Morgunblaðið - 17.08.1958, Blaðsíða 2

2
M O R C v n n r 4 niÐ
Sunnudagur 17. ágúst 1958
Brezkur radíókíkir
fylgist með eldflauginni
Sýning verður í Sjálfstæðishúsinu í kvöld á hinum snjalla gram-
anleik, „Haltu mér — slepptu mér“, eftir Claude Magnier. —
Aðgöngumiðar verða seldir eftir kl. 2 í dag. — Athygli skal
vakin á því, að vegna annríkis leikaranna, eru aðeins örfáar
sýningar eftir. — Myndin sýnir leikarana, Búrik, Lárus og
Helgu, í hlutverkum sínum.
JODRELL BANK, Englandi, 16.
águst—Reuter—Geipistór radíó-
1 dag sendir bandaríski flugher-
inn eldflaug til tunglsins, ef að-
stæður leyfa. Verði skilyrði ekki
góð i dag, verður tilraunin gerð
á morgun eða þriðjudag, en verði
ekki hægt að gera hana fyrir
miðvikudag, verður að fresta
henni fram i miðjan september,
þegar afstaða tunglsins til jarð-
arinnar verður hagstæð á ný. —
Myndin er tekin á Cape Cana-
veral og sýnir eldflaugina, sem
send verður til tunglsins.
— Af hverju...
Framh. af bls. 1
hætti birtir Tíminn í gær áber-
andi fregn um það, að sonur
drottningarinnar í Englandi hafi
týnt bolta sínum, er hann var að
leik, og segir frá sumarfríi Krú-
sjeffs, en hefur enn ekki minnzt
einu orði á ferðalag Lúðvíks Jós-
efssonar til Rússlands!
Alþýðublaðið
vill lita fréttirnar
Sömu þagnarinnar gætir í mál-
gagni utanríkisráðherrans, Al-
þýðublaðinu. Þar er m.a.s. í for-
ystugrein í gær býsnazt yfir því,
að Morgunblaðið heldur uppi
sönnum fréttaflutningi um land-
helgismálið eins og önnur efni.
Um þetta segir Alþýðublaðið:
„Á forsíðu blaðsins í gær eru
að minnsta kosti fimm stórfyrir-
sagnir, þar sem raktar eru skoð-
anir erlendra aðila í málinu, og
mikið gert úr hótunum þeirra út-
lendinga, sem fjandsamlegastir
eru málstað íslendinga. Morgun-
blaðið lætur sem þetta sé ósköp
eðlilegt og sjálfsagt og gerir eng-
ar athugasemdir við fregnirnar“.
Hér kemur fram sá meginmun-
ur, sem Morgunblaðið telur, að
eigi að vera á fréttaflutningi og
því, sem stjórnarblöðin fylgja í
þeim efnum. Morgunblaðið leit-
ast við að skýra hlutlaust frá
öllum þeim tíðindum, sem ætla
má að þýðingu hafi fyrir íslenzk-
an almenning. Þetta á fremur
við um landhelgismálið en nokk-
uð annað. Því meiri þýðingu
sem málið hefur fyrir íslenzku
þjóðina, því frekar á hún rétt á
að fá sannar fréttir af því, sem
máli skiptir. Ekki litaðar fregnir
eða færðar í þann stíl, sem við
vildum helzt heyra, heldur eins
og raunverulega á sér stað.
Með því að dylja hið sanna
fyrir sjálfum sér og öðrum, er
verið að svíkja þá, sem fréttirnar
eiga að fá og bregðast trúnaði
almennings.
Málflutningur
erlendis vanræktnr
Morgunblaðið hefur að undan-
förnu hvað eftir annað bent á,
að eitt af því alvarlegasta, sem
á bjátaði við meðferð landhelgis-
málsins, væri lélegur flutnmgur
málsins af okkar hálfu erlendis.
Á sjálfri Genfarráðstefnunni var
mei ‘-ralega á málinu haldið,
eins og lesendur Morgunblaðsins
kíkir, sem á að geta „séð“ milljón
mílur út í geiminn, mun fylgjast
með bandarísku eldflauginni, sem
í ráði er að senda til tunglsins á
morgun, ef sl®yrði leyfa. Mun
kíkirinn taka við hljóðmerkjum
frá eldflauginni. Bandarískir
vísindamenn eru nú staddir í
Jodrell Bank til að tengja tækin
í kíkinum tækjum í eldflauginni.
Síðan verða upplýsingarnar send-
ar til Bandaríkjanna.
Norman Manners, formælandi
Manchester-háskólans, átti fund
við fréttamenn í gær og var
spurður, hvenær eldflauginni
yrði skotið á loft. Hann svaraði:
„Undanfarna viku hafa komið
fram ýmsar getgátur um daginn
og stundina, og sumar þeirra
hafa verið merkilega nærri lagi“.
