Morgunblaðið - 08.09.1971, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVTKUDAGUR 8. SEPTEMBER 1971
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. SEPTEMBER 1971
Útgafandi hf. Árvakur, Raykjavík.
Framkvaemdaatjóri Hsraldur Sveinsaon.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Aðstoöarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfuiltrúi Þorbjðrn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstrœti 6, sími 10-100
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 198,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasðlu 12,00 kr. eintakiö.
VIÐHORF í KJARAMÁLUM
’JVTæstu vikur munu kjara-
málin og gerð nýrra
kjatrasamninga verða í sviðs-
Ijósinu. Samningar flestra
verkalýðs- og launþegafélaga
eru lausir frá næstu mánaða-
mótum og verkalýðsfélögin
hafa að undanfömu verið að
undirbúa kröfugerð sína. Að
þessu sinni hefur farið eins
og oftast áður, að samninga-
viðræður byrja of seint.
Kröfugerð verkalýðsfélag-
anna mun ekki liggja fyrir
fyrr en um miðjan mánuð-
inn. Þó hefur Iðja, félag verk-
smiðjufólks í Reykjavík, fyr-
ir alllöngu lýst sínum kröf-
um og Verzlunarmannafélag
Reykjavíkur hefur lýst meg-
insjónarmiðum sínum varð-
andi gerð næstu kjarasamn-
inga.
í stjómartíð Viðreisnar-
stjórnarinnar náðist umtals-
verður árangur í því að koma
á sæmilegum friði á vinnu-
markaðnum. Júnísamkomu-
lagið 1964 markaði tímamót
í þeim efnum og næstu árin
á eftir tókst yfirleitt að gera
samninga milli helztu verka-
lýðsfélaganna og vinnuveit-
enda án meiri háttar átaka á
vinnumarkaðnum. Þegar
erfiðleikaárin gengu í garð
hallaði hins vegar á ógæfu-
hliðina og til átaka kom á
vinnumarkaðnum á þeim ár-
um.
í kjaramálum lagði Við-
reisnarstjórnin áherzlu á
tvennt, að launþegar fengju
jafnan eðlilega hlutdeild í
vaxandi þjóðartekjum og að
leggja bæri áherzlu á að
bæta kjör hinna lægstlaun-
uðu. Hið fyrrnefnda tókst
með ótvíræðum hætti. Á síld-
arárunum miklu var afrakstr-
inum skipt milli þjóðfélags-
þegnanna í bættum kjörum,
en með sama hætti urðu
launþegar að taka á sig
nokkrar byrðar, þegar erfið-
leikarnir steðjuðu að. Þegar
kja.rasamningar voru gerðir
vorið 1970, hafði hagur þjóð-
arbusins batnað mjög og at-
vinnufyrirtækjanna einnig.
Talsmenn þáverandi ríkis-
stjórnar lýstu þá hvað eftir
annað þeirri skoðun sinni, að
atvinnufyrirtækin gætu stað-
ið undir nokkrum kjarabót-
um, en deilan þá stóð raun-
verulega um það, hversu
miklar þær gætu orðið án
þess að verðbólguhætta staf-
aði af.
Hins vegar reyndist mun
erfiðara að tryggja hinum
lægstlaunuðu bætt kjör um-
fram aðrar stéttir. Ástæðan
fyrir því, var hvorki vilja-
leysi stjórnarvalda né við-
semjenda verkalýðsfélag-
anna, heldur innanbúðar
vandamál hjá verkalýðshreyf
ingunni. Samtök hinna betur
stæðu innan verkalýðshreyf-
ingarinnar voru ekki reiðu-
búin til þess að fallast á
meiri kjarabætur til handa
ákveðnum hópum í verka-
lýðsfélögunum en öðrum.
