Helgarpósturinn - 16.02.1984, Blaðsíða 14

eftir Hallgrim Thorsteinsson mynd Jim Smart
„Þetta er gallerí',“ segir Helgi Þorgils Fridjónsson, þegar
hann heilsar mér í ganginum heima hjá sér á Freyjugöt-
unni, neðan við Asmundarsafn. Galleríið heima hjá honum
heitir ,,Gangurinn“ og þar hafa verið stöðugar sýningar á
verkum ýmissa myndlistamanna allt frá 1980. „Eg hef
boðið fólki að halda sýningar hérna — aðallega vinum og
kunningjum. “ Núna sýnir hér Peter Angerman, Þjóðverji.
Teikningar og litlar vatnslitamyndir hanga upp um alla
veggi í ganginum.
Inn af ganginum er vinnustofa Helga Þorgils. „Hérna er
ég með olíumyndirnar. “ Inn afstofunni er svo önnur vinnu-
stofa fyrir vatnslitamyndir og fleira.
Fyrir þá sem ekki hafa séð neitt aflist Helga fer hér á eftir
stutturkafli úr Listapóstsumsögn Guðbergs Bergssonar um
síðustu sýningu hans íListmunahúsinu: „Málverk Helga eru
dœmigerð fyrir strauminn sem nú veitir manninum aftur
inn í málverkið. Athyglisverðast við málverkið er einkum
það að ólíkt áður í sögu málaralistarinnar hefur gáskinn
fengið gildi. Nýja málverkið á þess vegna skyldleika að
rekja til skopmyndarinnar. Þess vegna er nýja málverkið
afar bókmenntakennt (og það er Helgi) og sneytt sígildri
heiðríkju, köldum vitsmunum.v
,,Ég hef skrifaö eitthvað og krafsað allt frá
því að ég man eftir mér. Fyrsta langa smá-
sagan sem ég á enn í bók er frá því ég var sjö
ára. Hún var skrifuð undir áhrifum frá
þriðjudagsleikritunum í útvarjánu og heitir
Ambrose í París, minnir mig. Eg á stafla af út-
skrifuðum stílabókum frá þessum árum.“
Skrifar hann? Myndlistarmaðurinn. Þessi
steðhæfing setur mig aðeins út af laginu. En
auðvitaó er það vanahugsun hjá manni að
listamenn finni sér nauðsynlega einhvern
einn sérhæfan farveg fyrir tjáningu sína.
Frásögn Helga Þorgils hefur fundið sér stað
bæði í myndum og máli. Myndum hans
fylgja gjarnan stuttir textar.
,,Allir í fjölskyldu pabba hafa skrifað og ort
á unga aldri," segir Helgi Þorgils. Sömu
rólegheitin einkenna hann og föður hans
Friðjón Þórðarson, hinn hægláta dómsmála-
i;áðherra sjálfstæðismanna í síðustu ríkis-
stjórn. Helgi talar hægt og allt að því afsak-
andi: eins og hann geri ráð fyrir því að það
sem hann segir standist ekki nauðsynlega
reynslu annarra, en um leið hafa orð hans til
að bera þunga og maður fær á tilfinninguna
að hann fari ekki með fleipur.
Foreldrar Helga bjuggu í Búðardal þangað
til hann varð 12 ára. Þá fluttu þau til Stykkis-
hólms. Helgi Þorgils var öll sumur í sveit á
Höskuldsstöðum í Dölum — „já, þeim sem
nefndir eru eftir frægasta Höskuldi á ís-
landi.“ Fyrir 15 árum fluttist fjölskyldan til
Reykjavíkur. Nú stendur hann á þrítugu.
,,Ég teiknaði alltaf með sögunum. Þetta
var svona eins og gengur og gerist hjá
krökkum og unglingum: útklipptar fígúrur
og stúss. Svo fór ég smám saman að teikna
meira og mála. En ég hef alltaf skrifað með.
Það er sama hvað ég er að gera; teikna, mála
eða skrifa, mér finnst ég vera að fjalla um
sama hlutinn. Mér finnst gott að geta bent á
sögurnar sem ég skrifa með sumum mynd-
anna minna og dagbókarbrot sem ég skrifa
í sumar teikningarnar. Ég skrifaði til dæmis
stóra smásögu í einni dembu með mynd sem
ég var að mála um jólin. Mér finnst afslapp-
andi að skrifa þegar ég hef verið að mála
mikið.
Ég vil ekki bara vera málari, eitthvað eitt
ákveðið. Ég er kannski síst af öllu málari af
því sem ég geri, ég á við þetta hefðbundna:
olía og strigi. Ég geri mikið af teikningum og
vatnslitamyndum og talsvert af skúlptúr."
