Helgarpósturinn - 14.04.1988, Blaðsíða 9

bíóinu. Við völdum þann kostinn að
byggja upp glæsilegt bió — Borgar-
bíó er nú orðið glæsilegasta bíó
landsins, hiklaust. Þetta kostaði
peninga og framkvæmdir fóru fram
úr áætlun. Okkur skorti rekstrarfé
og þá voru reifaðar margar hug-
myndir, eins og t.d. að leigja eða
selja hótelið, en þar steytti meðal
annars á þessu grundvallaratriði
okkar að veita ekki vín. En félagar
okkar í Stórstúkunni reyndust til-
búnir að ganga til samninga við
okkur um tímabundna eignaraðild
að fyrirtækjunum, þannig að há-
marksframlag yrði 10 milljónir
króna. Þar af er um þriðjungur kom-
inn fram og ekki einu sinni víst að
nokkuð bætist við. Þeir fengu um
leið 2 menn í 7 manna stjórn, en
önnur skilyrði fylgdu ekki.“
Ingimar sagði að ástæðan fyrir
því að ekki hefði verið farið út í
rekstrarúttekt af hálfu Búnaðar-
bankans væri sú, að stutt hefði verið
í ársuppgjör, og væri nú unnið að
gerð áætlunar um hvernig standa
ætti skil á teknum lánum. „Þetta
verður í staðinn unnið af þeim aðil-
um sem hafa haft með bókhald fyr-
irtækjanna að gera. Við drógum
þetta, því síðasta ár var slæmt og
bíóið mikið til lokað og við vildum
sjá hvað þessir mánuðir með fullum
rekstri gerðu. Því aðeins töldum við
áætlun raunhæfa að hjólin snerust á
fullu."
FRJÁLSLEGA TÚLKUÐ
ÁKVÆÐI
Skattalögin eru ekki ítarleg þar
sem um skattundanþágur Iögaðila
er að ræða. Aðilar undanþegnir
skattskyldu eru samkvæmt 4. grein
laga um tekju- og eignaskatt meðal
annars lögaðilar sem „verja hagnaði
sínum einungis til almenningsheilla
og hafa það að einasta méu-kmiði sam-
kvæmt samþykktum sínum" og
svo sjálfseignarstofnanir, félög, sjóð-
ir og stofnanir „sem ekki reka at-
vinnu“. Samkvæmt þeim upplýsing-
um sem HP fékk hjá skattyfirvöld-
um er hugtakið „almenningsheill"
mjög teygjanlegt í reynd og hefur
verið túlkað frjálslega gagnvart
mjög mörgum félagssamtökum.
Ekki virtist vera hægt að fá al-
menna, algilda túlkun eða skilgrein-
ingu á því í hvaða tilfellum „almenn-
ingsheill" væri ótvírætt gild rök-
semd fyrir skattfríðindum, starf-
semi félaga væri svo margs konar
og ekkert einhlítt svar til. Aðallega
væri í hverju tilviki litið til þess í
hvað afraksturinn af rekstrinum
rynni. Þannig þykir ljóst, að hótel-
og bíórekstur stúkanna á Akureyri
nýtur ótvírætt skattfríðinda í ljósi
þess að afraksturinn rennur til
stúkustarfs, vínlauss hótels og bíós
sem telur sig leggja áherslu á menn-
ingarmyndir og áróðursmyndir
gegn áfengisneyslu (þetta síðast-
talda er reyndar æði frjálsleg fram-
setning að mati flestra viðmælenda
HP!).
DÓMUR FRÁ 1945
Þess er þó að geta að lokum, að
árið 1945 kvað Hæstiréttur upp
dóm í máli, sem risið hafði vegna
deilna um heimild Bíóhallarinnar á
Akranesi til undanþágu frá greiðslu
skemmtanaskatts. Lög um skemmt-
anaskatt, nr.56/1927 nú nr.58/1970,
b-liður 3. grein, þágu undan þessum
skatti skemmtanir, sem haldnar
væru í góðgerðarskyni eða til
styrktar málefnum, sem miða að al-
menningsheill. í skipulagsskrá
Bíóhallarinnar var það ákvæði, að
rekstrarafgangi skyldi fyrst og
fremst varið til mannúðar- og menn-
ingarmála. Var stuðningur við stofn-
un og rekstur elliheimilis og sjúkra-
húss nefndur sem dæmi slíkra mála.
