Helgarpósturinn - 16.02.1984, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
• Bókaklúbbarnir hafa
reynst hrein viðbót í bók-
sölunni, en ekki skert við-
skipti bókaverslananna
Bókaklúbbarnir, kostir og gallar
eftir Sigmund Erni Rúnarsson
íslendingar geta nú eignast bækur með
nýstárlegum hætti. Ekki er lengur nauðsyn-
legt að sækja lesefnið í bókaverslanir, held-
ur má allteins sitja heima og búast við því
innum bréfalúguna. Bókaklúbbarnir gera
þessi þægindi möguleg.
Almenna bókafélagið var brautryðjandi á
þessu sviði. Það stofnaði fyrsta íslenska
bókaklúbbinn fyrir áratug. Á síðustu árum
hefur svo hvert forlagið af öðru slegist í hóp-
inn. Bókaklúbbar eru nú þrír; fyrir utan AB
er það klúbbur Arnar og Örlygs, svo og
Veraldar sem er sameiginlegur klúbbur for-
laganna Iðunnar, Vöku, Stebergs og Fjölva.
Fjórði klúbburinn er í uppsiglingu, sem Svart
á hvítu er aðýta úr vör. Fleiri forlög eiga
ugglaust sömú leið fyrir höndum á allra
næstu árum.
Bókaklúbbar forlaga eru ekki séríslenskt
fyrirbæri. Þeir hafa tíðkast í nágrannalönd-
um okkar um áratugaskeið. íslensku klúbb-
arnir eru stofnaðir af sömu ástæðu og er-
lendis, vegna sýnilegs samdráttar í hinu
hefðbundna bóksölukerfi umboðsmanna.
Bókaútgefendur eru fyrir margt löngu
orðnir uppgefnir á jólavertíðinni og lang-
þreyttir á þeim gjafasölublæ sem einkennt
hefur uppstillingu bókmetis í bókaverslun-
um. Bækur á íslandi hafa fyrst og fremst ver-
ið gjafavara. Bækur hafa nær ekkert verið
keyptar nema fyrir jól ellegar aðra þá al-
manaksviðburði sem kalla á gjafir til náung-
ans. Menn hafa vart keypt bækur fyrir sjálfa
sig. Það er inn á þann markað sem bóka-
klúbbarnir vilja nú ráðast. Klúbbarnir eru ný
söluleið til að auðvelda mönnum að kaupa í
eigið bókasafn. Þannan markað manna
heilla þeir með sértiiboðum bóka sem þeir
geta selt á mjög lágu verði vegna stórra upp-
laga hvers titils, aukinheldur sem milliliðirn-
ir — bóksalarnir — hverfa í þessu dæmi og
þar með lækkar kostnaðurinn enn meira.
Bókaklúbbar í nágrannalöndum okkar
hafa reynst hrein viðbót á bóksölu almennt.
Þeir hafa ekki tekið viðskiptavini frá bóka-
verslununum. Hér er enda um tvo allólíka
hópa að ræða sem höfðað er til. Annars veg-
ar svala bókaverslanirnar þörfum þeirra
sem kaupa bækur til gjafa, en hinsvegar
þjóna klúbbarnir þeim sem höndla lesefni til
eigin nota. í niðurstöðum könnunar sem
gerð var um þetta efni í Noregi fyrir
skömmu, kom í ljós að samdráttur í bóksölu
bókaverslana varð vart eða ekki greinanleg-
ur með tilkomu hinna fjölmörgu klúbba sem
þar hafa verið stofnaðir.
Ekki er þó allt sem sýnist í þessu efni uppi
á íslandi. Hérlendis hafa myndast tvær
meginstefnur í tilhögun bókaklúbba.
Annarsvegar er það sú stefna Veraldar að
selja klúbbbækur sínar jafnframt í bóka-
verslunum, en þar mun dýrari en í klúbbn-
um. Á fagmáli heitir þetta opinn klúbbur.
Hinsvegar ríkir sú stefna hjá klúbbum AB og
Arnar og Örlygs að nýjar bækur þeirra eru
ekki fáanlegar um leið í verslunum. Það eru
lokaðir klúbbar.
