Helgarpósturinn - 14.11.1985, Page 19

„Sálræn spennumynd“
segir Hilmar Oddsson um „Eins og skepnan deyr“
Hilmar Oddsson
kvikmyndaleikstjóri.
Eins og skepnan deyr er fyrsta
mynd hins unga kvikmyndaleik-
stjóra Hilmars Oddssonar, en um
þessar mundir er hann aö útskrifast
úr Hochschule fúr Fyrnzehen und
Film í Munchen. Myndin fjallar um
tvær manneskjur sem dveljast í
eyðifirði um nokkurra vikna skeið
og lýsir baráttu þeirra bæði við eig-
in veikleika og utanaðkomandi öfl.
Hilmar var spurður hvort þetta væri
spennumynd.
„Já, að sínu leyti er hún það, þótt '
atburðarásin gangi ekki út á að af-'"
hjúpa morðingja eða neitt í þeim
dúr,“ sagði Hilmar. „En ég reyni að
byggja upp sálræna spennu sem
myndast annars vegar milli tveggja
persóna og hins vegar á milli þeirra
og þess sem er utanaðkomandi. Ég
verð því miður að láta mér nægja að
útlista myndina í svona almennum
klisjum, því annars skemmi ég eftir-
væntinguna fyrir áhorfendum. En
þótt tekið sé á mjög alvarlegum
málum í myndinni má húmorinn
aldrei gleymast. Það yrði mér mikið
áfall ef hann færi forgörðum."
— Adalhlutuerk?
„í stærstu hlutverkunum eru
Pröstur Leó Gunnarsson, Edda
Heiörún Bachmann og Jóhann Sig-
urðarson. Önnur eru nánast statista-
hlutverk. Edda og Þröstur þurfa að
halda uppi spennunni í myndinni
80% af tímanum og því mæddi mik-
ið á þeim. Þetta var sannkölluð eld-
raun fyrir Þröst sem útskrifaðist úr
Leiklistarskólanum í vor. En hann
stóð sig vel.“
— Tónlist?
„Aðalkvikmyndatónlistin er eftir
Hródmar Sigurbjörnsson og er flutt
af /slensku hljómsveitinni. Hróðmar
semur tónverk samnefnt myndinni
fyrir altsöngkonu og hljómsveit.
Þetta er frekar ólagvís nútímatónlist
en mér finnst Hróðmar mjög efni-
legt tónskáld og mér þótti mjög
vænt um að geta notað tónlist eftir
mann sem er að stíga sín fyrstu skref
í listsköpun eins og ég. '
Ég átti mér þann drautn að nota
annars konar tónlist en þessa dæmi-
gerðu hljóðgervlamúsík sem allir
eru méð, égvildi helst að i myndinni
hljómúðu alvöru hljóðfæri. En ég
gerði mér grein fyrir því að þetta
væri ekki hægt nema ég kæmist að
hagstæðum samningum við ís-
lensku hljómsv'éitina — þetta var
spurning um u.þ.b. hálfa milljón,'
giska ég á. Það tókst að vekja vel-
vilja Gudmundar Emilssonar stjórn-
ánda og ýmissa stjórnarmeðlima og
þeir eru reiðubúnir að láta af ýms-
um kröfum í þessu sambandi. En
síðan taka þeir verkið inn á efnis-
skrá hljómsveitarinnar og halda
tónleika i janúar þar sem allur ágóði
rennur óskiptur til þeirra. Á tónleik-
unum mun Ragnar Björnsson
stjórna verkinu en Guðmundur
Emilsson stjórnar því í myndinni.
En til að brjóta þetta upp nota ég
svo nokkurs konar popptónlist sem
ég sem sjálfur og er flutt af hinum og
þessum. Söngvarar eru Bubbi
Morthens, Edda Heiðrún Bach-
mann, Jóhann Sigurðarson og Karl
Roth. Það er einmitt verið að taka
tónlistina upp þessa dagana og hún
kemur út á plötu fyrir jólin. Popp-
tónlistin er ekki effektatónlist, hún
er fremur hugsuð sem hluti af at-
burðarásinni."
— Hvenœr verdur „skepnarí'
frumsýnd?
„1. febrúar. Um þessar mundir er
ég að vinna við klippingu þótt plötu-
upptakan tefji dálítið fyrir," sagði
Hilmar Oddsson kvikmyndaleik-
stjóri.
JS
BARNABÓKMENNTIR
Súrt og sœtt í Vesturbœnum
Gudlaug Richter:
Þetta er nú einum of
Myndir eftir Önnu Cynthiu Leplar
Málog menning 1985.
Aðalþersónan í þessari sögu er Kristján
Snorrason, 9 ára strákur í Vesturbænum.