Á það var bent, að radíókíkir-
inn kæmi að sérstaklega góðum
notum, ef svo færi að eldflaugin
færi út af braut sinni. Ef hún færi
eitthvað út í geiminn, yrði hægt
að fylgjast með henni í milljón
mílna fjarlægð. Sennilegt væri
að eldflaugin „gæfist upp“ áður
en hún færi út fyrir „sjónvídd”
kíkisins.
Frá því var ennfremur skýrt,
að stöðin í Jodrell Bank mundi
aðeins geta staðsett eldflaugina
með sæmilegri nákvæmni, en
nákvæmir útreikningar yrðu
gerðir í Bandaríkjunum.
Eins og stendur eru mjög fá
tæki í veröldinni, sem tekið geta
við hljóðmerkjum úr mikilli
fjarlægð frá jörðinni.
bezt geta dæmt um, því að Morg-
unblaðið var eina íslenzka blað-
ið, sem rækilega gerði grein fyrir
því, sem þar bar við. En eftir
Genfarráðstefnuna hefur gersam
lega verið vanrækt af hálfu ís-
lenzkra stjórnvalda, að túlka mál
ið á þeim vettvangi, að líklegt
væri, að fréttir af því bærust út
á meðal almennings erlendis.
Eitt af því, sem sjálfsagt hefði
verið að gera, var að sjávarút-
vegsmálaráðherra landsins sækti
fiskimálráðstefnuna í Danmörku
og sjávarútvegsmálaráðherra-
fundinn þar og gerði ýtarlega
grein fyrir rökum íslendinga.
Með þessu hefði í senn verið gerð
tilraun til að vinna ráðherrana
til fylgis við okkar málstað og
fenginn vettvangur til að koma
skýringum okkar til vitundar al-
mennings á Norðurlöndum. Þetta
var gersamlega vanrækt. Sjávar-
útvegsmálaráðherrann taldi sér
þarfara að dveljast austan járn-
tjalds.
Er önnur skýring en
ósamkomuiag?
Þögn stjórnarblaðanna um það
ferðalag má e.t.v. skýra þannig,
að þau telji bezt fara á því að
sem minnst sé um það sagt, svo
hneykslanlegt sem það sé. Naum-
ast nær þó sú skýring til þagnar
Þjóðviljans. En hún kynni að
stafa af því, að svo mikill ágrein
ingur hefði komið upp mnan
stjórnarinnar út af ferðalaginu-,
að ráðlegast hafi þótt að þegja
um málið.
En þá er enn komið að því, að
á milli stjórnarflokkanna sjálfra
blossar upp ágreiningur um mál-
ið sjálft og meðferð þess, án þess
að þjóðinni sé til hlítar gerð
grein fyrir af hverju hann stafar.
Tíminn lætur raunar svo þessa
dagana sem ágreiningurinn sé
einungis um aukaatriði og raun-
ar nú að mestu eða öllu úr sög-
unni. Þess vegna sé það óvina-
fagnaður að rifja hann upp að
nýju. Sé svo, þá er þvert á móti
bezta ráðið að skýra hreinlega
frá í hverju deilan er fólgin. Þá
sannfærast menn um, að þar sé
ekkert efni til tortryggni. Með
þögninni sem er haldið, hlýtur
hins vegar tortryggnin að magn-
ast. Menn sjá, að ríkisstjórnin er
ósammála en fá ekki vitneskju
um í hverju ágreiningurinn er
fólginn og geta þess vegna einung
is borið takmarkað traust til með
xerðar hennar á máiinu í heild.
— Sogsvirkjunin
Framh. af bls. 1
hinum fyrri sívaxandi lýsing,
suða og orka frá Elliðaám og
Sogi. Reykjavík átti að sjálfsögðu
frumkvæði Sogsvirkjunarinnar,
en þegar þessari virkjun er lokið,
sem vér minnumst í dag, munu
ríki og bær eiga verin og orkuna
til helminga, eitthundrað þúsund
kílóvatta orku fyrir eitt
hundrað þúsund íbúa Suðvestur-
landsins. Það er fagnaðarefni
dagsins, að sjá fyrir endann á
þessum áfanga.
Vér höfum í sumar notið yndis-
legra sólskinsdaga á þessu lands-
horni, en þó er ekki laust við,
að þurrkarnir hafi minnt oss á
nauðsyn vatnsins. Það er kyrk-
ingur í sprettunni, og rafmagns-
skortur vofir yfir yngsta og
stærsta fyrirtæki landsins. Far-
vegir þorna, og rykfallið grasið
6r ekki lystugt fyrir búpen-
inginn. Vatnið er lífsnauðsyn,
en oft lítið þakkað, það
sem nóg er af. Vatn til heim-
iiisnotkunar er nær alltaf yfrið
nóg, en þó minnir vatnsburður-
inn í fjós og eldhús á mikið erfiði
bæði unglinga og útslitinna gam-
almenna. Og ekki minnist ég, að
vatn hafi verið notað til að létta
störf nema á einstaka bæ, og það
ótrúlegum fáum, þar sem komið
var upp vatnsmyllum. Þar var
fallþunginn sem annars ógnaði
mönnum og skepnum í vatnavöxt
um látinn starfa í stað liðiéttina
að mölun hins skorna skammts
daglegs brauðs.
