Helgarpósturinn - 14.11.1985, Qupperneq 17

LISTAPÓ!
Árni Tryggvason að
borða hafragrautinn
sinn (hlutverki nirfils-
ins Scrooge í upp-
færslu LA á Jóla-
ævintýri Dickens.
Ljósmynd Gísli Sigur-
geirsson
„Ekkert jafnslæmt
og jól“
segir nirfillinn Scrooge
í uppfærslu LA á jólaævintýri Dickens
Nálgast jólin nú
náöar þörfnumst við.
Glöð við syngjum sönginn
um sátt og frið.
Þennan yljandi texta kyrja norðanmenn
hástöfum um þessar mundir þótt enn sé einn
og hálfur mánuður til jóla. Á föstudagskvöld,
15. nóvember, mun Leikfélag Akureyrar
frumsýna eitthvert viðamesta stykki sem
fært hefur verið upp í sögu félagsins, en það
er Jólaœvintýri Charles Dickens. Leikritið
byggir á sögu sem Dickens skrifaði 1842. Á
þeim tíma var mikil barnaþrælkun í Bret-
landi og Dickens hafði verið að kynna sér
þau mál. Honum rann til rifja hvað fátækl-
ingar höfðu litla möguleika á menntun og
mannsæmandi lífi.
Fyrst hafði hann í bígerð að gefa út bækl-
ing fyrir jólin til að hvetja fólk til að gefa í
söfnun handa fátæklingum. Síðan fékk hann
hugljómun þar sem hann var í Manchester
að halda fyrirlestur um málið og ákvað að
skrifa sögu, hristi hana fram úr pennanum á
tveimur vikum og lauk henni 15. nóvember.
Sagan kom út 17. desember og á aðfangadag
jóla hafði hún þegar selst í sex þúsund ein-
tökum. Hún fékk fádæma viðtökur og hafði
mikil áhrif, til dæmis var vinnulöggjöfinni
breytt í sambandi við barnaþrælkunina. Með
því að skrifa fremur sögu en bækling áleit
Dickens að hann ætti auðveldara með að
kynna kjör fátæklinganna fyrir ríka fólkinu
sem sat við arininn og las upphátt jólasögur
hvert fyrir annað.
Ótal leikgerðir hafa verið gerðar eftir
skáldsögunni og nokkrar kvikmyndir, bæði
leiknar og teiknaðar, og aðalsöguhetjan,
Scrooge er með frægustu nirflum heimsbók-
menntanna. Hann er talinn vera fyrirmynd
Walt Disneys að Jóakim frænda en hann er
einmitt kallaður Scrooge á ensku. Fljótlega
eftir útkomu skáldsögunnar varð orðið
„scrooge" samheiti fyrir nirfil. HP sló á þráð-
inn norður til Signýjar Pálsdóttur leikhús-
stjóra en hún þýddi þá dönsku leikgerð sem
hér er um ræðir en Kristján frá Djúpalæk
þýddi söngtextana.
„Leikritið gerist á aðfangadagskvöld, jóla-
nótt og jóladagsmorgun," sagði Signý. „Jólin
eru tími ljóss og endurfæðingar og segja má
að Scrooge endurfæðist þessa jólanótt. Þessi
harðbrjósta, samansaumaði nirfill lærir að
öpna hjarta sitt fyrir lífinu og verður góður
maður. En þetta gerist á dálítið furðulegan
hátt. I upphafi sjáum við að ekkert fer jafn-
mikið í taugarnar á honum og jólin: „Af öllu
tilstandi ársins er ekkert jafnslæmt og jól,“
syngur hann. Síðan fer hann heim samanbit-
inn, neitar öllum jólaboðum og jafnframt að
taka þátt í fjársöfnun handa fátæklingum.
Þá birtist honum andi — þetta er heilmikil
draugasaga. Sá andi er fyrrverandi sam-
starfsmaður hans. Hann segir Scrooge að nú
sé ekki seinna vænna en að hugsa sinn gang
því hann eigi eftir að dragnast með allar
syndir sínar, ekki bara í þessu lífi heldur líka
því næsta. Þessi fyrrverandi samstarfsmaður
segist ætla að senda honum þrjá anda sem
hann gerir. Allt sem eftir lifir sögunnar er
fleygiferð gegnum tíma og rúm fyrir tilstilli
þessara þriggja anda.
Fyrst kemur andi liðinna jóla sem sýnir
honum alls kyns atburði frá æsku hans og
unglingsárum og honum verður Ijóst hvern-
ig gróðahugsjónin hefur náð yfirhöndinni
hjá honum smám saman. Scrooge hefur meira
að segja fórnað hinni einu og sönnu ást á
altari gróðafíkninnar. Síðan kemur andi
þessara jóla og sýnir honum hvernig fólk er
hvarvetna að fagna jólunum, glaðvært og
gott. Að lokum kemur andi komandi jóla
sem sýnir honum hvernig fara muni ef hann
hugsi ekki sinn gang.
