Morgunblaðið - 22.02.1967, Blaðsíða 14

14
MORGUNBTL.AÐIÐ, MIÐMIKUDAGUR 22. FEBRÚAR 1967.
Prðfessornkórmn
INNGANGUR: Greinar-
korn það er hér fer á eftir
ritaði brezki sagnfræðingur
inn Hugh Trevor-Roper,
maður kxumur vel af fræð-
um sínum og virtur og tal-
inn í hópi frægustu sagn-
fræðinga heims nú á tím-
um. Þess má geta að hann
fyllir flokka þeirra er
telja að samsæri hafi legið
að baki morðinu á Kennedy
forseta.
FYRIR nokkru var ég beðinn
um að undirrita opið bréf varð
andi styrjöldina í Vietnam. Ég
neitaði og bar þrennt til. í
fyrsta lagi fara ekki alls kost-
ar saman skoðanir mínar á mál
inu og þær sem settar eru fram
í bréfinu. í öðru lagi féll mér
miður vel við þá er að bréfinu
stóðu. f þriðja lagi var svo það,
að jafnvel þótt mér hefði verið
hvorttveggja næsta hugstætt,
bréf og bréfsemjendur, hefði
mér hreint ekki verið um það
• gefið að skrifa nafn mitt
undir það. Ég hef alltaf kapp-
kostað að halda mig hæfilega
fj'arri öllum slíkum opinberum
umburðarbréfum. Hafi ég eitt
hvað til einlhverra mála að
leggja vil ég gera það sjálfur
og sjálfur velja skoðunum
minum orð og allan búning
Mér er það þvert um geð að
skrifa uncíir yfirlýsingar
annanra manna.
Mér er fullljóst, að mörg-
um kann að virðast sem ég
svíkist í þessu undan merkj-
um stéttar minnar, því há-
skólakennarar eru almennt
fúsari til og fljótari að því er
virðist en nokkur önnur stétt
manna að taka þátf í þessum
sameiginlegu og opinberu
undirskrifta-æðisköstum. Eng-
in stétt manna er heldur eins
sannfærð um rétt sinn og
skyldu til þess að vanda um
▼ið landsyfirvöld. Ég varð þess
fyrst var fyrir löngu, árið 1937.
Eg var þá á ferð í lest þegar
þannig stóð á að stjórnmála-
ástandið mátti kalla ískyggi-
legt og heyrði á tal tveggja
ungra stéttarbræðra minna.
„iHefur þú sent forsætisráðherr-
anum skeyti um mótmæli þín?“
spurði annar. „Auðvitað“, anz-
aði hínn, „en þú?“ „Að sjálf-
sögðu'* ..... Ljóst var, að
Attrœður í dag:
ÁTTRÆÐUR er f dag Halldór
, Þorsteinsson útvegsbóndi í Vör-
um í Garði. Hann er fæddur 22.
febr. 1887 að Melbæ í Leiru. For-
eldrar hans voru Þorsteinn Gísla
son og kona hans Kristín Þor-
láksdóttir. Ekki áttu þau ætt
sína þar heldur höfðu þau-bæði
komið þangað á barnsaldri og
alist upp hjá Guðmundi Auðuns-
syni og Margréti Magnúsdóttur
konu hans er bjuggu í Melbæ.
Þorsteinn var borgfirzkur, sonur
Gísla bónda á Augastöðum í
Hálsasveit, Jakobssonar bónda
og smiðs á Húsafelli, Snorrason-
ar prests hins sterka Björnsson-
ar, og konu Gísla Halldóru
Hannesdóttur bónda í Stóraási
Sigurðssonar. Kristín kona Þor-
steins og móðir Halldórs var af
“Kjalarnesi, dóttir Þorláks bónda
á Hofi Halldórssonar og Hólm-
fríðar konu hans er var hálf-
systir Kristínar í Melbæ. Þor-
steinn og Kristín tóku við bú-
skap í Melbæ eftir fósturforeldra
sína um nokkurt skeið unz þau
fluttust að Meiðastöðum í Garði,
bjó Þorsteinn þar lengi síðan og
▼ar jafnan við þá jörð kenndur.
