Morgunblaðið - 28.03.1963, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 28. marz 1963
MOnClJlSlil. AÐJÐ
13
Bidault fær ekki
vist í Portúgal
iatarlaus í hörku-
frosti í 6 vikur
Lissabonn, 27. marz — NTB.
Talsmaður utanríkisráðu-
neytis Portúgals skýrði frá
því í dag, að Georges Bidault,
fyrrv- forsætisráðh. Frakka,
yrði ekki veitt landvistarleyfi
í Portúgal. Eins og skýrt hef-
ur verið frá, kom Bidault til
Portúgal í gærkvöldi ásamt
einkaritara sínum, og ferðuð-
ust þeir báðir undir fölsku
nafni.
NOTKTJN á oliíu og benzíni
Ihefur stóraukizit ihér á landi síð-
ustu árin og mun inniflutning-
urinn nú vera örðinn yfir 400.000
tonn á ári. Er því mál til komið
að athiuga um að koma upp olíu-
(hreinsunarstöð hér á landi, en
talið er, að lágmarks afköst slíkr
ar stöðvar þurfi að vera nálægt
500.000 tonn árlega, til þess að
starfræksla hennar borgi sig
fj'árhagslega.
! Er efalítið, að þegar olíuhreins
unarstöð hefur tekið hér til starfa
þá muni margt breytast vegna
þess, hversu mikill efnaiðnað-
ur fylgir slíkri starfrækslu. Skal
aðeins bent á, að um 5% tjara
fæsit við hreinsun olíunnar og
yrðu það 25.000 tonn, ef miðað
er við 500.000 tonna afköst. Verð
ur þá fyrst hægt að fara að gera
varanlega vegi í stárum stíl, en
semetntvegir earu svo hostnaðar-
Talsmaður utanríkisráðuneyt-
isins sagði, að Bidault væri
heimilt að halda til hvaða lands
er hann kiysi. Sagði talsmaður-
inn, að strangur lögregluvörður
myndi gæta Bidaults þar til
hann yfirgæfi Portúgal.
Bidault og einkaritari hans búa
í litlu gistihúsi í Lissabon og í
dag skýrði eigandi gistihúissins
fréttamönnum frá því, að for-
sætisráðherrann fyrrverandi .væri
þungt haldinn af inflúensu.
Eins og skýrt var frá í gær,
telja menn, að Bidault fari frá
Portúgal til Suður-Ameríku.
samir, að við getum seint lagt
mikið af þeim.
Hér skal ekiki farið út í ein-
staka liði stofnkostnaðar, rekstr
arkostnað eða slíkt, heldur að-
eins bent á, að þessi framkvæmd
er ein hinna mörgu, sem bíður
úrlausnar. Mun slíkt fyrirtæki
eiga eftir að breyta mörgu og
gefa mikinn arð í aðra hönd.
Væri því sjálfsagt, að olíuihreins
unarstöðin yrði fyrsta hlutafélag
ið, sem stofnað yrði og starfrækt,
sem almenningshlutafélag á Is
landi. Hagsmunir þjóðarinnar
eiru þairna sameiginlegir, þess
vegna ætti að gefa fólkinu í
landinu tækifæri til að eignast
sliíkt fyrirtæki.
Nokkrar athuganir hafa verið
gerðar á þessu máli erlendis, og
má telja, að auðvelt verði að fá
fjáöhagslega og tækmlega að-
stoð — ef —og þegar samstaða
er fengin hér á landi.
Gísli Sigurbjörnsson.
FYRIR RÚMUM sjö vikum,
nánar tiltekið 4. febrúar sL
lagði lítil tveggja sæta einka-
flugvél upp frá borginni White
Horse í Kanada og var förinni
heitið til Seattle. Vélinni flaug
maður að nafni Ralph Flores,
42 ára mormónaprestur, raf-
virki og flugmaður og hafði
hann tekið einn farþega, tvi-
tuga stúiku Helen Klaben að
nafni.
Eftir 4. fehrúar spurðist
ekki meir til vélarinnar fyrr
en nú fyrir nokkrum dögum,
er í ljós kom, að hún hafði
rekist á fjall í British Colum-
bia. Flugmaðurinn og stúlkan
fundust lifandi, en slösuð og
mjög aðframkomin af hungri
og kulda. Þau höfðu ekki feng
ið annað en vatn í sex vikur.