Spaðarnir voru fáir á vatns-
hjólinu og skiluðu ekki miklu
afli, en þaðan er þó runnin „túr-
bínan“, hverfillinn, sem nær
mestöllum fallþunganum úr vatn
inu. Breytingin er ekki mikil frá
vatnshjólinu, spöðunum fjölgað
ug byggt utan um hjólið og inn-
takið til að ná sem mestri fall-
hæð. Vatnsaflið þurfti þó að
bíða eftir raffræði.. :, dynamón-
um, til að leysast úr læðingi. Nú
skilar hvor vélin vatnsaflinu til
annarra unz því afii, sem áður
var ógn og dauði er dreift um
landið og snúið í ljós, hita og véla
vinnu. Raforkan hefir hrundið
myrkrinu og kuldanum og endur-
reist íslenzkan iðnað. Vissulega
getum vér tekið undir með Jón-
asi: „Vísindin efla alla dáð, ork-
' una styrkja, viljann hvessa, von-
ina glæða, hugann hressa, far-
sældum vefja lýð og láð“.
Sog í Ölfusá hét áður á milli
Þingvallavatns og Úlfljótsvatns,
en nú verður Sogið tekið hér í
gegnum Dráttarhlíðina. í vatn-
' ið fellur ein á og nokkrir lækir,
| en Sogið skilar margföldu vatns-
1 magni á við það aðstreymi. Ef
litið er yfir hið mikla vatna-
hverfi Sogsins, allt upp í Lang-
jökul, þá er sem maður sjái vatn
ið síast um æðar, læki, og ár
undir hrauninu og Vellankötlur
og uppsprettur á vatnsbotni.
Hraunið og vatnið miðlar vel
milli árstíða, og allt fellur þetta
til Sogsins, hins eina afrennslis.
Þessu lýsir Jónas vel: „Vötnin
öll, er áður f éllu, undan hárri
fjallaþröng, skelfast dimmri hul-
in hellu, hrekjast fram um undir-
göng. Öll þau hverfa að einu lóni,
elda þar sem flóði sleit. Djúpið
mæta, mesta á Fróni, myndast á
í breiðri sveit“.
Jónas kunni tökin á því að
breyta jarðfræðinni í skáldskap.
Er það ekki að undra, því að í
öllu sköpunarverkinu er hinn
hæsti skáldskapur. Það væri þvi
meiri ástæða að undrast hitt, hve
mörgum tekst í riti og ræðu að
sneyða náttúruna lífi og fegurð.
Vatnið, út af fyrir sig, á enn ekk-
ert kvæði á íslenzku, þó verð-
skuldað væri, því það streymir í
gegnum „lífsins æðar allar“ eins
og sólarylurinn. Og þó er döggin
og dropinn, leikandi lækir og
drynjandi fossar ríkur þátturíætt
jarðarástinni, og það er yndi og
unaður í orðum eins og lind og
uppspretta, brunnur og bæjarlæk
ur. En „vötn“ á venjulega skylt
við manndrápsvötn, og vatns-
dauðans oftar minnst en þess
vatns, sem lífgar, svalar, hreins-
ar og skírir. Einar Benediktsson
mun fyrstur hafa talað um „að
beizla Sogið“, og þegar hinn
ótamdi flaumur er beielaður,
ganga þúsundir hestafla í þjón-
ustu þjóðlífsins. Það er gott tákn,
að það skuli einmitt vera Djúpið
mikla — Þingvallavatn sem fyrst
verður til að veita sitt jötunafl
til vaxandi framtaks og farsæld-
ar: Hin dulda orka, sem nú kem-
ur í dagsljósið, léttir af miklu
erfiði og ófarnaði.
Foss mun vera sama orðið og
fors, því fossinn er offors arinn-
ar. Hér hefir tekizt hið forn-
kveðna, að hverfa „forsi í frið“,
og við skulum vona að jafnframt
breytist með batnandi hag og lífs
kjörum, „grimmd í grið“ meðal
vor og allra þjóða. Hin frjóa mold
og vatnið heitt og kalt, salt og
ósalt, er þjóðarauður vor íslend-
inga.
Ég læt svo máli mínu lokið
með sömu ummælum og lögð
voru í hornsteininn: Gæfa og
gifta fylgi þessu orkuveri!