Sagan hefst haustið 1960 í rútunni (hjá Ólafi
Ketilssyni?) á heimleið úr sveitinni, lýkur
vorið eftir á svipuðum slóðum. Hins vegar
hefur ýmislegt drifið á dagana um haustið og
veturinn, nýr bróðir bætzt í fjölskylduna,
endalaus barnagæzla, draugaveiðar, eplaát
að næturlagi, skólaganga með misjöfnum ár-
angri, misheppnuð tívolíferð o.fl. o.fl. Faðir
Stjána var farmaður, sigldi um höfin út og
austur á Brúarfossi og staldraði við í landi
litla hríð. Á hinn bóginn voru landlegur hans
viðbúrðaríkar fyrir börnin. Þeir voru til
dæmis fáir strákarnir í Vesturbænum sem
áttu amrískan leðurjakka sem brakaði í. Eða
belti með kábojasylgju og mynd af Roy. Jafn-
vel ekki Geir tannlæknisins. En lífið er ekki
alltaf ein sæla. Stjáni þarf að gæta yngri
systkina sinna, Völu 7 ára, Boggu 5 ára, Þuru
þriggja ára, Maju eins árs og loks Snorra
pínubróður á fyrsta ári. Fjölskyldan býr í
kjallaraíbúð, en í sögulok er pabbi kominn í
land og farinn að innrétta verkamannaíbúð
inni í Smáíbúðahverfi og flutningar standa
fyrir dyrum þegar Stjáni fer í sveitina aftur.
Þessi saga hefur á sér blæ bernskuminn-
inga að nokkru leyti, og þar eru dregnar upp
ýmsar snotrar myndir: „Húsgögnin voru fá,
en flest nýleg: sófi, sem var hægt að breyta
í tvíbreitt rúm /.../. Borðstofuborð og fjórir
stólar, aðeins notað á jólunum og við önnur
stórtækifæri. Skápur, sem pabbi hafði smíð-
að. f honum voru geymd sparimatarílát,
gamlar ljósmyndir og yfirleitt allt sem taldist
til dýrgripa á heimilinu. Bókahillur með fs-
lendingasögunum og mörgum Halldór Kilj-
an Laxness bókum, nokkrum plöntum, út-
varpi og styttum. Tveir hæginidastólar og
einn standlampi." (14-15) Lífið hjá Stjána er
eilíf togstreita milli leiks með öðrum drengj-
um og skyldunnar við fjölskylduna: hann
átti að passa tvo til þrjá tíma á dag. Beztu
kaflar sögunnar finnst mér þeir sem einmitt
lýsa þessum átökum. Hvernig sárindin verða
stundum skyldurækninni ofviða og dag-
draumar verða uppbót fyrir dapurleikann:
Drengur þykist fótbrotna og Roy og Trigger
koma til bjargar. „Hann ákvað að láta Völu
færa sér stafla af hveitibrauðssneiðum með
bananabitum...“
Vitaskuld koma ýmsar aðrar persónur við
sögu: móðirin Inga sívinnandi, ákveðin en
skilningsrík þegar á reynir, Snorri farmaður
og húsbyggjandi, faðir drengsins, góður við
börnin þegar hann. hittir þau endrum og
eins, óþolinmóður og kröfuharður þegar
hann er kominn í land, Dadda vinkona sem
býr á heimilinu til að hjálpa uppá með alla
ómegðina, Engilbert prófessorssonur, ein-
birnið í lakkskónum sem gekkst upp í að
gæta barna, afi blindi en með munninn á sín-
um stað, Þórður kjaftur kallaður og skýrist í
sögunni, afi fisksali og amma, sem einungis
vann litla hríð í kjötvinnslunni svo pylsu-
veizlur urðu færri en ella. Allt saman lifandi
fólk, trúverðugt og þó án verulegra tilþrifa.
Ég fékk ekki varizt því, að mér fannst ver-
öld bókarinnar fjarlæg þótt hún eigi að ger-
ast fyrir einungis aldarfjórðungi, staðhættir,
félagslegt umhverfi, siðir og venjur, allt hefur
breytzt — jafnvel lyktin af delesíus eplunum!
Stíll sögunnar er látlaus; líkingar eru fáar
og málfar yfirleitt við hæfi ungra lesenda,
10—12 ára eða svo og þó rekur þau vísast ein-
hvers staðar í vörðurnar, eins og vera ber. „Á
sunnudagsmorgnum á meðan lærið steiktist
í ofninum og messan sönglaði í útvarpinu
fóru krakkarnir í bað.“ Og steikarlyktin
„smámagnaðist og að lokum bættist við lykt
af rauðkáli og grænum baunum". Og sums
staðar fær lesandi þá tilfinningu, að höfund-
ur sé að lýsa eigin reynslu: „Allt var öðruvísi
en venjulega. Mamma hafði þrifið herbergið
og fært til húsgögnin. Músastigarnir héngu í
loftinu og það var einhvern veginn öðruvísi
lykt... Allt í einu fann hann greinilega epla-
lykt.
Stjána varð hugsað til kassans í þvottahús-
inu, og hann langaði allt í einu óstjórnlega að
sjá eplin, bara rétt að kíkja á þau. Hann var
þó ekki tilbúinn að standa einn í slíkum
myrkraverkum...“ o.s.frv.
Svarthvítar teikningar Önnu Cynthiu Lepl-
ars eru felldar inn í meginmálið þar sem við
á, og ítreka efnisatriði, t.d. hrifningu þeirra
feðga yfir leðurjökkunum sínum, eplaátið
mikla, samkenndina með Boggu nýflengdri
o.s.frv.