Áttu Þorsteinn og Kristín 14
börn er komust upp.
þessum ungu mönnum fannst
það í alla staði eðlilegt og
sjálfsagt að fróðleikur annars
um tungumál og heimspeki og
hins um nútíma litrófsfræði
yrði til þess að hlutaðeigandi
ríkisstjórn hagaði utanríkis-
miálastefnu sinni eftir kröfum
þeirra. Mér kom þessi sann-
færing á óvart. Sjálfur var ég
þeim sammála en lagði á það
harla lítinn trúnað að skeyti
frá þeim eða frá mér myndi
fá því til leiðar komið að Mr.
Chamlberlain viki af settri
óheillabraut sinni, sem og ekki
varð.
Tálmyndir tóra samt lengur
miklu en menn ætla. Það er
ékki ýkjalangt síðan „Times"
birti annað opið bréf, stórt og
mikið, svo að nærri tók yfir
heila síðu í blaðinu og var auð-
vitað um Vietnam. Það var
áhrifamikil sýning á almennri
ráðþægni og samkvæmni
nærri 1500 háskólaborgara,
sem raðað var („til hægðar-
auka eingöngu") eftir háskól-
um þeim er við var starfað.
Þarna kom fram heilsteypr.ur
samkór háskólaborgara frá
Aberdeen og Edinborg, frá Ast-
on, Exter og Belfast, kór eðlis-
fræðinga og efnafræðinga, forn
letursfræðinga og steingervinga
fræðinga, stærðfræðinga og
yfirsetulækna, undir stjórn
Mr. Julians Gross. Allir gerðu
undirritendur sér far um að
sýna skilríki sín og segja á
sér öll deili. Þeir bentu á að
þeir væru ekki aðeins almenn-
ir borgarar, heldur væru þeir
ailir bona fide „starfandi við
háskóla eða rannsóknarstofn-
anir". Þarna voru í hópi 140
háskóiakennarar eða prótfess-
orar og 25 þeirra félagar 1
„Royal Society". Þetta var sem
sé eða virtist að minnsta kosti
vera, styrkur og samæfður kór
mandarínastéttar Bretaveldis.
Hvað veldur, hve fúsir pró-
fessorarnir eru til undirskrifta?
Ég hef oft spurt sjálfan mig
þessarar spurningar. Hvers
vegna skyldu þeir halda að
framlag þeirra til allra mála
hljóti að vera svo þungt á met-
unum? Engin stétt önnur hegð-
ar sér svona, ekki gera læknar
það, ekki tannlæknar, banka-
menn, útgefendur, lögfræðing-
ar eða arkítektar — nema því
aðeins að þeir starfi við ein-
hvern háskóla. Allt eru þetta
Halldór var þrettán ára er
hann fluttist með foreldrum að
Meiðastöðum og ólst þar upp
síðan. Halldór kvæntist 5. nóv.
1910 Kristjönu Kristjánsdóttur
frá Ingvarshúsum í Garði Jóns-
sonar. Árið eftir fluttust þau að
Vörum í Garði á hálflenduna er
var eign Ástu Duus, en hinn hlut-
inn var eign Dussverzlunar. Hall
dór keypti alla jörðina nokkru
síðar og þar hefur' hann búið
síðan ásamt börnum sínum. Þau
Kristjana eignuðust 13 börn og
eru 12 á lífi. Barnabörnin og
barnabarnabörnin eru orðin 60
og eru 56 á lífi.
Halldór byrjaði snemma sjó-
sókn og var um áratugaskeið
þekktur sem aflasæll og heppinn
formaður. Formennsku sína
byrjaði hann 16 ára á tveggja
manna fari frá Meiðastöðum.