Eg vil taka fram að Jólaævintýrið er ekki
beinlínis barnaleikrit vegna þess að Dickens
skrifaði þessa sögu fyrir fullorðna. Hún á að
höfða til allra aldurshópa eða barnsins í okk-
ur sjálfum."
— Hvað starfar margt fólk að sýningunni?
„Það eru sextíu manns sem koma nálægt
sýningunni á einn eða annan hátt. Til dæmis
er geysimikill söngur í sýningunni, söng-
atriðin eru yfir þrjátíu. Mjög skemmtilegur,
raddaður barnakór fer með ýmis smáhlut-
verk, samtals taka sautján börn þátt í sýning-
unni. Þá eru átján fullorðnir á sviðinu, bæði
leikarar og dansarar, sem langflestir fara
með fleira en eitt hlutverk. Og við erum með
sex manna hljómsveit undir stjórn Roars
Kvam. María Kristjánsdóttir leikstýrir."
— Stœrstu hlutverk?
,,Arni Tryggvason er í aðalhlutverkinu,
hann leikur Scrooge. Theodór Jálíusson ieik-
ur fátækan skrifara, sjö barna föður á sultar-
launum, Þráinn Karlsson er Luktar-Gvendur.
Af leikstjórans hálfu er hann hugsaður sem
fulltrúi leikhússins og tengir sýninguna frá
upphafi til enda. Ýmis töfrabrögð eiga sér
stað fyrir hans tilstilli. í sýningunni leika jafn-
framt fjórir leikarar sem hafa útskrifast á síð-
astliðnum fjórum árum: Vilborg Halldórs-
dóttir, Barði Guðmundsson, Erla B. Skúla-
dóttir og Pétur Eggertz. Þá eru á ferðinni
tveir gamlir leikarar sem voru stjörnur í ára-
raðir en hafa ekki leikð í nokkur ár: Björg
Baldvinsdóttir og Jóhann Ögmundsson.
Þórey Aðalsteinsdóttir og Marinó Þorsteins-
son leika líka stór hlutverk.
Þá má ekki gleyma að nefna Hlín Gunnars-
dóttur sem gerir leikmyndina, Helgu Alice
Jóhanns sem hefur samið dansana og Unu
Collins sem gerir hina fjölmörgu búninga en
hún er íslendingum fyrir löngu að góðu
kunn fyrir fagra og hugvitsamlega búninga.
Hún þekkir líka þetta tímabil út og inn.“
— Svo þið eruð komin í jólaskap fyrir
norðan?
„Já, þetta mannúðlega stykki er svo sann-
arlega mótvægi við til dæmis jólaauglýsing-
arnar í sjónvarpinu sem eru farnar að hellast
yfir mann,“ sagði Signý Pálsdóttir leikhús-
stjóri á Akureyri. JS
BÓKMENNTIR
Um Maó og hans fólk
eftir Helga Skúla Kjartansson
Ragnar Baldursson: KÍNA. FRÁ KEIS-
ARAVELDI TIL KOMMÚNISMA, Rvk.
(Mál og menning) 1985.
Ragnar Baldursson er ungur maður sem
var fjögur ár við nám austur í Kína, svo að
bæði þekkir hann til aðstæðna og hugsunar-
háttar og er læs á bækur landsmanna. Kynn-
um sínum af Kínasögu hefur hann síðan
haldið við, m.a. kennt hana í háskóla, og nú
sent frá sér frumsamda bók, nær 340 síður.
Mál og menning gefur hana út sem pappírs-
kilju í skemmtilega blóðrauðu bandi, dálítið
myndskreytta (myndgæði lítil og ekki getið
heimilda að myndunum; grámóskunnar
vegna gætu þær verið upp úr bókum), með
annál, heimildaskrá (um rit á ensku; kín-
verskar bækur þýðir ekki að nefna hér) og
einu korti sem er afar gagnlegt við lesturinn
(en fleiri kort myndu að vísu létta lesturinn
enn meira).
Sagan er látin hefjast fyrir alvöru með
ópíumstríðinu um 1840, þegar fyrst kom í
ljós að Evrópuveldin áttu í hernaði alls kost-
ar við hið mikla Kínaveldi. Síðan er hnign-
unarsaga keisaradæmisins rakin til loka og
einna mest rækt lögð við að lýsa innlendum
andspyrnuhreyfingum gegn keisarastjórn-
inni og gegn yfirgangi útlendinga. Hér er far-
ið allhratt yfir sögu, komin aldamót eftir
70—80 síður. Síðan verður lýsingin ná-
kvæmari. Fyrri helmingur 20. aldar fær um
130 síður, og þokast kommúnistaflokkur
Maós þar smám saman í aðalhlutverk, enda
lauk tímabilinu með valdatöku hans 1949.