Þau höfðu haft meðferðis
tvær ávaxtadósir og tvær sard
ínudósir og lifðu á því fyrstu
vikuna ásamt tannkreminu
sínu. Síðan höfðu þau ekki
annað en bræddan snjó að nær
ast á. Stúlkan hafði handleggs
brotnað og hlotið opið bein-
brot á fæti og var drep komið
í sárið.
1 manninum höfðu brotnað
nokkur rifbein. Ekki höfðu
þau svefnpoka, en reyndu að
klæða sig í þau föt, er þau
höfðu meðferðis, og gátu útbú
ið sér einhverskonar tjaldskýli
og höggvið sér brenni í bál.
Snjór var og frostið á nótt
unni komst niður í fjörutíu
stig á Celsíus. Það varð þeim
til bjargar, að Flores tókst að
höggva SOS í hjarnið, en það
verk tók hann þrjá daga.
Þegar hinir aðframkomnu
ferðalangar voru komnir í
sjúkrahús og farnir að hressast
örlítið fengu blaðamenn að
ræða þá.
Ungfrú Klaben kvaðst hafa
tekið sér far með Flores vegna
þess, að hann hefði selt það
helmingi ódýrara en flugfélög-
in. Hún sagðist sjá þann kost
við þetta ævintýri, að hún
hefði grennzt heil ósköp, — en
hún léttist um fimmtán kíló
og Flores um tuttugu, áður
hefði hún haft tilhneigingu til
offitu. Þá sagði hún, að trúar
styrkur Flores hefði haft á
hana sterk áhrif og varanleg
og þakkaði hún honum, að þau
skyldu lifa hörmungar hung-
ursins af. Hún hefði lesið bibl
íuna, bæði testamentin og
ígrundað sitt fyrra líf rækilega
og væri sér nú fyllilega ljóst,
hvernig henni bæri að verja
líii sínu. Húin kvaðst ekki hafa
verið hrædd, en dálítið undr-
andi yfir því, hvað Guð sendi
hjálpina seint, en það hefði
hann eflaust gert af ásettu ráði
til þess að þeim gæfist tími
til yfirvegunar og iðrunar. Þá
JSl
sagðist ungfrú Klaben hafa
fundið ljóðabók'í flugvélarflak
inu og lesið hana sér til mik-
illar ánægju,
Stúlkan, sem er frá Brook-
lyn, kvaðst hafa mikla ánægju
af ferðalögum, og þess vegna
hefði hún ráðið sig til vinnu í
Alaska. Næst hefði förinni ver
ið heitið til Hong Kong og síð-
an áfram umhverfis hnöttinn.
Ralph Flores var frá San
Bruno í Kaliforníu, maður
kvæntur og sex barna faðir.
Hann hafði um hríð unnið sem
rafvirki við radarstöð í Alaska
og var á heimleið.
Lokagreinin um almenningshlutafélög — Auðvelt að fyrirbyggja að hlutaféð
safnist á fáar hendur — Hagsmunir almennings tryggðir — Lýðræðisleg sam-
staða eðlileg og nauðsynleg — Kommúnistar styrkja málið með andstöðu við
það — Uni þetta m.a. fjallar Vettvangurinn í dag.
ÞBGAR rætt er um opin hluta-
félög er eðlilegt, að spurt sé
þeirrar spurningar, hvort ekki sé
líklegt, að völdin í þeim safnist
á fáar hendur; þau byggist á
yfirráðum yfir hlutafénu og þvi
sé hætt við, að auðmenn geti
tryggt sér þar undirtökin með
kaupum nægilega margra hluta-
bréfa. Stundum eru opin hluta-
félög þannig upp byggð, að ekki
er reynt að stemma stigu við
því, að tiltölulega fáir menn geti
haft þar veruieg áhrif. Almenn-
ingur kaupir engu að síður bréf
í slíkum félögum, eins og t.d.
Ford í Bandaríkjunum, af því
að menn hafa trú á velgengni
félaganna og verulegum arð-
greiðslum.
En ýmsar leiðir eru til að
eporna við því, að áhrif ein-
stakra hluthafa verði mikil —
og þær leiðir eru farnar þegar
um eiginleg almenningshluta-
félög er að ræða. Þegar slík fé'-
lög eru stofnuð, er auðvelt að
dreifa hlutafjáreigninni, einfald-
lega með því að selja hverjum
einstaklingi ekki nema ákveðna
tölu hlutabréfa. Sú leið var t.d.
farin, þegar Volkswagen-verk-
smiðjunum I Þýzkalandi var
breytt í almenningshlubafélög.