Átján ára ræðst Halldór á fyrsta
vélbátinn sem gerður er út frá
Sandgerði, en þá er að byrja að
hefjast útgerð þaðan. Eigandi
þessa báts er hét Gammurinn og
var tvístöfnungur, 14 smálestir
að stærð, var Björn Gíslason
kaupmaður, hafði hann keypt
bátinn af Milljónafélaginu. Ekki
undi Halldór því lengi að vera
hæverskir menn og hógværir
í allri framgöngu. Hverju sætir
þá þessi sérstaða háskólakenn-
aranna? Er stétt þeirra í heild
svo miklu gáfaðri öðrum stétt-
urn? Ég dreg það í etfa. Hafa
þeir kannski kynnt sér öðrum
fremur vandamál þau sem þeir
fjalla um og láta ljós sitt skína
á? Þetta kynni rétt að vera um
kennara í stjórnmálafræðum,
mannkynssögu og samskiptum
þjóða, en einhvern veginn er
það nú svo að undirskriftir
þessara manna eru sjaldséðar.
Ástæðan skyldi þó ald.rei vera
sú að háskólakennararnir séu
öðrum mönnum meiri upp-
skafningar og merkikerti? Mér
býður í grun, því miður, að svo
sé.
Það kann líka að valda hér
töluverðu um, að sem stétt eru
þeir minni einstaklingshyggju-
menn og semja sig meir hver
að annars siðum en aðrir menn.
Sérvitringar í hópi háskóla-
manna eru margfrægir en há-
skólaborgarleg samkvæmni á
sér líka býsna langar rætur og
sérvizka sumra prófessoranna
er eflaust ekki annað en eins
konar uppreisn gegn ráðþægni
og samkvæmni hinna. Og nú á
þessum umskiptatímum (hve-
nær hefur menntað fólk borið
það við fyrri að keppa að því
að tolla í tízkunni?) fæ ég ekki
betur séð en hefðbundin sam-
í Vörum
annarra hjú, réðst hann í það
árið 1907 ásamt Gísla bróður sín
um að láta smíða sex manna far,
gerðu þeir það út frá Meiðastöð-
um og var Gísli formaður Síðar
varð Gísli togaraskipstjóri og var
um skeið með Jón forseta. Árið
sem Halldór fluttist að Vörum,
1911, lét hann byggja áttæring,
var hann byggður af Guðjóni
skipasmið í Keflavík og kostaði
600 krónur, fékk hann heitið
Gunnar Hámundarson og var
Halldór formaður.
Bátur þessi var fyrstur í röð-
inni af fjórum bátum er Halldór
hefur átt með þessu nafni og
stýrt í yfir 30 ár. Næsti Gunnar
var 15 lesta vélbátur og nú flýtur
í Vörum fjórði Gunnar Hámund-
arson 57 lestir er hann á með
sonum sínum tveimur sem báðir
eru skipstjórar og er Þorvaldur
sonur hans skipstjóri á honum
og býr að Vörum. Lng)st af
framanaf gerði Halldór báta síná
út frá Sandgerði, en hin síðari
ár frá Keflavík.
Það sem hér er að framan
skráð er samantekið eftir spjalli
okkar Halldórs þar sem við sát-
um saman yfir kaffibolla að
heimili hans í Vörum, ásamt
kvæmnin ryðji sér æ meira til
rúms.
Vafalaust verða ýmsir til
þess að andmæla mér. Því hef-
ur oft verið haldið fram að
menntamenn gangi fram fyrir
skjöldu til varnar frelsi og ein-
staklingshyggju. Þeir segja það
lika oft sjálfir, helzt sem
flestir í einu. En mannkyns-
sagan rennir litlusn stoðum
undir þær staðhæfingar þeirra.