Helgi Þorgils bendir á litla skúlptúra víðs-
vegar um stofuna. Og svo dregur hann
nokkrar bækur og bæklinga út úr bóka-
skápnum: þetta er útgáfan.
,,Ég hef gefið út 30 bækur. Þetta er tvenns
konar útgáfa, Froskurinn og Litlu bækurn-
ar.“
Litlu bækurnar koma út öðru hverju, nú
síðast 20 saman í lítilli öskju sem er litlu
stærri en sígarettupakki. Hver bók hefur að
geyma verk eftir einn íslenskan listamann.
Stærsta bókin sem hann hefur gefið út eftir
sjálfan sig er Dagbók, sem kom út 1981. í
henni er að finna teikningar og dagbókar-
brot, sem spanna breidd þess sem hann hef-
ur verið að fást við í verkum sínum. Einu
sinni á ári kemur svo Gangurinn út. Gangur-
inn heitir eftir galleríinu og hefur að geyma
verk eftir alla sem hafa sýnt á Ganginum það
árið, eina blaðsíðu eftir hvern. Enn er ótalið
tímaritið Brunnurinn sem Helgi gefur út
ásamt fimm öðrum listamönnum. Brunnur-
inn inniheldur sögur, teikningar og ljóð eftir
ýmsa listamenn. Brunnurinn átti upptök sín
fyrir ári á Gullströndin andar — listahátíð ný-
listamanna.
— Þetta efni, þessi útgáfa virðist upplagt
fjölmiðlaefni. Hvernig hefur þessu verið tek-
ið á fjölmiðlum?
„Þeir skellihlæja bara á blöðunum þegar
við komum með fréttatilkynningu eða út-
gáfu frá okkur. Ég er hissa á þessu því að mér
finnst að það sem við erum að gera ætti að
vera nær fólki núna, sérstaklega fólki af okk-
ar kynslóð, heldur en til dæmis abstrakt list.
Við fengum einu sinni eina síðu á viku í Vísi.
Þetta var Gallerí Vísir. En menn voru alltaf
í fýlu út af þessu. Síðan fékk aldrei að vera
í friði, það komu inn á hana auglýsingar og
annað hversdagslegt efni, sem blaðið hafði
greinilega meiri áhuga á en því efni sem
menn voru búnir að vinna sérstaklega fyrir
síðuna. Þetta stóð í eitt sumar, 1976. það er
eins og fólk vilji ekki eitthvað sem það er
óvant, blaðstjórinn sagði að viðskiptamenn-
irnir væru hræddir við þett,a. En fólk þarf
ekki að vera hrætt. Ég veit að allir sem gefa
sér tíma, hafa gaman að list okkar. Það kost-
ar vinnu, en ég þekki engan sem hefur séð
eftir henni. Upp úr slíkum áhuga koma
menn eins og Ragnar í Smára, og það hlýtur
að vera gott fyrir listina."
— Er lengra á milli myndlistamanna og
samtíðarfólks þeirra en áður?
„Þetta er náttúrlega öðruvísi en þegar
ungmennafélagsandinn sveif yfir vötnun-
um. Þá vildi fólk eiga og styrkja íslenska
listamenn, það var að berjast fyrir sjálfstæði
íslands. Nú hugsa ég að fólki sé skítsama. Ef
fólk heyrir um sýningu í Nýlistasafninu segir
það: „nei, þangað færi ég sko ekki þó mér
væri borgað fyrir það.“ En á þessum hræöi-
lega stað hafa margar af merkilegri sýning-
um á landinu hangið.
Annars lenti ég í skemmtilegri sýningu
með Kristni Harðarsyni síðasta sumar. Þetta
var á Jörfagleðinni í Dalabúð og við sýndum
í einu herbergi félagsheimilisins. I öðru her-
bergi var sýning á verkum okkar þekktustu
abstraktmálara. það var áberandi hvað fólk
veitti okkar sýningu miklu meiri athygli. Það
skoðaði hana betur, þetta var eitthvað nýtt
og áhugavekjandi. Sumir voru að skoða sýn-
inguna tímunum saman og mér skilst að enn
tali fólk um hana. Sumir eldri menn segja
stundum að það, sem er verið að gera í „nýja
málverkinu", sé ekkert nýtt. Við heyrum
stundum að ungu mennirnir máli eins og
„bryggjumennirnir" um aldamótin. Eini
munurinn sé sá að ungu mennirnir kunni
ekki að rnála."
— Hefur andstaðan verið hatrömm gegn
nýlistinni og „nýja málverkinu"?
„Ég veit ekki hvort þessi andstaða hefur
nokkurn tíma verið hatrömm. Margir eru
vondir út í okkur en það eru líka margir sem
eru ágætlega ánægðir. En það er mjög al-
gengt að „nýja málverkið" sé litið hornauga.