Þar var hlutafjárdreifingin svo
mikil, að enginn hluthaifi fékk
að kaupa hlutabréf fyrir hærri
fjárhæð en sem svaraði til nokk-
urra þúsunda króna.
Ef ríkisfyrirtæki, eins og t.d.
Sementsverksmiðjunni, væri
breytt í almenningshlutafélag og
hlutabréfin seld á hagstæðu
verði eins og gert var, þegar
Skipulagsbreytingin varð hjá
Volkswagen-verksmiðjunum,
væri eðlileg mjög mikil dreif-
ing, svo að öruggt væri, að allir
þeir, sem vildu verða hluthafar,
fengju keypt bréf, — og yfirleitt
allir jafnmikið. En ef einstak-
lingar stofna til almenningshluta-
félags, myndu þeir naumast
keppa að því, að dreifing hluta-
fjárins yrði svo mikil, að flestir
hluthafanna ættu e.Lv. aðeins
nokkur þúsund krónUr, heldur
mundi magn hlutafjár, sem
hver einstaklingur fengi upphaf-
lega keypt, verða hærra, væntan-
lega ekki minna en nokkrir tug-
ir þúsunda, þó að auðvitað væri
ekki amazt við smærri hluthöf-
um.
□
Ekiki ætti að þurfa að hafa
fleiri orð um það, hve auðvelt
er að dreifa hlutafénu við stofn-
un almenningshlutafélaga. Þar
þarf ekki annað en ákvörðun
stofnenda um það, að enginn fái
að kaupa nema takmarkað magn
hlutabrófa. En hvernig er hægt
að koma í veg fyrir, að bréfin
safnist síðar á fáar hendur? Þau
ganga kaupum og sölu á frjáls-
um markaði; og gæti þá ekki
farið svo, að fáir menn keyptu
mikinn hluta þeirra? — Til er
einfalt ráð til að fyrirbyggja það.
Þannig mætti setja í stofnsamn-
ing félagsins ákvæði um, að eng-
inn mætti eiga nema einhverja
ákveðna hlutafjárupphæð eða þá
t.d. að enginn fengi greiddan
arð nema af vissri hlutafjáreign,
þannig að eilítill áhugi væri fyrir
því að eiga meira.
Til slíkra ráða ætti þó ekki að
þurfa að grípa, heldur eingöngu
að takmarka atkvæðisrétt hvers
einstaks hluthafa, eins og raunar
er lögákveðið, því að hlutafélaga
lögin kveða svo á, að engiíin
hluthafi geti farið með atkvæði
fyrir meira en 20% hlutafjár,
þótt hann eigi meira. Auðvitað
yrði þessi takmörkun að vera
mklu meiri í félagi, sem réttnefnt
væri almenningshlutafélag. í
Volkswagen er slík takmörkun
svo mikil að enginn má fara
með atkvæði fýrir meira en
1/10.000 hlutafjárins og enginn
má greiða atkvæði samkvæipt
umboðum fyrir meira en 1/50
alls hlutafjár.
Svo mikil takmörkun kemur
að sjálfsögðu ekki til greina hér
í fámenninu, enda má vera, að
í hinu þýzka fyrirtæki sé of
langt gengið í dreifingu hluta-
fjár og atkvæðisréttar, því að
nauðsynlegt er, að allmargir
hluthafar hafi verulega fjárhags-
muni af því að fyrirtækið sé vel
rekið og ríflegur arður greidd-
ur. Hluthafarnir mega því ekki
allir vera svo smáir, að þá muni
lítið um arðinn, sem þeir fá og
finnist naumast svara kostnaði
að beita áhrifum sínum á stjórn
félagsins.
Þegar opin hlutaifélög verða
stofnuð hér á landi, verða þeir,
sem að því standa, að meta það,
hve mikið þarf að dreifa hluta-
fjáréign og atkvæðisrétti — og
þeir, sem hyggja á hlutabréfa-
kaup, þurfa að kynna sér ákvörð
un stofnendanna áður en þeir
gera upp hug sinn. f þessu efni
hljóta ákvarðanir beggja aðila
að byggjast á stærð félagsins,
tilgangi þess og líkum fyrir því,
hve almennur áhugi sé fyrir þátt
töku. í því efni verða engar
algildar reglur gefnar.