Slegið hefur í brýnu milli bókaklúbbs
Veraldar og íslenskra bóksala vegna þessa
opna fyrirkomulags. Bóksalar sætta sig
öngvan veginn við það hlutskipti að vera að
selja bækur Veraldar á allt að helmingi
hærra verði en klúbbmeðlimirnir fá sama
lesefni fyrir. Þeir sætta sig við einhvern
verðmismun en ekki svona mikinn, sem
þeim finnst reyndar vera siðlaust: „Verald-
armenn eru með þessu móti að stimpla okk-
ur bóksala vonda okurkarla. Þeir vilja geta
sýnt fram á þennan verðmismun svart á
hvítu svo þeir geti kitlað verðskyn kúnn-
anna sinna. Þetta er aumt og siðlaust auglýs-
ingatrikk," segir Lárus Blöndal, bóksali til
þrjátíu ára við Skólavörðustíg. Bóksalar hafa
af þessum sökum afráðið að endursenda
Veröld allar útgáfubækur klúbbsins, neita að
selja þær á því verði sem hann leggur til að
þeir geri útfrá heildsöluverðinu. „Það verð-
ur ekki sæst á þessa viðskiptaháttu," segir
Lárus.
Ólafur Ragnarsson, stjórnarformaður
Veraldarklúbbsins, ásakar á móti: „Á sínum
tíma voru settar reglur um samskipti bóka-
klúbba og bóksala þar sem meðal annars var
kveðið á um að mismunur á verði bókar sem
boðin er í klúbbi og verslun mætti ekki vera
meiri en þrjátíu prósent. Þessar reglur hafa
reynst vita gagnslausar. Bóksalar skuld-
bundu sig til að hafa þessar klúbbbækur á
boðstólum þrátt fyrir verðmismuninn, en
við þann lið reglnanna hafa þeir engan veg-
inn staðið. Þess eru fjölmörg dæmi að bók-
salar hafi hundsað klúbbbækurnar og ails
ekki haft þær frammi í búðunum vegna
þessa verðmismunar þeim í óhag. Að tala
um siðleysi kemur því úr hörðustu átt.“
Hvorugur gefur eftir. Þar með er allt útlit
fyrir að bóksalar loki klúbbi Veraldar, því
þegar þeir neita að selja bækur hans segir
það sig sjálft að bækur Veraldar verður
hvergi hægt að fá nema hjá klúbbnum. Það
er rétt eins og hjá hinum klúbbunum. I raun-
inni eru þá allir bókaklúbbar landsins orðnir
lokaðir.
„Þetta tvöfalda kerfi hjá bókaklúbbunum
gengur ekki,“ segir Oliver Steinn, formaður
forleggjara og bóksali. „Að mínu mati eiga
allir bókaklúbbar að vera lokaðir; af því
hlýst aldrei neitt nema tortryggni á milli út-
gefenda og seljenda þegar klúbbarnir eru að
bjóða bækur sínar á hálfvirði miðað við það
sem þeir gera bóksölunum að selja sama efni
á. Bókaverð er jú ákveðið af forlögunum
sjálfum og eftir því verða bóksalarnir að
gjöra svo vel að fara við álagningu sína.“
En hvað segja menn um bókaklúbbana al-
mennt: Oliver Steinn bóksali telur mjög eðli-
legt að forlög reyni allar leiðir til að losna við
sínar afurðir, en þær leiðir verði þá líka að
vera eðlilegar. Anton Kjærnested hjá klúbbi
AB tekur í sama streng, en leggur jafnframt
áherslu á að klúbbarnir megi með engu móti
styggja bóksalana. Og því er svo Örlygur hjá
klúbbi Arnar og Örlygs sammála, en hann
segir: „Ég ætla svo sannarlega að vona að
ekkert komi í veg fyrir að bóksalar selji fyrir
okkur bókina áfram sem gjafavöru. Hins-
vegar má búast við því að bókaklúbbarnir
auki mjög bókakaup þeirra sem eru að
versla fyrir sjálfa sig, en sá þáttur bókaversl-
unar hefur hingað til verið mjög lítill hjá bók-
sölunum. Þannig held ég að klúbbarnir verði
hrein viðbót í bókaviðskiptunum.“
En hvað segja þeir sem skrifa bækurnar.
