Morgunblaðið - 16.08.1960, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 16. ágúst 1960
MORCUNBLAÐIÐ
11
\
Sigurður A. IViagnússon:
Honum var
kalt á gldðinni
Annan dag hátíðarinnar er
enn löng guðsþjónusta í kirkj-
unni, enda er þetta sunnudagur.
Til þorpsins eru komnir nokkrir
aðkomuprestar og einn biskup,
aðstoðarmaður gamla biskups-
ins í Serres sem er ekki lengur
ferðafær. Einn aðkomuprestanna
prédikar í kirkjunni og fer hörð
um orðum um það ókristilega
athæfi, þá römmu forneskju sem
hér sé við lýði. Þorpsbúar taka
skömmunum með jafnaðargeði
og axlaypptingum, þær eru orðn
ar árlegur viðburður.
Messan stendur ekki nema
rúma þrjá tíma í dag, og að
henni lokinni býður biskupinn
um 20 helztu framámönnum
þorpsins til miðdegisverðar hjá
gjaldkera þorpskirkjunnar. Leið
togi „stynjendanna", Barbajorgí,
er meðal boðsgesta, og þar eð ég
er eini útlendingurinn í þorpinu
þykir sjálfsagt að ég sitji veizl-
una. Biskupinn og prelátar hans
eru lærðir menn, en vita iítið um
siðinn sem fékk svo harða út-
reið í kirkjunni áðan. Þeir spyrja
Barbajorgí spjörunum úr. Hann
situr við annan enda borðsins,
gegnt biskupi, órakaður, í ó-
hreinni flibbalausri skyrtu, ó-
menntaður maður sem á erfitt
með að orða hugsanir sínar eða
skilja sumar af spurningum bisk
upsins. En hann er ósveigjanleg-
ur í sannfæringu sinni.
Biskupinn er flugmælskur,
brosljúfur og elskulegur í um-
vöndun sinni. Hann segir að eld-
dansinn sé rammheiðinn og hér
sé sjálfur Satan að verki. Menn
megi ekki láta það blekkja- sig
að siðurinn hafi fengið kristilegt
yfirbragð. Satan sé útsmoginn
og taki á sig ýmis gervi, hann
komi oft fram sem ljóssins eng-'
ill. Síðan kom biskup með langa
útlistun á heilögum ritningum og
vitnaði einkum í líf heilags
Antóníusar sem varð fyrir mörg
um og miklum hrellingum af
hendi Satans.
Barbajorgí brosti góðlátlega,
kvaðst ekki geta svarað öllum
hinum lærðu útlistunum, en kraft
urinn sem „stynjendurnir“ öðl-
uðust væri guðdómlegur, því
gæti enginn neitað. Hann sagði
frá því, að áður en hann gerðist
„stynjandi“ sjálfur hefðu bæði
börn hans og skepnur verið sleg-
in alls konar krankleik hvað eftir
annað, en nú væri alveg tekið
fyrir það.
— Já, Satan sér um sína, sagði
biskupinn brosmildur og vitnaði
í Job til dæmis um það að guðs-
börn lifðu ekki ævinlega í jarð-
neskri velsæld.
— Þið megið gjarna banna
okkur að dansa, sagði Barbajorgí,
en það er vitatilgangslaust, því
við getum ekki hætt. Við viljum
gjarna komast hjá að dansa, en
okkur er ekki sjálfrátt:
dýrlingurlnn grípur okkur döns
um við hvað sem hver segir, ef
ekki fyrir opnum tjöldum, þá
með leynd; og það er í rauninni
miklu betra.
Síðan sagði Barbajorgi sögu úr
þorpinu þar sem hann ólst upp.
Þar var prestur sem var and-
vígur „stynjendunum“, og dag-
inn fyrir hátíð heilags Konstan-
tínosar stal hann helgimyndun-
um, skar af þeim fórnargjafirnar
og faldi myndirnar undir altar-
inu. En „stynj endurnir“ vissu
strax hver hafði stolið helgi-
myndunum og hvar þær voru.