En þegar'verið er að ræða um
hættuna á því, að hlutafé safn-
ist á fáar hendur í opnum hluta-
félögum og þau verði þannig
ekki til að dreifa efnahagsvald-
inu, heldur jafnvel hið gagn-
stæða, þá má líka á það minna,
að þeir sem efnaðir eru hér-
lendis, eiga yfirleitt ekki mikla
lausa peninga, heldur er fé þeirra
bundið í fasteignum og rekstri. Ef
þessir aðilar ætluðu að kaupa
hlutabréf í stórum stíl, yrðu þeir
að selja aðrar eignir, svo að
ekki væri um neina samþjöpp-
un auðs að ræða. Eiginlegt al-
menningshlutafélag mundi líka
verða með mikilu hlutafé, naum-
ast mikið undir 100 milljónum,
og e.t.v. svo hundruðum milljóna
skipti. Hér eru varla til menn,
sem meirihlutavaldi gætu náð í
slíkum félögum, jafnvel þótt eng
ar takmarkanir væru á hluta-
fjáreign og atkvæðisrétti.
□
f þessum greinum hefur eng-
in tilraun verið gerð til að af-
marka, hvað talizt gæti almenn-
ingshlutafélag og hvað ekki.
Sannleikurinn er líka sá, að
erfitt getur verið að greina á
milli slíkra félaga og annarra
hlutafélaga. Nafnið skiptir held-
ur ekki meginmáli, en aldrei
yrði þó talað um almennings-
hlutafélög nema um verulega
dreifingu hlutafjárins væri að
ræða og rækilega frá því géngið,
að smáir hluthafar væru ekki
ofurliði bornir af fáurn stórum,
heldur hefðu þeir raunveruleg
áhrif á stjórn fyrirtækisins með
atkvæði sínu.
En hvaða líkur eru til, að
opin hlutafélög verði stofnuð
hér?
Lagalegar forsendur eru þegar
fyrir hendi til þess að slík fé-
lög verði stofnuð með fullum
árangri, og pólitískar forsendur
ættu líka að vera lyrir hendi.
Raunar er ástæða til að ætla,
að allir íslenzkir lýðræðisflokk-
ar mundu styðja almennings-
hlutafélög. (Kommiúnistar uhdir
strika nytsemi þeirra með and-
stöðu við þau). Um Sjálfstæðis-
flokkinn er það að segja, aS
hann hefur þetta mál þegar bein-
línis á stefnuskrá sinni. Alþýðu-
blaðið hefur vikið að þeirri hug-
mynd, að almenningshlutafélag
yrði stofnað til að hrinda í fram_
kvæmd því miikilvæga verkefni
að nota fyllstu og stórvirkustu
tækni til að byggja ódýrara
íbúðarhúsnæði, og í Tímanum
hafa birzt greinar til stuðnings
þessu máli. Það hefur líika verið
rætt á fundum Framsóknar-
manna og um áramótin birtist
erindi, sem Rristján Friðriksson
flutti á þeirra vegum, þar sem
m.a. segir:
„Nú kemur áð því, að sum
verkefni eru þess eðlis, að þau
krefjast stórra fyrirtækja, til
þess að við verði komið nú-
tíma tækni. Þar viljum við sem
minnst beita ríkis eða bæja-auð-
valdi, þó við teljum það ekki
forkastanlegt í öllum tilvi'kum.
Þess í stað ber að mynda opin
hlutafélög. með almennri þátt-
töku borgaranna, og þar á að
vera skylda að greiða arðinn út
til hluthafanna, þ.e.a.s. það sem
fram yfir kann að vera hæfilegt
varasjóðsframlag og nauðsynlega
sjóði til endurnýjunar fram-
leiðslutækjanna.“
í þessu landi deilnanna váeri
sannarlega ánægjulegt, ef lýð-
ræðissinnar gætu sameinast um
eitthvert mikilvægt nýrnæli; og
ástæða er til að ætla, að svo
verði um stofnun almennings-
hlutafélaga, sem hafin verði
yfir pólitískt dægurþras. Að þvi
ber að vinna til hags fyrir al-
þjóð. — Fylgjendur einkarekstr-
ar, samvinnu og „blandaðs hag-
kerfis“ ættu allir að geta stutt
hugmyndina um almennings-
hiutafélóg. Ey. Kon.