Um þessar mundir er að
mörgu leyti svipað ástatt og
vorið 1970. Augljóst er að
sumar atvinnugreinar geta
staðið undir talsverðum
kjarabótum. Frá því að samn
ingamir vom gerðir vorið
1970 hefur fiskverð hækkað
mikið á Bandaríkjamarkaði
og það ætti að auðvelda út-
flutningsatvinnuvegimum við
sjávarsíðuna að taka á sig út-
gjaldaaukningu. Hins vegar
er ljóst, að aðrar atvinnu-
greinar hafa ekki notið sama
góðæris og atvinnufyrirtæk-
in við sjávarsíðuna. Stærsta
spurningamerkið er hinn
veikbyggði útflutningsiðnað-
ur, sem markvisst befur ver-
ið unnið að uppbyggingu á.
Hagur þjóðarbúsins í heild
hefur batnað mikið í ár og
eðlilegt er, að launþegar fái
sína hlutdeild í batnandi hag.
Hins vegar verður mjög að
varast að íþyngja atvinnu-
vegunum um of, þá er hætt
við að verðbólgan hefji göngu
sína á ný. Að þessu sinni hef-
ur því verið lýst yfir af for-
seta ASÍ, að innan verka-
lýðshreyfingarinnar sé nú
grundvöllur fyrir því að
Ieggja sérstaka áherzlu á
bætt kjör hinna lægstlaun-
uðu. Því ber mjög að fagna,
ef svo reynist í raun.
Samtök verkalýðs- og
vinnuveitenda hafa jafnan
lagt ríka áherzlu á þýðingu
frjálsra samninga þessara að-
ila á vinnumarkaðnum. Þess-
ir aðilar hafa jafnan snúizt
öndverðir gegn viðleitni af
hálfu stjórnarvalda til þess
að segja fyrir um gerð
kjarasamninga. Yfirlýsingar
vinstri stjómarinnar benda
hins vegar til þess að hún
hyggist grípa inn í þá samn-
ingagerð, sem fyrir dyram
stendur. Slíkt er ákaflega
óhyggilegt. A.m.k. er nauð-
synlegt að á það reyni, hvort
samningar geti tekizt með
eðlilegum hætti milli verka-
lýðs og vinnuveitenda.
Sögualdarbærinn í Papey teiknaður upp ogr mældur.
Þokan grúfir yfir.
MARGAR undariegar sagnir
eru til um Papey. Fyrst og
fremst hefur eyjan þó sérstöðu
í sögu landsins vegna þess að
heimildir eru um írska munka,
papa, sem dvalizt hafa í Papey
um það leyti sem ísland fannst.
— Eftir pöpum ber eyjan
nafn og í Papey sér
enn fyrir riistum, sem kallaðar
eru Papatættur og einnig má
nefna Irskahól, sem bendir til
búsetu íra á eynni. Fram til
þessa hefur Iítið fundizt af forn
minjum á eynni, sem merkileg-
ar teljast, þar til um síðustu
helgi að sögualdarbær kom í
ljós við fornminjauppgröft á
eynni. Forseti íslands, herra
Kristján Eldjárn, hóf þessar
rannsóknir árið 1967 og um
þessar nuindir dvelur hann í
Kirkjan er fest með keðju.
Papey í sumarleyfi sínu til þess
að ljúka við rannsóknina. Er
hér um að ræða fyrsta sögu-
aldarbæinn, sem grafinn er upp
á Austurlandi og fyrsta bæinn
frá 10. öld, sem grafinn er upp
svo nálægt sjó. Bæjarrústirnar
eru á stað, sem heitir Goðatætt-
ur, en þær eru 15 m langar og
3,5 metrar á breidd, svolítið sér
kennilegar að gerð, en skammt
frá sjálfum bænum er búið að
grafa upp rústir af fjósi, sem
hefur fylgt bænum. I bæjarrúst
uniini hafa fundizt ýmsir smá-
munir, pottbrot úr klébergi og
er kross grafinn í brotið, tafla
úr hneftafli, snældusnúður,
brýni og fleiri smáhlutir.
Við heimsóttum Papey í
fyrradag. Á Egilsstaðaflugvelli
skiptum við um flugvél og
flugum sem leið lá niður Skrið-
dalinn áleiðis til Djúpavogs.