Þeir sóttu þær og hófu elddans-
inn eins og ekkert hefði í skorizt.
Enn fyrir glæp sinn var prestur
inn „gripinn" af dýrlingnum og
knúinn til að dansa á höndunum
yfir eldinn. Nokkru síðar sturl-
aðist bæði hann og kona hans.
Barbajorgí kvaðst ekki hafa
vitað neitt um „stynjendurna“
þegar hann var ungur, því þeir
dönsuðu með leynd í þorpinu
hans. Hann heyrði bara stundum
tónlistina frá húsinu þar sem
þeir komu saman. í Agía Elení
vissu þorpsbúar líka fátt um
framferði „stynjendanna" fram
til 1946.
Biskupinn var jafnósveigjan-
legur og Barbajorgí og lét ekki
sannfærast af sögum hans. Þorps
búar sátu þöglir undir ræðu bisk
ups, þó mér væri kunnugt um
að þeir voru allir andvígir skoð-
unum hans. Þar sem ég var að-
komumaður áræddi ég að leggja
fyrir hann nokkrar spurningar
og fékk miklar þakkir írá þorps
búum eftir veizluna. Ég benti
honum á að „stynjendurnir“
væru að allra dómi guðhrædd-
ustu og grandvörustu menn þorps
ins, og þess vegna kæmi mér það
einkennilega fyrir sjónir að þeir
væru djöfulóðir.
Biskupinn brosti af hluttekn-
ingu út af skilningsleysi mínu og
lyfti hendinni: Já, þetta er ein-
mitt hinn mikli leyndardómur.
Satan sækist fyrst og fremst eft
ir þeim beztu meðal kristinna
manna. Um hina þarf hann lít
að hugsa.
Það var komið fram á varir
mér, hvort hann áliti sjálfan sig
þá öruggari fyrir djöflinum en
Barbajorgí, en ég áttaði mig á
að slík spurning væri naumast
viðurkvæmleg. Hinss vegar
minnti ég hann á að orþódoxa
kirkjan notar ýmiss konar „hjálp
argögn“ í helgihaldi sínu, svo
sem reykelsi, kerti, alls kyns
helga dóma og helgimyndir. Ef
elddansinn væri „stynjendunum“
styrkur í trú þeirra og gerði eng
um öðrum mein, hvers vegna
væri kirkjan þá að amast við
honum?
En þetta er skurðgoðadýrkun,
og kirkjan getur ekki lagt bless
un sina yfir hana, svaraði bisk-
upinn.
— Og hver eru skurðgoðin?
— Eldurinn. Þetta er ævaforn
elddýrkun.
— En í augum „stynjendanna"
er eldurinn tákn hins illa sem
þeir verða að vinna bug á.
— Já, já, en það er seinni
tima skýring til að gefa þessu
kristilegan svip. Satan kann sitt
fag, sannið þið til. Hann kemur
Oft fram sem engill ljóssins og
gerir jafnvel góðverk, ef hann
sér sér hag í því.
— Er þá nokkur vegur að
greina verk Satans frá verkum
Guðs?
— Það er erfitt á stundum,
sagði biskupinn og brosti breitt.
En með bæninni hefst það.
— Ætlar kirkjan þá að banna
elddansinn?
— Nei, við trúum ekki á bönn.
Ef Guði er elddansinn þóknan-
legur verður honum haldið á-
fram. En sé hann Guði vanþókn-
anlegur, deyr hann út af sjálfu
sér fyrr eða síðar.
Þá gast ég upp og sagði amen.
Seinna um daginn hófu „stynj
andi, eintóna músíkin hljómaði
með helgimyndirnar. Sama sker-
endurnir“ göngu sína um þorpið
allan daginn meðan fámenn fylk-
ingin gekk hús úr húsi með hina
ginnheilögu gripi, herbergi úr
herbergi í hverri íbúð þorpsins
og í hvert einasta gripahús. Þann
ig var vernd dýrlingsins tryggð
fyrir komandi ár, en hver þorps
búi lagði af mörkum nokkra
skildinga fyrir blessunina. Þenn
an dag komust „stynjendurnir“
ekki yfir nema rúman helming
húsanna í þorpinu.