Menntamenn í embættismanna
stétt hafa oft sett fram ýmsar
kenningar um frelsið, einkum
frelsi sjálfum þeim til handa,
en oftar hafa þeir þó sett f.ram
reglur um vald og yfirráð.
Eins og fyrirrennarar þeirra,
klerkastétt miðalda, kjósa þeir
fremur skipulag, virðing af
öðrum mönnum og vald. Þar
sem háskólum er skipt í smærri
sérskóla eða í menntaskólum
er áhrifamáttur prófessoranna
minni. Þar eru þeir yfirleitt
næsta meinlausir. En séu þeir
samankomnir og fjölmennir
nokkuð, á ráðstefnu, þingi eða
rannsóknarstofnun ....
J'á, einkum og sér í lagi á
rannsóknarstofnunum, er ég
hræddur um. Ég hetf ekki gaum
gætft öll nöfnin 1500 á skrá Dr.
Julians Gross. Lífið er of stutt
til þess að vera að eyða því til
annars eins. En ég hef þó tek-
ið þar nokkur nöfn af hánda-
hófi til nánari eftirgrennsluaar
og niðurstöðurnar koma alveg
heim og saman við niðurstöður
Bandarikjamanna. Þeir gerðu
fyrir nokkrum mánuðum skipu
lega rannsókn á þessum yfir-
lýsingum háskólaborgara og
kom í ljós að nær allir undír-
ritendur slíkra yfirlýsinga voru
vísindamenn, en nær engir úr
hópi sagnfræðinga eða stjórn-
málasögufróðra manna. Sama
virðist vera uppi á teningnum
hér. Enda þótt um frávik geti
verið að ræða vegna undirgefni
yngri prófessora eða fortölu-
hæfileika hinna eldri er ljóst
að hlutur vísindamannanna er
ekki aðeins miklu meiri en ann
arra — heldur er hann hreint
yfirþyrmandL Það er stjarn-
eðlisfræðingar og frumulíf-
fræðingar sem finna hjá sér
sterkasta köllun til þess að
leysa hin flóknu vandamál al-
þjóðlegra samskipta og telja
sig hafa til þess hæfileika öðr-
um fremur.
Hvaðan kemur þeim þessi
vissa um eigið ágæti? Hún
hlýtur að vera af þjóðfélagsleg
um rótum runninn, sprottin af
þjálfun þeirra, námi og lífs-
háttum. Yfirleitt hafa vísinda-
menn ímugust á námsfrelsi og
æðri menntun. Þeirra hugsjón
mörgu fleiru er hann sagði mér
frá um sjósókn fyrr og nú, sem
mér landkrabbanum var torvelt
að festa í minni og ekki staður
og stund til að birta hér og nú.
Er mér um að kenna ef eitthvað
er hér missagt.
Ég hafði þekkt til Halldórs all-
lengi og vitað að hann var sómi
sveitar sinnar og öðrum fyrir-
mynd að ötulleik og farsæld í
sjósókn sinni. En þó var hann
mér kunnugri á öðru sviði, sem
góðtemplari og áhugamaður um
bindindismál. Minnist ég þess
glögglega er ég kom í fyrsta sinn
er að menn snúi sér sem fyrst
að sérnámi og geti einbeitt sér
að sinni sérgrein. Að sérgrein-
inni kjörinni halda þeir settan
og tíðindalausan feril eftir
framabraut emibættanna unz
þeir hafa tekið upp stærðfræði-
tákn í stað mælts máls og
fengið í hendur vald yfir öðr-
um mönnum í stað undirgefn-
innar áður og þá er það sem
þeir fara að láta til sín taka
framgang heimsmálanna.
Kannski er þetía ekki nema
eðlilegt. En þá er það ekki síð-
ur eðlilegt að þeim verði á
ýmsar skyssur á svo framand-
legum vettvangi. Hitt er áftur
á móti sýnu óeðlilegra að ann-
að fólk skuli taka þá alvarlega.