Þetta er nú einum of... er í flokki þeirra
bóka, sem lýsa á köflum býsna dapurlegum
dögum. í þessari sögu eru þó ánægjustund-
irnar fleiri. Atburðir eru hversdagslegir og
' einmitt þessvegna eru þeir trúverðugir, flest-
ir, og stundum er gáski með í för. Þetta er nú
einum of... er notaleg bók handa börnum
og reyndar þeim sem eldri eru, ekki sízt ef
þeir muna líka eftir lyktinni af delesíus epl-
unum inni í geymslu.
BÓKMENNTIR
Erfiöisfólk á Eskifiröi
eftir Gunnlaug Ástgeirsson
Einar Bragi:
Af mönnum ertu kominn. <
Endurminningar. r
195 bls.
Mál og menning, 1985.
Einar Bragi er eitt listfengasta ljóðskáld
okkar, en á seinni árum hefur hann í æ ríkara
mæli snúið sér að ritun verka í lausu máli.
Fyrir nokkrum árum setti hann saman frá-
söguþætti i þremur bindum af lífi fólks fyrr
á tímum og kallaði Þá var öldin önnur. Und-
anfarin ár hefur hann verið að skrifa sö'gu
Eskifjarðar og eru út komin fjögur bindi af
Eskju. Sker það verk sig nokkuð úr öðrum
byggðarlagasögum vegna vandaðra vinnu-
bragða og listræns framsetningarmáta.
Einar Bragi verður því ekki sakaður um að
hafa ekki goldið heimabyggð sinni fóstur-
launin. En hann hefur greinilega ekki lokið
máli sínu um uppruna sinn og heimaslóðir.
Naf ngiftin Afmönnum ertu kominn varpar
nokkru ljósi á kjarna þessara endurminn-
inga. Höfundur leggur ekki mikla áherslu á
atburðarakningu heldur er hann fyrst og síð-
ast að lýsa fólki. Fólki sem er í bernsku-
umhverfi hans, trúr þeirri kenningu að
manneskjan mótist öðru fremur 'af þeim
mannlegu samskiptum sem hún á og þá ekki
síst í æsku. Þungamiðja þessara endurminn-
inga liggur ekki á því að lýsa höfundinum
sjálfum heldur fólkinu sem í kringum hann
er. Auðvitað greinir höfundur frá ýmsu'sem
fyrir hann kom, en oftar en ekki þjónar það
þeim tilgangi að lýsa viðbrögðum einhverra
í umhverfinu. Þannig lýsir höfundur sjálfum
sér og sínum þroska í gegnum aðra eða í
gegnum samskipti sín við aðra.
Af þessari afstöðu leiðir sú aðferð höfund-
ar að bregða upp heilum mannlýsingum og
fylgja fólkinu sem kemur við sögu uppvaxtar
hans fram á þennan dag eða meðan það lifir.
Þannig rýfur höfundur oft tímaramma frá-
sagnarinnar, gefur sér svigrúm til að fylgja
fólkinu eftir og fyrir vikið verða margar þess-
ar mannlýsingar mjög eftirminnilegar. Fyrir
vikið verða persónurnar heilli og stærri.
Einar Bragi leiðir lesandann inn í veröld
erfiðismanna á Eskifirði á árunum á milli
styrjaldanna. í höndum hans verður þessi
veröld lifandi heild með fjölbreyttu mannlífi
þar sem skiptast á skin og skúrir. Að sumu
leyti er þessi veröld séð með augum barnsins
„Einar Bragi verður
ékki sakaður um að
hafa ekki goldið
heimabyggð sinni
fósturlaun"
sem et; að vaxa upp og út frá því sjónarmiði
er um heillandi ævintýraveröld að ræða, en
að öðru leyti sýnir hinn þroskaði höfundur
erfiða lífsbaráttu þar sem hver einstaklingur
verður að strita í sveita síns andlits til þess að
hafa ofaní sig og sína.
Þessi bók er feikivel skrifuð. Á yfirborðinu
er stíllinn fremur látlaus og skýr, en í raun er
hann nákvæmur og mjög myndrænn svo
sem von er á hjá ljóðskáldi. Höfundur kemur
oft með persónuleg innskQt og hugleiðingar
sem tengjast bæði fortíð og nútíð og gefur
það frásögninni skemmtilegan blæ, því hóf-
lega er með farið. Sögumaður er því fremur
frjáls og setur sér ekki þröngar skorður.
Mér sýnist nokkuð ljóst að hér er um fyrsta
bindi af stærra verki að ræða. Þetta bindi
skiptist í tvo jáfna hluta og heitir sá fyrri Á
grundinni en sá seinni Fáðir minn. Ekki ætla
ég að reyna að geta mér til um hvað margir
hlutar eru eftir en trúað gæti ég að þeir væru
þó nokkrir. Við eigum því væntanlega von á
meira góðgæti frá Einari Braga því hann hef-
ur víða farið og margan hitt.
HELGARPÓSTURINN 19