Þar beið okkar 10 tonna bát-
ur, Antónía frá Djúpavogi, og
Karl Emilsson, skipstjóri, leysti
snarlega festar þegar komið
var um borð og stefnan var
tekin á Papey. Með í förinni
var einnig Ágúst Guðjónsson
frá Djúpavogi.
Svolítið gjólupus var á sund-
inu, en á leiðinni röbbuðum við
saman um Djúpavog og um-
hverfið. Kauptúnið stendur við
utanverðan og sunnanverðan
Berufjörð og íbúafjöldinn er
Eftir Árna
Johnsen
X7j*t
um 300. Hefur svo verið lengst
af síðan um aldamót. Búlands-
tindur setur mjög svip sinn á
útsýni frá Djúpavogi og Pap-
ey, en hann er þaðan að sjá
eins og pýramídi. Þykir mörg-
um að Búlandstindur sé eitt
formfegursta fjall við sjó á
Austurlandi.
Atvinna á Djúpavogi byggist
aðallega á sjósókn, en þar er
einnig landbúnaður og verzlun.
Sögualdarrústirnar í Goðatóttum. Frá vinstri: Valgeir, dr. Kristján, Ingimar og Arni.
ógrynnl fjiár, en .ekki getað
unnt neinium auðæifanna eftir
sinn dag og þess vegna grafið
gullið í jörð.
Stunduim síðan sjást eldar
brenna í Papey og ósjaldan
hafa menn í landi haldið að
Papeyjarbær væri að brenna og
róið út í eyna tiil slökkvi-
starfa. En allt hafa þetta
reyinzt missýninigar, er s'töfuðu
frá hauga.eldi. Huildufólk og
álfa kvað Gústaf búa í björgum
og hólum og sittihvað hefur
þótt vera á sveimi þama. Til
miarks um það má nefna að
fliestöll naut sem í eynni hafa
verið hafa orðið kolvitlauis og
hin mannýgiustu.
Sagt er að tyrkneskir sjó-
ræningjar hafi .komið í Fapey
á fyrri hl'uta 17. aldar og ræn't
þaðan tveiimur piltum, en ann-
að fólk á að hafa getað faliö
sig. Þar til hinn merkilegi
áranigur af forniminjarainnsókn-
um i Goðatóttum kom I ljós
fyrir noikkrum dögurn, voru
merkuistu fonnminjar eyjarinn-
Eftir hádegisverð hjá Sigriði
húsfreyju slóguimst við í för
rannsóknarmanna að Goða-
tóttum. Drjúgur spölur er að
sögualdarbænum og farið um
mýrarfláka. Þokukögur og úða-
slæða var gengin að ,en á leið-
inni sögðu forsetinn og Gústaf
okkur frá mumuim og minj-
um Papeyjar. Miðsvæðis milM
Goðatótta og Papeyjarbæjar
stöidruðum við hjá Hvíldar-
steini svokölliuðum. Gústaf
sagðist oft hafa hvilt sig þar
við iundaburð eða annað, „Og
úr klettimum hérna“, sagði
hann og strauk fingrum við
berghól í seilingarfjarlægð,
„hef ég oft beyrt söng og gleði
þeirra sem þar búa.“
Forsetinn sagðist hafa tekið
sér fri frá skarkala heimsins í
nokkra daga til þess að full-
gera fornminjarannsókn, sem
hann byrjaði á fyrir nokkrum
árum. „Papey hefur sérstöðu
í sögu landsins", sagði hann,
„ög þess vegna er maður nú a3
þessu, en ég hef lengi haift
Goðatættur byggðar f yrir 1000
Litazt um í eyju sagna og huldra vætta — Rætt
við forseta fslands, herra Kristján Eldjárn,
um merkar fornminjarannsókni^ í Papey
Hvalstöð var þar áður fyrr. Nú
stunda þeir aðallega þorskveið-
ar þaðan, en rækjutrollið hefur
nýlega verið tekið í notkun þar
eins og víðar á landinu,
Á Djúpavogi eru nokkur
mjög gömul hús, en elzta húsið
til skamms tíma, Síbería, brann
fyrir nokkrum árum, en neðri
hæð þess var byggð úr bjálk-
um árið 1796. Langabúð, sem
enn er til og var byggð á önd-
verðri 19. öld, hefur verið múr-
húðuð, en mikið hefur verið
rætt um það að koma húsinu
aftur í upprunalegt horf. Þá
er núverandi skrifstofuhús
kaupfélagsins af eld-ri gerðinni,
byggt 1848.