Njörður P. Njarðvík nefnir bæði kosti og
galla klúbbanna: „Ég óttast það að klúbbarn-
ir verði til þess að fækka titlum bóka með
þessum stóru upplögum hverrar bókar sem
þeir láta frá sér. Ég hef einnig efasemdir um
þátt íslenskra fagurbókmennta í útgáfu
klúbbanna. Mér sýnist hann óverulegur, ég
sé til dæmis engin íslensk nútímaljóð eða
smásögur. Svo eru þetta lokaðir klúbbar
sem gera það að verkum að allir ná ekki til
bókanna og því má búast við minni umfjöll-
un og skrifum um þær. Kostir klúbbanna eru
aftur á móti þeir að dreifing útgáfunnar yfir
árið verður jafnari og eins sýnist mér þessir
klúbbar ná til hóps fólks sem hingað til hefur
ekki sýnt mikinn áhuga á bókakaupum."
ERLEND YFIRSYN
/ efstu þrepum metorðastigans standa
menn sem eru ófœrir um breytingar
Óldungaveldid í Kreml
festir sjálft sig í sessi
Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna er í
forustukreppu. Lát Júrí Andrópoffs sýnir
veikleika öldungaveldisins, sem þar ríkir.
Hann fellur frá tæplega sjötugur, og bana-
legan tók sex mánuði af þeim fimmtán, sem
hann hafði flokksforustuna með höndum.
í stað Andrópoffs velst til aðalritara mið-
stjórnar Kommúnistaflokks Sovétríkjanna
Konstantín Tsjernenko. Hann er 72 ára gam-
all og var frá störfum langa hríð á öndverðu
síðasta ári vegna vanheilsu. Ellimörkin voru
bersýnileg, þegar hann mælti éftir fyrirrenn-
ara sinn og tók á móti útfarargestum.
Fyrir hálfu þriðja misseri hafnaði forustu-
sveit flokksins Tsjernenko, þegar valinn var
eftirmaður Leóníds Bresnéffs. Fyrir valinu
varð Andrópoff, sem hafði mun skemur ver-
ið einn af riturum miðstjórnar, en getið sér
orð fyrir röggsemi í forstöðu leyniþjónust-
unnar og öryggislögreglunnar KGB. Fyrstu
mánuðina í forustuhlutverki fyrir kommún-
istaflokknum sýndi Andrópoff tilhlaup til til-
þrifa á ýmsum sviðum, en banvænn sjúk-
dómur meinaði honum brátt að fylgja þeim
eftir.
Eftir á er sýnt, að þeir sem úrslitum ráða
í forustu Kommúnistaflokks Sovétríkjanna
hafa ákveðið að Tsjernenko skyldi taka við
af Andrópoff, þegar fullljóst var orðið að
hinn síðarnefndi lá fyrir dauðanum. Þetta
má glöggt marka af framsetningu í lokakafla
nýrrar sögu Kommúnistaflokks Sovétríkj-
anna, sem kom út viku áður en lát Andró-
poffs var kunngert.
Þá þegar vakti athygli í Moskvu, hve
Tsjernenko er þar gert hátt undir höfði. í frá-
sögn af fundi fullskipaðrar miðstjórnar
kommúnistaflokksins í júní síðastliðnum, er
ræða Tsjernenko lögð að jöfnu við fram-
söguræðu Andrópoffs sem það innlegg sem
„ákvarðaði veigamestu stefnumál og mark-
mið“ flokksins við ríkjandi aðstæður.
Saga Kommúnistaflokks Sovétríkjanna er
gefin út af miðstjórn hans, og sú útgáfa sem
nú liggur fyrir var samþykkt til prentunar
15. desember í vetur. Hefur þá verið ljóst
orðið, að hverju dró með heilsu Andrópoffs.
i sovéska flokksræðiskerfinu hefur allt til-
hneigingu til að hjakka í sama farinu, nema
til komi ötul forganga flokksforingjans um
að bregðast við vandamálum og breyttum
aðstæðum. Síðustu ár Bresnéffs, eftir að
heilsu hans tók að hraka til muna, var flokk-
urinn í rauninni forustulaus. Þá kom mjög í
hlut Tsjernenko að vera staðgengill og full-
trúi mannsins sem hóf hann til valda með
sér.
Endasleppur valdaferill Andrópoffs verð-
ur til þess að framlengja tímabil stöðnunar
frammi fyrir óleystum vandamálum í iðnaði
jafnt og Iandbúnaði. Enginn endir er sjáan-
legur á stríðinu í Afghanistan, þar sem sov-
étherinn hefur hitt fyrir þjóð sem er enn
harðari af sér í hernaði en Rússar. Sambúð
Sovétríkjanna og Bandaríkjanna er herfileg,
svo nærri stappar sambandsleysi milli
tveggja voldugustu ríkja heims. Af þeim sök-
um vofir yfir nýtt kalt stríð og magnaðri
áfangi í vígbúnaðarkapphlaupinu en nokkru
sinni fyrr.
