Morgunblaðið - 29.01.1964, Page 13

Miðvikudagur 29. jan. 1963
MORGUNBLADID
13
Gottliðið ár í Noregi
Noregsbréf
Skúlasyni
3. jan. 1964.
LIÐNA árið hefur orðið sögu-
leg.ra hvað stjórnmálin snertir
en hokkurt ár annað síðan stríð-
inu lauk. í fyrsta skifti síðan
1935 hefur borgarastjórn fengið
eð tylla sér í ráðherrastólana,
en setan varð eins off hjá kríu
á steini. Gerhardsen fékk van-
traust 23. ágúst, en Jobn Lyng
20. septem/ber — eftir harðar
þriggja daga vantraustsumræður
í bæði skiftin. Um tilefnið til
vantraustsins á Einar Gerhard-
sen er óþarfi að ræða ítarlega
hér, því að mikið hefur verið
skrifað um það hér í blaðinu
áður. En um tilefnið til van-
trausts á borgarastjórn Joih.ns
Lyng er erfitt að skrifa, því
eð hún starfaði svo stutt að hún
„gat ekki gert neitt iilt af sér‘“
meðan hún sat. Síðari stjórnar-
skiftin sýndu því aðeins bvernig
liítill tveggja manna flokkur
(sósíalistaflokkurinn Finn Gust-
avsen og Asbjörn Holm) getur
leikið sér að heilu stórþingi eins
og köttur að miús.
En það er fleira en tvenn
stjórnarskífti, sem gerzt hefur
í Noregi síðasta árið, og til tíð-
jnda má teljast. Afkoma og ár-
ferði þykir jafnan skifta miklu
máli, en afkoman byggist ekiki
eingöngiu á árferði og vinnu-
Criði' innanlands heldur líka á
(heimsmarkaðnum. Honum eru
Norðmenn að vísu háðir — þó
ekki í sama mæli og íslendingar
Ihvað vöruskipti snertir —j en
vegna kaupfl-ota síns, sem á ár-
inu hefur aukist meir en nokik-
urntíma áður. En það er hann,
sem jafnar hinn mikla halla,
sem jafnan er á utanríkisverzil-
un Noregs. Og þessi góða Bú-
fcolla norska þjóðarbúsins hefur
mjólkað betur í ár og fært þjóð-
inni meiri gjaldeyri en nokkurn-
tíma áður.
Og þeim gaf sem þurfti. I>ví
að vöruskiptajöfnuður Noregs
hefur verið ískyggilega bágur
Bíðustu árin. Verðlag flestra út-
flutningsvara ðhagsitæfct, eink-
um á skógarafurðum, og fram-
leiðsluaukningin ekki nægi-
lega mikil til þess að vega á
móti aukmuim innflutningi, sem
stafar af því að kaupgeta þjóð-
arinnar hefur aukizt með hækk-
andi kaupi. Gerhardsen forsætis-
ráðherra lagði áherslu á það í
nviársræðu sinni í fyrradag, að
við kjarasámninga á komandi
vori yrðu launatakar að stilla í
hóf kröfum sínum, þannig að
framleiðan gæti aukizt. Þessi
boðskapur hefur einnig heyrzt
nokkur undanfarin nýár, en um
leið hefur heyrzt önnur rödd —
formanns vinnustéttasambands-
ins — LO — sem krefst al-
mennra kjarabóta og sérstak-
lega kauphækkana hinna lægst-
launuðu. En úrslit samninganna
vilja oft verða á þá leið, að þeir
betur launuðu fá sama hundraðs-
hluta viðbót á kaupið sitt og
vesalingarnir sem lifa á sultar-
Ikaupi. Þesskonar „jafnaðar-
menska" þekkist víðar en í Nor-
egi.
Forsætisráðherran drap á, að
ef landið hefði ekki tekið all-
mikið af erlendum lánum síð-
ustu árin væri gjaldeyriskreppa
í Noregi. En það væru takmörk
fyrir hve lengi hægt væri að
Ihalda áfram að taka erlend lán.