í dómi Hæstaréttar segir: „Eftir
þessu er heimild forsvarsmanna
Bíóhallarinnar á Akranesi til ráð-
stöfunar á arðinum ekki bundin við
glöggt afmarkað verkefni, heldur
lagt á vald þeirra að meta hverju
sinni, hvað telja skuli til mannúðar-
og menningarmála. Var því ekki tal-
ið, að aðili þessi nyti undanþágu 3.
greinar b-liðs nefndra laga.“
Ef þessi dómur Hæstaréttar hefur
fordæmisgildi hvað varðar aðrar
skattundanþágur en skemmtana-
skatt þyrfti því í hverju tilviki að
vera um „glöggt afmarkað verk-
efni“ að ræða til að njóta skattfríð-
inda. Hitt er ljóst, að brýna nauðsyn
ber orðið til að setja skýr laga-
ákvæði um skattfríðindi félaga,
sjálfseignarstofnana og mannúðar-
og menningarstofnana.
Félagsmálaráðherra. Með því að taka upp markaðsvexti á húsnæðislánum
dregur sjalfsagt úr eftirspurn eftir lánum, en í raun þýða markaðsvextirnir
að kaupgeta lántakenda er stórlega skert.
sú, ef dregið verður verulega úr
kaupgetu íbúðarkaupenda, að
ennþá stærri hópur færist úr al-
menna kerfinu og yfir í það félags-
lega. Mörkin á milli þeirra sem
eiga þess kost að búa í eigin hús-
næði og hinna sem ekki geta það
verða skarpari. Félagslega kerfið
stækkar. En þessi breyting gerist
ekki næsta vetur, eða þar næsta.
Nú þegar hefur húsnæðislána-
kerfið skuldbundið sig til að greiða
til umsækjenda eftir lánum 20—
25 milljarða króna. Með laga-
breytingu er hægt að skera þessar
lánsskuldbindingar eitthvað nið-
ur, en ekki nema um 3—5 millj-
arða. Þetta þýðir að það fé lífeyris-
sjóðanna sem kemur inn í kerfið á
næstu misserum rennur til þess að
afgreiða menn í biðröðinni. Síðar
er hægt að leika sér með markaðs-
vexti, húsbréf og kaupleigukerfi.
Arið 1986 var samið um nýtt
húsnæðislánakerfi. Það átti að
bjarga húsnæðismálum í eitt skipti
fyrir öll. Það kerfi hrundi á sjö
mánuðum. Nú sjá menn aftur Ijós
framundan — húsbréfin og mark-
aðsvextina — það er ástæða til að
ætla að þessi lausn sé heldur ekki
allsherjarlausn.
Jóhanna Sigurðardóttir sagði á
blaðamannafundi þar sem gögn
vinnuhópsins voru kynnt: „Það
verður að skoða og breyta hús-
næðismálum í heild. Ég samþykki
ekki breytingar á einangruðum
þáttum í lánakerfinu, t.d. vaxta-
hækkun, án þess að aðrar breyt-
ingar séu gerðar til að draga úr
áhrifum markaðsvaxta fyrir lán-
takendur." Grunntónninn í þeim
lausnum sem eru á lofti nú benda
til þess að félagsmálaráðherra
verði að láta vinnuhópinn reikna
upp á nýtt, eða fá sér aðra ráð-
gjafa, ef hún kýs að halda fast við
skoðanir sínar.
ERLEND YFIRSYN
íransklerkar berir að því að
skipuleggja flugránid
Ljóst er ordið að islömsk byltingarstjórn háklerk-
anna í íran gerir út flugvélarræningjana, sem haldið
hafa farþegaflugvél frá Kuwait á aðra viku þegar þetta
er ritað, og höfðu þá enn rúma þrjá tugi gísla á valdi
sínu. Jafnframt benda hliðaráhrif flugránsins til að
framkvæmd þess nú blandist inn í innbyrðis valdabar-
áttu mismunandi klerkahópa, sem búast til höfuð-
átaka á kosningum til íransþings síðar í þessum mán-
uði.
EFTiR MAGNÚS TORFA ÓLAFSSON
Kenning Khomeinis erkiklerks
hefur frá öndverðu verið að isl-
amska byltingin i íran mætti alls
ekki vera einangrað fyrirbæri.
