Helgarpósturinn - 22.12.1983, Síða 24

BÓKMENNTIR
Gleði lífs og ógnir stríðs
Guörún Helgadóttir
Sitji guds englar
Myndir eftir Sigrúnu Eldjúrn.
Skáldsaga (108 bls.)
Iðunn 1983.
>ær sögur sem Guðrún Helgadóttir hefur
sent frá sér til þessa, að undanskilinni Ástar-
sögu úr fjöllunum, eiga það sameiginlegt að
þær gerast í nútímanum. Þær leitast við að
fjalla um nútímabörn í nútímaumhverfi, skil-
greina veröldina eins og hún er núna oft út
frá sjónarhóli barns.
Nú bregður Guðrún útaf þessu og færir sig
nokkra áratugi aftur í tímann. Sitji guðs engl-
ar gerist á seinni hluta stríðsáranna, nánar
tiitekið má ráða af sögunni að hún gerist frá
haustinu 1944 og fram yfir áramótin 1945.
Sagan gerist í litlum bæ við sjávarsíðuna og
benda umhverfislýsingar og ytri aðstæður
mjög á Hafnarfjörð. Það fer því að þrengjast
nokkuð hringurinn um uppvaxtartíma og
stað höfupdarins.
Sjónarhorn sögunnar er að mestu bundið
við Heiðu, en hún er 11 ára og býr í litla hús-
inu númer tvö með einum sex systkinum,
pabba og mömmu og afa og ömmu. Pabbinn
er á togara og siglir með aflann. Afi er bækl-
aður eftir vinnuslys svo að mamma og
amma hugsa um hann og aila krakkana.
Það er ákafiega fjölbreytt og skemmtilegt
persónusafn í þessari sögu. Guðrún hefur
mjög gott lag á að draga fram í fáeinum
dráttum mjög skýrar persónumyndir sem
einnig hafa yfir sér hæfilega kýmið yfir-
bragð. Á þetta bæði við um fullorðna og
börn. Má um það nefna mörg dæmi svo sem
Brand lækni sem segir aldrei orð og sefur
alltaf i kirkjunni, nágrannakonurnar, Pál
bróður Heiðu sem skaut á ameríska herinn
úr hvannabyssu og er alltaf eitthvað slasað-
ur o.s.frv. Það er reyndar hver persónan
annarri betur gerð í sögunni.
Heiða er skýr og dugleg stelpa og þar sem
hún er elst ber hún töluverða ábyrgð á syst-
kinum sínum. Það sem skiptir þó mestu máli
fyrir söguna er það hvernig hún skynjar um-
hverfi sitt og hvernig vitund hennar um það
breytist í sögunni. í upphafi sögunnar er hún
t.d. mjög óánægð með föður sinn. Þegar
hann kemur heim af sjónum kaupir hann
gott handa öllum í götunni og dettur síðan í
það með Láka netamanni. En þegar á líður
opnast henni skilningur á því að vegna fjar-
veru hans á sjónum þekkir hann ekki börnin
og að siglingarnar eru tafl um líf og dauða
sem reynir mjög mikið á sjómennina. Á svip-
aðan hátt opnast henni undir sögulok nýr
skilningur á móður sinni og gerir sér grein
fyrir því að hún er persóna en ekki bara eitt-
hvað sem er til staðar.
Samféiagið sem sagan gerist í er samfélag
fátæks fólks sem vissulega verður að hafa
fyrir lífinu. En það er einnig samfélag mikill-
ar samstöð.u og samhjálpar þegar á bjártar.
Kemur það t.d. glöggt fram þegar mamman
þarf að fara á spítala, þá skipta nágranna-
konurnar börnunum á milli sín eins og ekk-
ert sé sjálfsagðari hlutur í heiminum. Ennþá
sterkari verður samkenndin í bænum þegar
togari ferst og annar kemst heim við illan
leik. Pabbi krakkanna er á þeim togara sem
sleppur en mörg börn í bænum missa feður
sína.
Ég er ekki frá því að þessi saga sé sett sam-
an af meiri hagleik en aðrar sögur Guðrúnar
Helgadóttur. I fyrsta lagi er persónusafnið
nánast óborganlegt og bókin öll iðandi af lífi
-- I
Guðrún Hélgadóttir
— skemmtileg bók,
full af llfi og eftir-
minnilegu fólki,
segir Gunnlaugur
m.a. i umsögn
sinni.
og fjöri. Krakkarnir og þeirra uppátæki gefa
ekkert eftir því sem Guðrún hefur áður best
gert.
I öðru lagi er samfélagsmyndin mjög skýr
eins og ég reyndi að lýsa hér að framan. Hún
verkar eins og traust umgjörð um veruleika
krakkanna sem sagan greinir mest frá en
gefur um leið ótrúlega mikla innsýn í veröld
hinna fuilorðnu fyrir þá sem það vilja sjá.
En síðan höfum við enn aðra umgjörð sem
yfirskyggir söguna, án þess þó að þrúga
hana, en það er ógn stríðsins. Stríðið er í
bænum í mynd amerísku hermannanna, en
þeir eru í sjálfu sér engin ógn, frekar til að
horfa á og stríða aðeins einsog þegar Páll
skaut á herinn og tábraut hermanninn með
skíðasleða. En ógnin er virkari í óttanum um
pabba sem er á sjónum og sá ótti breytist í
martröð þegar tveggja skipa er saknað.
Pabbi krakkanna bjargast að vísu en aðrir
nálægir missa feður og fyrirvinnur.
Það er í þessu samhengi sem Guðrún teng-
ir ærslafullt líf krakkanna á númer tvö og
skýra og skemmtilega mynd af samfélagi al-
þýðufólks á stríðsárunum við utanaðkom-
andi ógnir stríðsins. Þannig fær bókin mjög
ákveðna skírskotun til nútímans og þeirrar
friðarumræðu sem nú er efst á baugi. Er bók-
in óvænt og óvenjulegt framlag til þeirrar
umfjöllunar.
En fyrst og síðast er bókin skemmtileg, full
af lífi og eftirminnilegu fólki, veitir bæði
ijörnum og fullorðnum gleði og ánægju, en
gefur um leið tilefni til umræðu og hugleið-
inga af margvíslegu tagi.
JÓLIN
eru tími hvíldar og friðar.
í tilefni þeirra sendir
Alþýðusamband íslands launafólki
og samherjum þess óskir um
gleðileg jól og farsæld á komandi ári.
24 HELGARPÓSTURINN