanna bæði hér og í Þýska-
landi'?
Þetta segir Stefán Edelstein,
einn af forvígismönnum íslenskra
menningardaga, sem Vigdís Finn-
bogadóttir forseti opnar formlega
í Vestur—Berlín hinn 25. nóvem-
ber.
Á menningardögunum kennir
ýmissa grasa: Á tónleikum verður
flutt íslensk kammertónlist eftir
Áskel Másson, Atla Heimi Sveins-
son, Leif Þórarinsson og Þorkel
Sigurbjörnsson. Á öðrum tónleik-
um verða kveðnar rímur og flutt
íslensk ljóðalög. Sigurður A.
Magnússon rithöfundur og Jón
Laxdal leikari hafa tekið saman
bókmenntadagskrá með verkum
eftir eldri og yngri íslensk skáld.
Ágúst Guðmundsson kvikmynda-
gerðarmaður sýnir myndir sínar
Utlagann og Land og syni. Rjóm-
inn af íslenskum grafíklistamönn--
um stendur fyrir sýningu á um 60
grafíkverkum og ljósmyndararnir
Guðmundur lngólfsson og Sigur-
geir Sigurjónsson setja upp Ijós-
myndasýningu með myndum af
landi og þjóð.
Að loknum menningardögun-
um í Berlín munu hlutar þeirra
einnig verða á dagskrá í Bonn og
Hamborg.
MYNDLIST
Mnemosyne og FIM
Mnemosyne er orð af grískum uppruna og
merkir ,,minni“ og innan listfræðinnar er
það notað sem endurómur, því í ýmsum
listaverkum og reyndar flestum er hægt að
finna enduróm frá öðru verki eða verkum. Á
grófu máli gáfnaljósa heitir þetta stæling.
Aður fyrr var mikið fjallað hér um stælingar:
allir voru að stæla alla; og þáð að finna
„stælingu" í listaverki þótti bera vott um
getuleysi listamannsins til að vera sjálfstæð-
ur. En fundvísin benti ótvírætt til skerpu og
gáfna finnandans. Meðan við höfðum aðeins
fengið forsmekk af nútímalist, höfðum
hvolpavit á stjórnmálum en ekki hundsvit á
eðli lista, sem áttu allar að vera eintóm á-
deila eins og hjá stórskáldum, þá var mikið
rætt um stælingar.
Seinna munum við öll hvað við urðum
heilluð af bók Mario Praz: Mnemosyne.
Hliðstæður í bókmenntum og sjón-
menntum. Engu að síður hafa „minni" í list-
um hér ekki fengið nægilega umfjöllun, eins
og sagt er. Það er þá helst Tíminn og vatnið
eftir Stein, lauslega bórið saman við list
septembermannanna. En sá samanburður
hefur ekki verið með neinum glæsibrag,
fremur samtíningur „bókmenntafræðinga"
en heillandi ábendingar eða leiðsögn list-
fræðinga. Mér datt þetta í hug þegar ég sá
sýningu FÍM að Kjarvalsstöðum, sýningu
sem er öll á pappír.
Vídd á pappír hét hollensk sýning sem
haldin var í Nýlistasafninu fyrir nokkrum ár-
um, og SÚM hélt sýningu á verkum sem urðu
að vera af ákveðinni stærð: smámyndasýn-
ingu. Nú er komið að FÍM að afmarka, veita
aðhald, enda er eðli listamannsins annað en
landvinningamannsins. Listamaðurinn
reynir að stíga spor af mikilli fjölbreytni á af-
mörkuðu, þröngu svæði, en landvinninga-
maðurinn reynir að stika stórum yfir sem
stærst landsvæði og helga sér það. í brjósti
lýsing eða „myndskreyting" þeirra. Myndir
Roj eru þó miklu heldur eins konar kenning-
ar, myndbreytingar eða líkingar, heimssýn
og andi. Jörðinni hefur verið eytt, eyðilegg-
ingunni er lýst í smáatriðum líkt og á Ijós-
mynd sem er tekin á vél sem er hugarvél
fremur en myndavél. Allar ljósmyndavélar
hafa verið eyðilagðar, en mannshugurinn
sem engin leið er að eyða svífur yfir þeirri
eyðileggingu sem hann hefur skapað með
verkum sínum, höndum sínum, hugvitinu.