Um kvöldið var enn mikill
gleðskapur á torginu, dans og
dynjandi hljóðfærasláttur. Það
glumdi í gjallarhorni farandleik-
hússins og frá þorpskránni hljóm
aði ómstríð músík sígaunanna.
„Brúðarmarkaðurinn“ var í full
um gangi og dans piltanna á
þreskipallinum fjörugur.
Ég var boðinn ásamt hrepp-
stjóranum og konu hans til kunn
ingja þeirra sem ber nafn dýrl-
ingsins og átti því nafndag (í
Grikklandi er ekki haldið upp
á afmælisdaga). í húsi hans voru
saman komnar nokkrar fjöl-
skyldur. Viðurgerningur var ein-
faldur, brauð, vín, ostur og ólífur,
en gleðskapurinn og hjartahlýj-
an voru þeim mun ríkulegri. Ég
varð auðvitað að svara enda-
lausum spurningum um land mitt
og þjóð.
Grikkirnir dáðust einkum að
tvennu í fari útlendinga: Þolin-
mæði þeirra að svara sömu spurn
ingum hvað eftir annað og lát-
lausum klæðaburði þeirra. „Þeg
ar við förum til ókunnra staða
tökum við með okkur allt okk-
ar fínasta púss og látum aldrei
sjá okkur öðruvisi en spari-
klædda með hálsbindi og burst-
aða skó. En þið komið hingað í
sandölum og ferðafötum, jakka
lausir og óþvingaðir. Við erum
svo helvíti montnir og eigin-
gjarnir".
Slík sjálfskrufning er ekki ó-
algeng í Grikklandi og kemur
gestinum ævinlega jafnskemmti-
lega á óvart, því yfirleitt er
Grikkjum fest annað tamara en
sjálfsgagnrýni. En þessar játning
ar eiga sennilega rætur að rekja
til gestrisni þeirra og dálætis á
útlendingum.
—o
Þriðji dagurinn leið með sömu
sólstöfuðu og iðjulausu hægðinni
eins og dagarnir á undan. Tón-
list „stynjendanna" hljómaði um
þorpið meðan þeir luku við hús-
vitjanir sínar. Ég sat lengi dags
undir stórri trjókrónu við þorps
krána og ræddi við ungu menn-
ina um allt milli himins og jarð
ar. Þeir voru flestir furðulega
skarpir og skemmtilegir viðræðu,
þó menntun þeirra væri í mörgu
áfátt. Þeir voru eins og allir
Grikkir haldnir óslökkvandi fróð
leiksþorsta samfara aðdáanleg-
um hæfileikum til að meta og
vega staðreyndirnar sem fyrir
lágu.
Um fimmleytið var húsvitjun
um „stynjendanna" lokið og
þeir hófu að dansa á þorpstorg-
inu með helgimyndirnar í broddi
fylkingar. En brátt héldu þeir
aftur til kónakj til að undirbúa
elddansinn sem fram átti að fara
um kvöldið. Þorpsbúar voru á
einu máli um að seinni eiddans-
inn væri janfvel betri en sá fyrri,
því þá væri fátt um aðkomufólk.
Eric Williams og kona hans
komu aftur til þorpsins undir
kvöld í Landrover sínum, og vor
um við einu útlendingarnir. Við
sátum í bráðabirgðakránni hjá
torginu og biðum þess að eldur-
inn yrði kveiktur.
Á því varð löng bið. Sól var
hnigin og rökkrið setzt að þegar
boðin komu frá kónaki. Bálið
var tendrað og glóðin tilreidd.