BERLÍN, 16. ágúst — Austur-
þýzkir kommúnistar óttast, að
mótmælendur ætli að taka hönd-
um saman við kaþólska „í póli-
tískum samtökum gegn sósíal-
ismanum". Austur-þýzka blaðið
„Neues Deutsehland“, sem er
höfuðmálgagn kommúnistaflokks
ins, birti leiðara um þetta í dag.
Tekur leiðarinn til meðferðar
ávörp presta úr mótmælenda-
kirkjum, sem flutt voru á alls-
herjarþingi kaþólskra í Þýzka-
landi.
Þeir, sem fylgzt hafa með þessu
þingi fyrir vestan járntjald benda
hins vegar á, að leitazt hafi ver-
ið við að sneiða hjá stjórnmál-
um, en ýmislegt í helgihaldi
þingsins kann að hafa verið tor-
tryggilegt í augum kommúnista.
Norsk
„alþýðuflugvél44
í uppsiglingu
OSLO, 16. ágúst. Reuter — Norsk
ur verkfræðingur, Sigurd Tös-
voll, er að smíða tveggja sæta
„alþýðuflugvél“, sem lítur út
eins og fljúgandi diskur, hefur
lóðrétt flugtak og mun kosta
minna en 20.000 norskar krónur.
Fyrsta vélin, sem gerð er úr
glerefni og vegur 500 pund, bíður
nú eftir tveim hreyflum sem
eiga að knýja hana áfram. Upp-
finningamaðurinn er um fimmt-
ugt, og gerir hann ráð fyrir að
geta reynt flugvélina á næstu
vikum. Honum hafa borizt marg-
ar fyrirspurnir um „aiþýðuflug-
vélina", einkanlega frá Banda-
ríkjunum, en hún mun geta tekið
sig upp af þaki bilskúrs.
Evrópusamkeppni
í ljósmyndun
unglinga
EVRÓPURÁÐIÐ og Efnahagssam
vinnustofnun Evrópu, ásamt Evr-
ópusamlélaginu svðnefnda, hafa
efnt til samkeppni meðal evr-
ópskra ljósmyndara, sem yngri
eru en tuttugu ára. Þátttaka í
keppni þessari er bundin við að-
ildarríki samtakanna en þau eru
sautján alls, og er ísland eitt
þeirra.
Verðlaun eru veitt fyrir 20
þúsund beztu myndirnar. Meðal
verðlauna eru flugferðir, ljos-
myndavélar og ýmiss konar út-
búnaður til ljósmyndunar.
Efnl keppninnar er: „Evrópa,
eins og hún kemur mér fyrir
sjónir", og skulu myndirnar lýsa
að einhverju leyti hugmynd þátt-
takanda um sameiningu Evrópu.
Myndirnar skulu vera svart-
hvítar og a.m.k. 9x9 cm, en ekki
stærri en 18x24 cm. Skai pátt-
takandi velja mynd sinni heitj og
rita það skýrum stöfum aftan á
myndina ásamt nafni sínu, heim-
ilisfangi, aldrj og þjóðerni, Enn-
fremur skal þátttakandi draga
saman í stutta setningu (ekxi
lengri en tuttugu orð) hugmynd
sína um sameiningu Evrópu.
Myndirnar skulu sendar til
„Evrópusamkeppninnar í ljos-
myndun“ c/o Aðalskrifstofa Ríkis
útvarpsins, Thorvaldsensstræti 4,
Rvk. fyrir 15. september nk. Nán
ari reglur hafa verið settar um
keppnina, og eru þar m. a. á-
kvæði um birtingarrétt o. fl. lög-
fræðileg atriði.
BÆJARRÁÐ Reykjavíkur hefur
heimilað að bærmn kaupi mál-
verkið Stúlkur við söltun. Er það
málað af Gunnlaugi Blöndal.
Á þessu þingi eru um 80.000 með-
limir kaþólsku kirkjunnar.
Erkibiskupinn í Vínarborg,
Franz König, söng messu í St.
Hedwigs-dómkirkjunni í helzta
kommúnistahverfi Austur-Berlín-
ar. Um 50.000 messugestir, mest-
megnis kvenfólk, söfnuðust sam-
an á torginu við kirkjuna.
Erkibiskupinn í Paderborn
prédikaði við þetta tækifæri og
lagði áherzlu á, að friður við
Guð og regla í manns eigin
hjarta væru jafnan skilyrði fyrir
friði og reglu í heiminum. Ná-
lægt kirkjunni hengu ýmsir borð-
ar framan á höfuðstöðvum komm
únistaflokksins með vígorðum
þeirra, en í gluggum byggingar-
innar sást enginn. Þúsundir
kvenna tóku við hinu heilaga
sakramenti úti á torginu.
Kommúnistar óttast
kirkjunnar menn