Hún á að vera fordæmi og leiðar-
Ijós fyrir aðrar islamskar þjóðir
allt frá Filippseyjum til Vestur-
Afríku.
Hugmyndin um islamskt trúar-
ríki á greiðan aðgang að þeirri
grein islams sem kallast shiítar.
Ahangendur hennar eru í meiri-
hluta meðal landsbúa í fran og
Irak og eiga veruleg ítök í öðrum
ríkjum við Persaflóa og Líbanon.
Valdhafar í þessum ríkjum,
hvort sem eru furstadæmi eða ríki
Baath-sósíalista eins og írak, eru
hins vegar af grein súnníta, sem
hafna valdatilkalli klerkastéttar
shiíta í veraldlegum málum.
Klerkastjórnin í Teheran hefur
frá upphafi gert sér far um að út-
breiða byltingarboðskap og efla
málstað sinn með því að stofna
baráttuhópa meðal shiíta í öðrum
löndum. Ekki er látið við það sitja
að boða islamska byltingu gegn
súnnískum valdhöfum i ríkjum
eins og Saudi-Arabíu, Irak, Bahr-
ein og Kuwait. Jafnframt eru stofn-
uð leynisamtök sem beita vopna-
valdi með tilræðum og hermdar-
verkum til að sýna í verki mátt isl-
ömsku byltingarinnar og baráttu-
manna hennar.
Sérstaklega hefur undirróðurs-
mönnum klerkastjórnarinnar í
Teheran orðið ágengt í Líbanon.
Þar eru shiítar fjölmennir og hafa
frá fornu fari sætt undirokun
landsdrottna, jafnt kristinna og
súnnískra. Einnig kemur til að fyr-
ir borgarastyrjöldina var Líbanon
frjálsast arabaríkja og því griða-
staður þeirra sem komist höfðu í
kast við valdhafa annars staðar, en
nú hefur ríkt þar upplausnar-
ástand í fjórtán ár samfleytt.
í byggðum shiíta í Líbanon hafa
hreiðrað um sig tvenn samtök,
sem njóta stuðnings frá íran og
lúta bersýnilega leiðsagnar frá
Teheran. Ónnur nefnast Hezboll-
ah eða Flokkur guðs, hin Al Jihad
A1 Islami og kenna sig við heilagt
stríð. Hvortveggja samtök hafa
staðið að hermdarverkum og
mannránum. I því skyni að fá
lausa úr haldi Bandaríkjamenn
sem þau halda í gíslingu tók
Reagan-stjórnin upp makk það við
Teheran, sem endaði með Irans-
Kontra-hneykslinu.
Að þriðju undirróðurssamtök-
unum á snærum íranska klerka-
veldisins standa shiítar frá írak og
furstadæmunum við Persaflóa.
Þau heita Al-Daawa Al Islamijah
eða Hróp islams og hafa bækistöð
í Teheran.
Al-Daawa lagði til hermdar-
verkamennina sem sendir voru til
Kuwait til að veita furstanum þar
og fjölskyldu hans tilræði og ráð-
ast á sendiráð Bandaríkjanna og
Frakklands með bílsprengjum.
Flugránið sem nú stendur yfir er
leyniþjónustumaður frá fornu fari,
var þá kosningastjóri Reagans.
Það sem Casey átti ólifað frá
valdatöku Reagans stjórnaði hann
leyniþjónustunni CIA, og var
fremstur í flokki þeirra sem töldu
Bandaríkjaforseta á að taka upp
samband við „hófsemdarm'enn" í
klerkastjórninni og versla við þá
með bandarísk vopn fyrir frelsi
gísla í Libanon. Til að kóróna fár-
ánleikann hafði svo ísraelsstjórn
milligöngu um vopnaflutningana
úr bandarískum vopnabúrum til
Konur sem leystar voru úr gíslingu meðan rændc fl jgvéiin stóð við í Mash-
ad í Iran.
framið til að fá látna lausa þá
sautján menn sem sitja í fangels-
um í Kuwait sakfelldir fyrir þessa
glæpi.