Loks er fjallað um „rauða Kína“ á um 120 síð-
um, og nær sú frásögn allt til 1983.
Ragnar kýs að rita nokkuð eindregna
stjórnmálasögu, fjallar þó í stuttu máli um
þjóðfélag og efnahagsmál sem baksvið að
valdabaráttunni, en um önnur þjóðlífssvið
eru aðeins örstuttar athugasemdir hér og
þar (t.d. furðu víða getið um hreyfingu esper-
antista í Kína). Sem lesandi vildi maður auð-
vitað njóta leiðsagnar hins kunnuga höfund-
ar sem allra víðast um tíma og rúm Kínasög-
unnar, því að flest er þar forvitnilegt. En þeg-
ar skrifað er fyrir mjög ókunnuga lesendur
verður mikil yfirferð líka yfirborðsleg, svo
að hin tiltölulega þrönga mörkun efnisins er
vafalaust skynsamleg. Ragnar hefur samt frá
nógu að segja og það heimssögulegum stór-
viðburðum.
Líklega er allra forvitnilegast að sjá hvern-
ig Ragnar túlkar hinar miklu umbyltingar
Kínasögunnar á valdaskeiði kommúnista.
Þar standa upp úr hin tvenn hrikalegu mis-
tök Maós, „stóra stökkið fram á við“ og
„menningarbyltingin", nokkur ár * hvort
sinn, en þar fyrir utan er alls ekki talað um
Maó sem neinn einræðisherra, varla einu
sinni sem eindreginn þjóðarleiðtoga. Stjórn-
málalífi landsins er lýst sem valdastreitu
klíkuberserkja í æðstu forustu kommúnista-
flokksins, og virðist höfundur lýsa því af mik-
illi þekkingu og leitast við að gæta jafnvægis
í dómum sínum.
Hins vegar er það dálítið gallað hvað frá-
sögnin dettur stundum niður í makalausa
hlutdrægni þegar kommúnistar eiga í hlut
annars vegar en útlendingar eða aðrir Kín-
verjar á hinn bóginn. Kannski er þetta nú
samt meira í orðalagi en efni. Það er víða
hvimleitt að fyrir bregður orðalagi af áróð-
ursætt, jafnvel þar sem Ragnar er ekki að
reka neinn áróður; það er bara eins og ís-
lenski textinn spegli óvart einhvern barna-
skap heimildarritanna, alveg niður í her-
manninn „sem alltaf hafði þjónað alþýðunni
á einfaldan og hjartnæman hátt þar til hann
lést í slysi".
Hér er ekki hægt að reifa langan lista af
hlutdrægnisdæmum. Látum nægja það sem
sagt er um Tíbet á bls. 212—213 (fyrirsögn:
„Friðsamleg frelsun Tíbet") og 245—247.
Sagt er frá samningi sem um það var gerður
1951 að „tíbesk yfirvöld héldu fullum völd-
um í innansvæðismálum". Síðar bætt við að
„kommúnistar . .. héldu þetta loforð sitt að
mestu leyti... Það var svo ekki fyrr en árið
1955 að kommúnistar sendu viðbótarher-
sveitir" sem m.a. áttu að „þjálfa embættis-
menn í stjórnmálum, menningarmálum og
efnahagsmálum". í rauninni stendur hér að
kommúnistar hafi strax rofið samninginn að
nokkru og eftir aðeins fjögur ár hafi þeir
hernumið landshlutann og virt samninginn
að vettugi. Enginn þarf að kvarta undan að
Ragnar segi ekki söguna eins og hún er. En
af hverju með þessu undirfurðulega orða-
lagi?
Kína er alveg sæmilega læsileg bók, skipt
á skýran hátt í stutta undirkafla og samin á
einföldu máli, en ekki sóst eftir tilþrifum í
stíl. Málhnökrar („ef hann ákveddF, „vopna-
hléð") kunna að stafa af prentvillum. Annars
er lítið um stafavillur, en á a.m.k. tveim stöð-
um vantar eitthvað inn í, orð eða jafnvel lín-
ur. Um nákvæmni í efnismeðferð kann ég
ekki að dæma, sé a.m.k. ekki ástæðu til tor-
tryggni, nema þar sem sami atburður er
tímasettur á tvennan hátt (bls. 161 og 172).
Þrátt fyrir vissa annmarka er mjög veru-
legur fengur að bókinni um Kína og mjög
skemmtilegt að hún er frumsamin af Islend-
ingi.
HELGARPÖSTURINN 17