Hún var stærri um sig og meiri
í sér en fyrsta daginn. Svo kom
fylkingin dansandi inn á bersvæð
ið við þungan bumbuslátt og ískr
andi tóna „lýrunnar".
Enn gerðist það sama og fyrsta
daginn, „stynjendurnir" dönsuðu
kringum glóðina nokkra hringi,
síðan tóku fáeinir sig út úr hópn
um og nálguðust glóðina, hörf- V
uðu frá, komu að henni aftur, og I
skyndilega tók einn karlmann- '
anna undir sig stökk og hentist
yfir eldinn. Fleiri fylgdu á eftir, «
og um stund tóku fjórar mann-
eskjur þátt i elddansinum, þrír
karlar og ein kona. Að þessu
sinni var leiðtoginn, Barbajorgí,
meðal dansaranna. Seiðurinn
magnaðist í heitu húmi kvölds-
ins, hróp og stunur elddansar- I
anna skáru kvöldkyrrðina eins i
og hárbeittar hnífseggjar, og tón
listin varð stöðugt máttugri og
áleitnari.
En allt i einu sló þögn á hóp-
inn og það var sem dansararnir }
lömuðust örstund. Gegnum mann
þyrpinguna kringum bersvæðið
ruddist ungur maður, berfættur,
og æddi út á glóðina í trylltum
dansi. Hann var sýnilega í leiðslu ;
og dansaði með hálflukt augu. j
Þegar hann hafði farið tvisvar |
yfir glóðina hljóp einn „stynj-
endanna“ til hans með helgi-
mynd og lét hann kyssa hana. j
Síðaq hélt hann áfram dansin-
um yfir glóðiha langa hríð, en j
það dofnaði yfir dansi hinna. j
Pilturinn dansaði af æ meiri inn- j
lifun, sneri sér þráfaldlega í I
hringi á glóðinni, var algerlega
frá sér numinn. Dans hans tók
fram öllu sem ég hafði áður séð
þarna á torginu. „Stynjendurnir“
reyndu nokkrum sinnum að
stöðva hann, en hann var áfjáð
ur að halda áfram.
Um síðir var samt hringurinn
rofinn og dansararnir fóru yfir
til hússins sem þeir höfðu heim
sótt eftir elddansinn fyrsta kvöld .
ið. Þár beið þeirra sem fyrr mál '
tíð, en þeir dönsuðu fram og aft
ur um herbergin lengi vel áður
en þeir hefðu lyst á matnum. Pilt
urinn var enn í leiðslu og dansaði
af miklum innileik.
Þegar loks var setzt að borðum j
náði ég tali af piltinum og fékk
að skoða iljar hans. Þær voru
mjúkar og með öllu ósviðnar,
ekki einu sinni rauðar. Þegar ég
spurði hann að aldri, hikaði hann
andartak en sagði svo. „23, nei
24 ára“. Hann kvaðst vera ný-
kvæntur, hefði losnað úr her-
þjónpstu fyrir sjö mánuðum, en
fyrir þremur mánuðum hefði
hann misst föður sinn. Hann var
á engan hátt tengdur „stynjend-
unum“ áður en hann dansaði á
eldinum.
— Vissirðu fyrirfram að þú !
mundir dansa?
— Nei, ég vissi það ekki fyrr
en rétt áður. Ég sat hjá kránni
með félögum mínum þegar dans
ararnir komu inn á torgið. Allt
í einu sagði ég við félagana: „Ég
verð að dansa á eldinum“. Þeir
héldu ég væri að grínast og
spurðu hvort ég væri fullur. Ég
hafði lítið drukkið og sagði við
einn þeirra. „Leggðu höndina á
brjóstið á mér og finndu hjart-
sláttinn*. Það var hjartsláttur-
inn sem knúði mig til að dansa.
Svo fór ég úr skónum og hljóp út
á torgið.
Framh. á bls. 17.
\ Elddans í Mlakedóníu III. j
) i
A leið til torgsins með helglmyndirnar. Barbajorgí ber bumbuna.
I