Við þessar aðstæður velst til forustu fyrir
Kommúnistaflokki Sovétríkjanna maður
þremur árum eldri en fyrirrennari hans, sem
dó frá öllum forustuverkefnum óloknum.
Gangur lífsins og það sem vitað er um heilsu-
far Tsjernenko boðar, að hæglega geti eins
farið á ný, að enn sé tjaldað til einnar nætur
á æðsta valdastóli.
íhaldssamt öldungaveldi í Kreml hefur
ákveðið að hætta á að svo fari, heldur en
hefja til valda einhvern þeirra yngri manna,
sem bætt var í þrettán manna hóp stjórn-
málanefndar miðstjórnarinnar á valdaskeiði
Andrópoffs. Val á einhverjum þeirra hefði
borið vott um vilja til að taka á þeim málum,
sem baka Sovétríkjunum vandkvæði heima
fyrir og setja þau í háska út á við.
En öldungunum hrýs hugur við slíku. Þá er
hætt við að tekið hefði að losna um mann
eins og Ústinoff landvarnaráðherra, sem
gegnt hefur valdastöðum í Kreml frá því
1941, þegar hann varð kommissar her-
gagnaframleiðslu á dögum Stalíns. Svipuðu
máli gegnir um Gromiko utanríkisráðherra,
sem gegnt hefur ábyrgðarstöðum í sovéskri
utanríkisþjónustu frá því í lok heimsstyrjald-
arinnar síðari. Þessir menn eru báðir komnir
vel á áttræðisaldur, og sama máli gegnir um
Tíkhonoff forsætisráðher.ra.
eftir Magnús Torfa Óiafsson
Löng seta þessara manna í æðstu embætt-
um við þær aðstæður, að flokksforinginn
fær lítt aðhafst vegna elli eða vanheilsu, hef-
ur gert þeim fært að safna í eigin hendur
völdum og áhrifum umfram það sem sovét-
kerfið býður uppá að öllu eðlilegu. Ungur og
röskur flokksforingi gæti hæglega raskað
öllum þeim þægilegu valdatengslum, sem
tekist hafa á tiltölulega sviptingalitlu tímabili
í sovésku flokksforustunni áratugina tvo
sem liðnir eru frá því Krústjoff var steypt af
stóli.
En fleira kemur til en vilji rótgróinna
valdsmanna til að halda hópinn og verja í
sameiningu forræði sitt fyrir flokki og ríki.
Ihaldssemin í sovéska valdakerfinu, and-
spyrna og tregða gagnvart öllum meirihátt-
ar breytingum og nýjungum, stafar af því
fyrst og fremst, að forustukreppan í flokkn-
um er endurspeglun kerfiskreppu í þjóðfé-
laginu í heild. Miðstýringarkerfið í atvinnu-
lífi og á öðrum sviðum þjóðlífsins hefur
gengið sér til húðar. Þyngslalegt skrifræði
hefur engin tök á að bregðast við kröfum
örrar tækniþróunar, með þeim afleiðingum
að tæknistig í nýjum greinum og framleiðni
í atvinnulífinu í heild hjakkar langt á eftir for-
usturíkjum í Vestur-Evrópu, Norður-
Ameríku og Austur-Asíu.
Vandinn sem að Sovétríkjunum steðjar er
þess eðlis, að ekki er unnt að ráða fram úr
honum nema með meiriháttar kerfisbreyt-
ingum, en sovéska valdakerfið er einmitt til
þess sniðið að breytingar geti ekki gerst
nema þær komi ofan af æðsta valdatindi.
Kommúnistaflokkurinn hefur sett sér að
drottna yfir öllum sviðum þjóðlífsins með
valdboði, og innan hans er metorðastiginn
þannig lagaður, að menn ná þar helst ekki
upp í efstu þrep fyrr en þeir eru komnir að
fótum fram og ófærir um að koma fram þeim
breytingum og nýjungum, sem ef til vill vaka
fyrir þeim.
Eftir kjör Tsjernenko í stöðu flokksforingja
blasir þetta ófremdarástand við öllum sem
sjá vilja, bæði heima fyrir og erlendis.
6 HELGARPÓSTURINN