Ég þekki þetta til dæmis vel úr Myndiista- og
handíðaskólanum þar sem ég kenni. Þar iíta
margir kennaranna á það sem tískubram-
bolt, segja að ungu málararnir kunni ekkert,
og allt heila fyrirtækið sé skapað af peninga-
mönnum. En sagan var svipuð á konsepttí-
munum og ég býst við aö hún verði svona
áfram.“
— Hvað er það sem menn sætta sig ekki
við?
„Það er það sem ég skil ekki!
Það er náttúrlega ákveðin stefna í tísku.
Það er ekkert nýtt að svo sé. Auðvitað er
hellingur af drasli inni á milli, þannig hefur
það líka alltaf verið — menn geta ekki verið
að setja það fyrir sig. En það sem er kannski'
mest þreytandi af þessu er þegar sagt er að
það sé eins og ungu mennirnir kunni ekki
fagið. Ég hélt að menn hefðu lært af sögunni.
Auðvitað er það della að þessir menn kunni
ekkert. Það síðasta í þessa veru sem ég
heyrði var að maður sagði að „nýja mál-
verkið“ væri bara það sama og önnur hver
kona á Vestfjörðum væri að gera í frístund-
um. Minnir þetta ekki á það sem sagt var um
flatarmálarana?
Annars er ég orðinn þreyttur á orðinu nýtt
í þessu sambandi. Þetta er ekkert ósvipað
því sem oft hefur verið að gerast í list og um-
fjöllun um hana. Það eru spennandi hlutir að
gerast í tónlist, myndlist og bókmenntum.
Sagt er að þetta minni á krotið á veggjum
salerna og brautarstöðva. Þetta er svipað
því sem Picasso og Braque gerðu þegar þeir
leituðu fyrirmynda í svertingjalist eða þegar
Cobrahópurinn vann út frá barnateikning-
um. Það sem nú er verið að gera ætti að vera
enn nær „frumi" nútímamannsins, sem hef-
ur matast á hraða nútímans. Nú eru mörg
þessara verka expressionisk — það virðist
spretta af þörf til að finna það sem mann-
inum er eðlilegt.
Abstraktmálarar voru að leita að síðustu
myndinni, þessari einu og sönnu, sem býr
ein með sjálfri sér. En það gengur ekkert
endanlega upp í list. Sem betur fer.
Það er til dæmis engin ein skilgreining
sem dugir fyrir hið svokallaða „nýja mál-
verk", en það er staðreynd að það besta sem
skapað er á hverjum tíma kemur oftast með
einhverju sem kalla mætti tísku. Ungir lista-
menn finna sig í því sem er mest í sviðsljós-
inu og vinna svo að því að komast að kjarna
málsins. Á tímabili virðist til dæmis eins og
allir íslenskir listamenn verði fyrir áhrifum
af kúbisma.
Mér finnst líka grunnhyggja að segja að
þetta sé eintómur kaupskapur, að menn
verði að mála svona og svona til að teljast
gjaldgengir. Og þessar staðhæfingar stand-
ast heldur ekki. Það er miklu meiri peningur
í grafík og „nýju málararnir" eru mörgum
sinnum ódýrari en til dæmis popplistamenn.
Peningar skapa enga list. Það besta við unga
íslenska myndlistarmenn er það að þeir gera
ekkert frekar ráð fyrir því að fá peninga fyrir
það sem þeir eru að gera. Menn verða frekar
fyrir vonbrigðum ef þeir eiga von á pening-
um, og þetta sér maður talsvert erlendis.
Þetta getur orkað þannig að menn fara að
gera eitthvað eingöngu til þess að geta selt
það.“
— En er þá einhver andstaða við það hér
að vera „viðurkenndur listamaður," við það
að seljast?
Nei það er ekkert að því að selja vel. Það
er ánægjulegt ef að vel gengur, það veitir
mönnum öryggi og tíma. En það sem mest
ber á selst ekkert endilega betur."
—■ En hvað með þína velgengni?
„Þegar ég byrjaði fékk ég kannski verri
útreið en margir aðrir. Svo hafa menn
kannski orðið þreyttir á mér og hugsað sem
svo: „hann hlýtur að hafa eitthvað fram að
færa, fyrst hann itennir að standa í þessu ár
eftir ár.“ Það hefur sjálfsagt hjálpað mér líka
að ég hef talsvert sýnt úti. Ef Erró hefði bara
sýnt hér heima, þá hefði kannski bara verið
talað um hann vegna þrautseigjunnar. En
það eru og verða alltaf dæmi um myndlistar-
menn sem aldrei njóta þeirrar viðurkenn-
ingar sem þeir eiga skilda. Menn eins og til
dæmis Svavar Guðnason eða Magnús Páls-
son, sem eru fínir listamenn en hafa fengið
allt of litla athygli."
— Hvernig vinnur þú?