Sameiginlegt einkenni flugu-
manna sem leyniþjónusta klerka-
stjórnarinnar gerir út er að þeir
ferðast með fölsuð vegabréf, sem
látið er líta út fyrir að gefin séu út
í furstadæminu Bahrein en eru út-
búin í Teheran. Það fyrsta sem
benti eindregið til að ræningjar
farþegaflugvélarinnar frá Kuwait
væru á snærum Iransklerka var
hversu vandlega skipulagningu og
ríflegt mútufé þurfti til að koma
þeim um borð, átta saman með al-
væpni, byssur, skotfærabirgðir og
sprengjur, á alþjóðaflugvellinum í
Bangkok, höfuðborg Thailands.
Menn í löndunum fyrir Miðjarð-
arhafsbotni, sem kunnugir eru
undirróðri og tilræðum sem þar
eiga upptök sín, þurftu ekki lengur
vitna við, eftir að athugun í Bang-
kok leiddi í ljós að fimm flugræn-
ingjar af átta ferðuðust á fölsuðum
vegabréfum Bahrein. Síðan hafa
helstu blöð Kuwait og Saudi-
Arabíu fullum fetum sakað klerka-
veldið íranska um að hafa skipu-
lagt ránið. Loks hefur Jasser Araf-
at, foringi Frelsissamtaka Palest-
ínu, skýrt frá því að margra daga
milliganga sinna manna til að fá
gíslana látna lausa hafi leitt í ljós,
að flugvélarræningjarnir taki við
utanaðkomandi fyrirmælum, að
því er virðist jöfnum höndum frá
lran og Líbanon.
Hugmyndir írönsku klerkaveld-
ismannanna um undirferli og
laumuspil málstað sínum til fram-
dráttar eiga sér engin takmörk.
Menn úr þeirra hópi hafa stært sig
af að hafa með undirmálum við er-
indreka kosningastjórnar Ronalds
Reagan 1980 komið því svo fyrir,
að ekki samdist um lausn gíslanna
52 í bandaríska sendiráðinu í
Teheran fyrr en sjálfheldan í því
máli hafði tryggt Reagan sigur á
Jimmy Carter. William Casey,
Teherans, í því skyni að efla íran í
stríðinu við Irak.
Svipuð viðskipti hafa bersýni-
lega verið í uppsiglingu undanfar-
ið milli klerkastjórnarinnar og
Frakklandsstjórnar. Eftir hryðju-
verkaöldu, aðallega í París, árið
1986, voru tveir menn af líbönsk-
um ættum handteknir í Frakk-
landi og túlkur í sendiráði írans
kallaður til yfirheyrslu. Fullyrtu
frönsk blöð að hann væri tengilið-
ur leyniþjónustu írans og hermd-
arverkaflokksins í Frakklandi.
íraninn lokaði sig inni í sendi-
ráði lands síns í París, og stóð um-
sát um það annars vegar og
franska sendiráðið í Teheran hins
vegar mánuðum saman. Loks var
sendiráðstúlknum sleppt, og losn-
uðu þá tveir franskir gíslar í Beirut
úr haldi.
Nú dregur að forsetakosningum
í Frakklandi, og í vetur kom sá
kvittur upp í París að Jaques Chir-
ac, forsætisráðherra og forseta-
frambjóðandi hægri manna, hygð-
ist bæta hlut sinn með því að fá
lausa fyrir fyrri kosningaumferð
þá þrjá Frakka sem setið hafa í
gíslingu í Beirut í þrjú ár. Svo mik-
ið er víst að síðustu vikurnar hafa
Líbanarnir tveir, sem sakaðir voru
um að standa að hryðjuverkum,
verði látnir lausir.
En rán flugvélarinnar frá Kuwait
setur strik í þennan reikning.
Bæði Hezbollah og Jihad hafa lýst
yfir að gíslar á þeirra valdi verði
drepnir, sé reynt að yfirbuga flug-
vélarræningjana með skyndi-
áhlaupi víkingasveita.
Því bendir allt til að flugvélar-
ránið annars vegar og samninga-
umleitanir við frönsku stjórnina
hins vegar með gísla í boði hafi
verið hvort á sinni hendi í Teher-
an. En innan klerkastjórnarinnar
magnast nú væringar milli tveggja
meginfyikinga fyrir kosningar til
Majlis, þingsins, síðar í mánuðin-
um. En sú saga væri efni í annan
pistil.
HELGARPÓSTURINN 9