Hvað mig snertir hef ég ekki
í hyggju að taka þá alvarlega
— og ekki þá umræðuefni mitt
nú heldur. Ég hef líka sjálfur
séð þetta svo oft og náið: þessa
félaga „Royal ‘Society", sem
allt í einu eru hrifnir á brott
úr rannsóknarstofum sínum og
settir niður í aðrar rannsókn-
arstofur í Rússlandi eða Kína
og falla í stafi af forundrun
yfir aganum og undirgefninni
sem þar ríkir. Og þá verður það
á svipstundu að söguleg
reynsla, sem þeir hatfa ekkl
kynnzt fyrri, óviðráðanleg
stjórnmálgvandamál, sem þeir
hafa aldrei um lært eða fjallað,
blæbrigði alþjóðamála, sem
þeir hafa aldrei tekið eftir, þvi
rannsóknarstotfur eTU eins og
flugvellir, næsta keimlíkir hvar
sem er í heiminum, falla allt
í einu í haganlega heild. Viður-
gerningur og viðmót gestgjaf-
anna kitlar hégómagirnd
þeirra. Opinber áróður ber
með sér þokkafullan einfald-
leik stærðfræðilegs sannleika.
Þegar þeir svo komia heim aft-
ur er eftirleikurinn auðveldur.
Starfsöm nefndin sér að þarna
ber vel í veiði. Sakleysisleg
yfirlýsing skýtur upp kollin-
um. Þar þarf ekki að vera
frumlegur, þar þartf ekki einu
sinni að skrifa neitt frá eigin
brjósti, allt er tilbúið til undir-
skriftar. Með einfaldri athöfn
er hvorutveggja þjónað í senn,
nýjum sannleik og fornum
sjálfsþótta. Og þeir skrifa und-
ir.
HVort heldur þeir hafa á réttu
að standa eða röngu held ég
að lítið brautargengi hljóti
þeir af .þessu brambolti. Hvað
sem fólk almennt kann að
hugsa þá vita harðsnúnir
stjórnmálamennirnir mætavel
hvernig að verður að fara. Þeir
þekkja hreykni og tilgerð þessa
fólks. Þeir halda áfram á sömu
braut.
á fund í stúkunni Framför fyrir
einum aldarfjórðungi og sá Hall
dór í Vörum fyrst. Síðan hefur
fundum .okkar nokkrum sinnum
borið saman á vegum Reglunnar.
Halldór hefur verið bindismaður
alla ævi og félagsbundinn allt
frá því að hann gekk í barna-
stúku í Leirunni 8 óra gamalL
Síðar gekk hann í stúkuna Von-
arstjarnan nr. 10 í Leiru og þegar
hann fluttist að Meiðastöðum um
aldamótin gekk hann í stúkuna
Framför nr. 6 í Garði og heiur
verið þar síðan, en það er ein
elzta starfandi stúka, stofnuð
1889. Þorsteinn faðir hans var
áhugasamur bindindismaður og
lengi umboðsmaður í Framför.
Var það svo um áratugaskeið að
heimilið að Meiðastöðum og síð-
ar að Vörum ásamt skylduliði
og tengdafólki, var aðalstyrkur
stúkunnar, er hélt uppi merku
menningar- og félagsstarfi í
byggðarlaginu. Stúkan byggði
fundarhús og var það um ára-
tugaskeið aðál samkomuhúsið i
Garðinum, var byggt við það
1944 og er það enn aðlsamkomu-
staður þeirra. Halldór var um-
boðsmaður í Framför frá 1918 til
1956. Hann er heiðursfélagi Stór-
stúku íslands. Þá hefur Halldór
setið í hreppsnefnd og unnið að
ýmsum félagsmálum sveitar sinn
ar, sérstaklega safnaðarmálum.
Hann er ötull og traustur og ein-
lægur drengskaparmaður.
Er ég minnist á við Halldór
Framhald á bls. 31
Halldór Þorsteinsson