Hitt væri mesta nauðsynjamálið
nú, að auka framleiðsluna svo
mi'kið, að jöfnuður fengist á ut-
anríikisviðskiftunum, en til þess
þyrfti sameiginlegt átak vinnu-
veitenda og launtaka á þeim
grundvelli að báðir aðilar hefðu
hagnað af framleiðsluaukning-
unni. Hann sagði að hér væri
hvorki um að ræða fórnfýsi eða
afsal (resignasion) heldur aðeins
frá Skúla
ritstjóra
almennan vilja á því að komast
að raunhæfri niðurstöðu við
kj arasamningana.
t. /
Undanfarin ár. hefur sú niður-
staða verið óraunhæf og þetta
kemur fram bæði í verzlunar-
hallanum við útlönd og í hækk-
un vísitölunnar. Hún hækkar
um 2 stig, upp í 114, í þessum
mánuði og á eftir að hækka enn
meira *með vorinu. f>ví að al-
menningur fékk nyársgjöf, sem
hann talar meir um en ílest
annað: verðhækkun á ýmsurn
nauðsynjum. Hún stafar af því,
að í fyrravor þegar verið var
að ganga frá kjarasamningum
neydidist stjórnin til þess að
biðja una ríflega aukafjárveit-
ingu (150 milj. nkr.) til þess að
greiða niður ýmsar vörur. Nú
í
nauðsynlegar framkvæmdir
sameiginlega í stað þess að hver
baukaði í sínu horn, því að þá
gætu margar hendur unnið létt
verk. Fámennu hreppsfélögin
gátu alls ekki fullnægt kröfum
tímans af því er snerti t. d. skóla,
sjúkrastofur, bókasöfn, • orku-
virkjun o. fl. Þessvegna var það
aðalhlutverk nefndarinnar, sem
kölluð var Sohei-nefndin, eftir
formanni sínum, að sameina
litlu hreppsfélögin og ýmsa bæi
í nærlig.gjandi sveitum. Nefndin
'hafði þó gert ráð fyrir að sveita-
félögin yrðu 506, en þau verða
að líikindum 52 færri.
Við breytinguna hverfa nöfn
ýmsra bæja úr sögunni og sum-
staðar íá hreppasamsteypurnar
ný nöfn. Bærinn Hönefoss, sem
margir íslendingar kannst við,
sem farið hafa Bergensjárn-
brautina, hefur t. d. verið sam-
einaður fjórum nágrannahrepp-
um í eitt hreppsfélag serin heitir
Ringeriike (hið gamla Hringa-
menn, sem hika ekki við að koma
af sér gömlum skipum undireins
og þau verða úrelt.- Nú virðist
stefnan hjá þeim sú, að smíða
einkum stór skip. Þeir hafa jafn-
an verið á undan öðrum þjóðum
mð nýjungar, svo sem tankskip,
kæliskip til ávaxtaflutninga og
þesshátfar og eru fljótir til að
haga seglum eftir þvi hvaðan
vindurinn blæs. Til dæmis má
nefna, að þó hvalveiðiskipin
'hafi vérið rekin með tapi undan-
farin ár skila hvalveiðfélögin
samt meiri arði en iriörg önnur
fvrirtæki vegna þess að þau eru
farin að stunda tankskipaútgerð.
Svo er t. d. um hvalakonginn
Jahre í Sandéfjord, sem auk
tankskipanna gerir út skip til
farþegarsiglinga og rekur eitt
myndarlegasta hótel Noregs,
Park Hótel, í smábænum Sande-
fjord.
En stórtækasti siglingamaður
landsins þessi árin er þó Sigval
Bergesen jr. í Stavanger, sem
jafnframt er eigandi að skipa-
smíðastöðinni Rosendal Mek-
aniske Verksted. Þessi stöð gat
ekki smíðað stærri skip en
16.000 lestir þegar hún var
og vont“, segja bændurnir. Þeir
kvarta ekki undan slæmu ár-
ferði, því að uppskeran hefur
v.erið í meðallagi, en þeir kvarta
undan því, að allur tilkostnaður
vaxi örar en uppskeran. Og þess-
vegna eru þeir „alltaf að tapa“
eins og íslenzki efnabóndinn
sagði forðum.. Sami bóndi hédt
búreikninga sem jafnan sýndu
tekjuhalla. En hann gleymdl að
tíunda hve mikið hann hafði
aukið verðmæti jarðar sinnar
ýmsum þarflegum framkvæmd-
um, sem þá kostuðu fé, sem ekki
var endurgreitt, með ríkisstyrk.
Norsku bændurnir eru svipað-
ir honum í hugsunarhætti. Und-
antekningarMtið bæta þeir ábýli
gín á hverju ári, auka ræktun-
ina oa bæta húsakynnin, bæði
fyrir mannfólkið og skepnurnar.
En þeir safna ekki sjóðum í
krónum, eins og sumir þeir sem
reka aðra atvinnu. Þeim finnst
öll uppskeran fara í hjúakaup
og skatta. En samt deyja bænd-
urnir ríkari en hinir. Og yfir-
leitt énægðari.