Allt er horfið, aðeins eyðileggingin er eftir,
en henni er líka ógnað af svörtum áleitnum
skugga sem virðist færast stöðugt lengra yfir
sviðið. Þá myrkvast jörðin algerlega. Aðeins
mannshugurinn verður eftir sem sköpunar-
andi guðs yfir vötnum auðnar og tóms. Ekk-
ert bendir samt til þess að hann segi: Verði
Ijós — og að þá verði ljós. Þó er það alls ekki
„Andlegt ástand
heimsins er auð-
sætt á sýningunni,
bæði f verkum ís-
lendinganna gg
gestsins. Verk ís-
lendinganna eru
fjarri öllum áhyggj-
um af endalokum,
en hjá Svíanum eru
endalokin sem
svart á hvitu", segir
Guðbergur Bergs-
son ( umsögn sinni
um pappírssýningu
FÍM á Kjarvalsstöö-
um
beggja er græðgi, á henni er kannski lítill
eðlismunur, én á henni er stigsmunur, sá
munur sem er á landvinningamanni og land-
könnuði, efnahagslegri græðgi og andlegri
græðgi.
Andlegt ástand heimsins er auðsætt á sýn-
ingunni, bæði í verkum Islendinganna og
gestsins. Verk íslendinganna eru fjarri öllum
áhyggjum af endalokum, en hjá Svíanum
eru endalokin sem svart á hvítu. Hann hefur
myndskreytt Sólarljóö og nokkrar af þeim
myndskreytingum eru á sýningunni. Þó er
auðsærri sólarljóðaandinn, tilfinningin fyrir
heimsslitum. í hinum gráu verkum er áber-
andi mnemosyne eða minni frá vásýn í
Ijóðagerð ýmissa sænskra „bölsýnisskálda".
Jafnvel er hægt að rekja upphaf myndanna
til einstakra ljóða, þótt myndirnar séu ekki
eftir Guðberg Bergsson
útilokað, vegna þess að liturinn er enn eftir
í tilverunni og á jörð.
Myndir Roj eru valdar með hliðsjón af hug-
arfari Sólarljóda og ekki aðeins hugarfari
þeirra heldur okkar, mannsins sem stefnir
að árinu 2000 jafn óttasleginn og hann var
árið 1000. Roj bendir með myndum sínum á
hliðstæðurnar. Þessi vitsmunalegi þáttur
myndlistarinnar er afar heillandi. Liklega
finnst okkur íslendingum hann ekki vera
hollur vegna þess að við erum ekki lengur í
tengslum við anda hins forna skáldskapar
okkar. Hann virðist aðeins heilla útlendinga
sem gera sér mikinn mat úr honum. Við er-
um í amerísku fæðunni, búum enn við létt-
lyndi þess sem er langt í burtu frá öllu nema
hinu daglega vafstri. Og okkar andlega fæða
er enn sem skelfilegt snarl.
Hjátrúin á endalok er afar rík trú í mannin-
um, einkum þegar líður að aldamótum. Við
óttumst að heimurinn farist. Við döðrum við
þá hugsun, leikum okkur að hættunni.
Helsta skemmtun mannsins hefur verið og
er enn sú, að hrella bæði sjálfan sig og aðra.
Kannski gerum við það vegna þess að lok-
inni hrellingu brýst fram taumlaus gleði,
ómenguð, barnsleg og frjáls, eins og ævin-
lega við komu nýrrar aldar, þegar heimur-
inn rís úr sæ. Farðu burt, skuggi, sagði Stein-
ar Sigurjónsson.
Andstæðar myndum Roj eru myndir
Tryggva Ólafssonar í sinni næstum klassísku
heiðríkju litar sem er ómengaður, án blæ-
brigða, eins og fögnuðurinn, í eins konar
„litabókaranda". Myndir Tryggva hanga
beint á móti myndum Roj, í hinúm enda sal-
arins. Skiljið þið nú?
Andi Sólarljóða ríkir því á sýningu FÍM að
Kjarvalsstöðum þrátt fyrir gleymsku á Ijóð
okkar landsmanna. Tryggvi býr i Dan-
mörku, en Roj í Svíþjóð með sín „minni" eða
mnemosyne.
HELGARPÓSTURINN 19