Uppskera korns og heyfengur
var ekki nema í tæpu meðal'lagi
á liðnu ári, en nýtingin góð.
byggð, en getur nú smíðað 90.000 Haustrigningarnar eyðilögðu
lesta skip. Þar hefur Bergesen
látið smíða flest skip sín og fyrir
felilur þessi niðurgreiðsla úr
gildi. Þessvegna hækkar mjólkin
um 18 aura, upp í 90, mysuostur
um '1.50 í 8.90, annar ostur um
1.60 og sykur um heila krónu,
upp í 2.85. — Ef íslenzkar hús-
mæður vilja margfalda þessar
tölur með 6 fá þær samanburð
við búðarverðið hjá sér'.' Hveitl
hefur hækkað í verði og þarafleið
aiidi allt sem bakarinn selur.
Og kaffið á / að hækka um 60
aura eftir nokkra daga og kostar
þá kring um 7. kr. ódýrast. Er
nokkur furða þó húsmæðurnar
böl'vi stjórninni? En það ætti
ekki að koma að sök, því að
enn er langt til næstu kosninga.
NORSK „HREPPAPÓLITÍK"
Hér er ekki um að ræða
hreppapólitík í venjulegum
skilningi heldur róttæka um-
turnun á hi-eppaskipuninni.
Núna eftir áramótin er landið
163 hreppum fátækara en það var
fyrir einu ári, en þá hafði hrepp-
unum verið fækkað um 58 á
liðnum fjórum árum. Og þó er
sagan ekki öll. Fyrir Stórþingi
ligg'ja enn tillögur um að sam-.
eina 106 hreppa í 41! Ef þær
ná samiþykki verða ekki nema
408 hreppar og 46 bæjarfélög í
Noregi á næsta nýári — alls 454,
í stað 744 í ársbyrjun 1958. Hvað
kemur ti-1?
Fyrir nær tíu árum var skipuð
nefnd til að gera tillögur um
nýja sveitaskipun í landinu.
Þetta þótti nauðsynlegt af ýms-
um ástæðum, svo sem þeirri að
vega bættra samgangna stund-
uðu margir atvinnu í öðru sveitar
félagi en þeir voru búsettir í.
Ennfremur þótti rétt að steypa
smáum hreppum saman til þess
að gera þeim færara að ráðast
Frá Viderö í Noregi.
ríki, sem mörg ísl. æfintýr
gerast í) og verður víðlendasti
hreppurinn austanfjalls, 1735
ferkm. með ' 28.000 íbúum.
Drammen hefur nú lagt undir
sig Skoger-hrepp og skák af
Lier, með þeim afleiðingum að
nú hefur bærinn 45.000 íbúa.
Tromsö verður stærsti „bær“
landsins, 2500 ferk, en íbúarnir
eru þö ekki nema 31.400. Og
Þrándlheimur eða Niðarós hefur
gleypt svo væna bita af ná-
grenni sínu að ibúatalan hefur
hoppað upp í 105.200, eða nær
tvöfalt það sem áður var. Osló
hefur ekki fengið viðauka síðan
Aker var lagður undir hana fyr-
ir mörgum árum, og þar teljast
vera 475.000 sálir en í Bergen
115.700. Þá kemur Niðaróss en
næst Stafangur með 77.600 ibúa
. og sveitahreppurinn Bærum,
sem efnamenn frá Osló byggja,
i vegna þess að útsvarsþyngslin
hafa verið minni þar en í höf-
uðborginni — 57.400
„FLOTINN ÓSIGRANDI“.
Ég hef minnzt á hér áður, hve
'| miklu máli gjaldeyristekjurnar
af kaupflotanum skipta þjóðar-
búskapinn. Þessar tekjur hafa
f^rið sívaxandi síðan Norðmenn
foru að endurbyggja flota sinn
eftir stríðið og hafa tvöfaldazt á
síðustu tíu árum. Árin 1950-54
voru þær 1150 miljón n-kr. að
meðaltali árlega, en síðustu
fjögur árin ca 2000 miljónir. Og
samtals hefi'r flotinn fært þjóð-
inni 26 miljarð króna hreinar
gjaldeyristekjur eftir stríð. Eng-
in þjóð hefur hlutfallslega jafn
risavaxnar tekjur af siglingum.
Skýringi á því er sú, að Norð-
menn eiga flestum þjóðum betri
sjómenn og hagsýnari útgerðar-
þrem árum hljóp af stokkunum
stærsta skip norska flotans,
„Bergebonde", 734 feta langur
og rúmlega 52.000 lestir og
stærsta dieselskip í heimi þá.
Var ráðgert að fjögur samskonar
skip yrðu smíðuð, en síðan hefur
það áfonm breytzt. Þau verða að-
eins þrjú alls, en hinsvegar verða
byggð 80.000 lesta skip hjá Ros-
endal í staðinn. En jafnframt
hefur Bergesen samið um smíði
á tveimur 130.000 lesta skipum
austur í Japan. Þeir sm.íða ódýr-
ar þar Og hafa hagkvæma af-
borgunarskilmála.
Menn kynnu að spyrja hvern-
ig eitt einstakt fyirirtæki geti
valdið öðrum eins risafram-
kvæmdum og Sigval Bergesen
gerir. En sannleikurinn er sá, að
þessar framkvæmdir standa und-
ir sér sjálfar. Útlendu smiða-
stöðvarnar lána 80% af skips-
verðinu, og lánið greiðist að
meðaltali á* 8-9 árum. En tank-
skipin eru leigð áður en þau
hlaupa af stokkunum — til 3-20
ára, og leigan nægir ti'l að standa
undir lánunum sem á skipun-
um hvíla. Síðasta skip Bergesen
er t. d. leigt fyrirfram í 20 ár
ti! olíuflutninga.
í ársbyrjun 1961 áttu Norð-
menn aðeins 3 tankskip yfir
45.000 /lestir, af 301 alls í ver-
öldinni. En þegar það er komið
í gagnið, sem Norðmenn eiga
nú í pöntun af skipum yfir áður-
nefndri stærð, verða norsku
skipin (yfir 45.000 lestir) 90 —
af 475 ails í heiminum — eða
nær fimtihluti. Þetta sýnir hve
Norðmenn sækja á í siglingum
um þessar mundir.
LANDBÚNAÐURINN.
' „Árið hefur verið bæði gott
ekki kornuppskeruna, eins og
stundum vill henda. Miólkur-
fram.leiðslan óx, þó kúnum
fækkaði, og af sméri og osti
varð talsvert afgangs til útflutn-
ings. Hinsvegar urðu Norðmenn
að flytja inn talsvert af svína-
keti til þess að hafa nóg.
Hjá mörgum norskum bænd-
um er skógarhögg mikiilsverð
grein búrekstursins. Smábændur
hafa það í hjáverkum en þeir
stærri leigja verkamenn ti'l þess
eða selja skóginn „á rót“, se*n
kallað er. Þ. e. selja hann þar
sem hann er, en kaupandinn
lætur höggva hann og.flytja. En
verð • á skógarafurðum hefur
verið óhagstætt undanfarin ár
og þessvegna hefur mdlklu minna
verið höggið en áður. Það er
álitið að Skógarnir þoíi, að
höggnir séu 8 miljón rúmmetrar
án þess að þeir rýrni, en siíð-
ustu árin hafa ekki verið höggn-
ar meir en 5-6 miljón rúmmetrar.
f haust var ákveðið nokkru
hærra verð á skógarviði en áður,
og er því búist við, að höggið
verið talsvert mera í ár en áður
hefur verið gert.
ÚTVEGURINN Á VEIKUM ÍS.
Hvernig sem á það er litið
stendur landlbúnaður Noregs
traustari fótum en sjávarútveg-
urinn. A'llir viðurkenna, að hann
sé sá af að.alatvinnuvegum þjóð-
arinnar, sem helst þurfi umbóta
við. Eins og nú stendur er fisk-
veiðar Noregs happdrætti tneð
mörgum núllum en fáum stóruim
vinningum.
Á árunum eftir stríð, til 1950
voru mörg samvinnufélög um
útgerð stofnuð í Norður-Noregi.
Af þeim hafa nú fast að þriðj-
ungi hætt störfum nú, ýmist
vegn,a gjaldþrots eða vonleysis
Um framtíðina. En 44 starfa enn
á sæmilega traustum grundvelli.
Þetta sýnir hvíliíkt hættuspil
norsika útgerðin er. Og fróðir
menn þykjast geta tilgréint
ástæðuna: Meginborrj figkiflot-
ans er úreltur. Hann þarf að
endurbyggjast og fá ný skip,
stærri en nú, sem geta leitað
miða á fiarlægum stöðum — jafn
vel í öðrum heimsálfum — og
stundað veiðar svo að segia allt
árið. Litlu skipin, sem aðeins
geta veitt á heimamiðum, eiga
ekki tilverurétt.
En ti.l þess þarf ógrvnni fjár,-
Samfcvæmt síðustu itarlegu
skipaskýrslunum voru 36.300
fiskiskip til í Nofregi, þar af
tæpur þriðjungur þilskip en
rúmar 2/3 opnir vélbátar. Að-
eins lítill bluti þeirra telst eiga
tilverurétt og mör? þilskipin
eru talin ólíkleg til að bera sig.
Svo hér þarf mikla endurbygg-
ingu.
Svo mikill fjöldi útvegsmanna
sækir nú um ríkisstyrk vegna
taps á liðnu ári — þ. á. m. þeir
sem gerðu út á bræðslusíldveiði
við ísland í sumar — að engin
von er tiil þess að þeim verði
Framhald á bls. 15.