Danir höfðu verzlun í Djúpa
vogi frá því á 16. öld, en áður
en verzlun hófst þar á seinni
hluta 16. aldar, höfðu Brimar-
ar legið til verzlunar í Fúlu-
vík, sem er skammt sunnan á
Búlandsnesi, steinsnar frá kaup
túninu. Urðu miklar deilur
milli Brimara og Hamborgara
út af verzlunarréttindum á þess
um tveimur stöðum.
Mikið er um kletta og hóla í
kauptúninu og jafnmikið er til
aif huldufólks- og álfasögum.
D-raugasögur voru á sínum tíma
alls ráðandi á staðnum og þorðu
menn vart á milli húsa að kvöld
lagi nema í fylgd, en þeir hug-
aðri báru fyrir sig Faðir vorið,
enda voru vegalengdir á milli
húsa í Djúpavogi maeldar í Fað
ir vorum áður fyrr. Þá virðist
sitthvað hlaupa þarna í sofandi
menn og til eru sagnir um svefn
göngur fáklæddra manna á milli
húsa í þorpinu og allt upp í
nokkra kílómetra. Þó mun
vera kristilegri blær á þessu
upp á síðkastið.
Eftk- klukkustundar siglingu
legur í eynni fyrr en Gústaf
Gíslason bóndi í Papey birtist
skyndilega á hlaðinu, hávaxinn,
svipmikill og rólegur í bragði.
Gústaf bjó ásamt systur sinni
Efsta röð: Tvö brýni. Miðröð: F. v. pottbrotið með kross-
markinu, snældusniiðurinn og taflan úr hneftaflinu og neðst
eru tvö brýni.
út í Papey renndi Antónía inn
einn voginn á norðanverðri
eynni og þar stukkum við upp
á klappirnar og héldum sem leið
lá þvert yfir eyna í áttina að
eina bænum, sem þar er. Hand
an við skýjaþykknið var sól í
hádegisstað þegar okkur bar að
garði. Enginn maðu.r var sjáan-
Sigríði í Papey í 9 4r þar tll
ryrir þremur árum að þau flutt
ust til Djúpavogs, en Gísli
faðir þeirra bjó i Papey
frá 1900 til 1948. Von var á
forsetanum og félögum hans
heim í hádegismat frá forn-
minjarannsókn'un'Uim á vestain-
verðri eynni, en á meðan geng-
um við með Gústafi og skoðuð
um bæinn. Gömliu húsin eru
burstabæir, en í nýjasta bænum
gista leiðang'ursimienn oig ann-
azt þau systkin húsihaldið. Pap-
ey er um það bil 2,5 ferkm að
stærð, sem næst í austur frá
Haimarsfirði. Papey er 58 m há
þar sem hún er hæst og allmik-
ið af fugli heídur sig í björgum
eyjarinnar. Mest er af lunda,
en einniig imiikið á'f ritu, lanigvíu,
æðarfiugli, kríu, fýl og fleiri
fugl'uim.
Líti! kirkja er á eynni’, en
ekki sagðist Gústaf vita hve-
nær hún hefði upprunalega
verið byggð. Hins vegar hefði
hún verið endurbyggð 1902 og
voru þá settir í hana nýir mátt-
arviðir. Kirkjan er byggð oían
á grjótMeðsliu og er hún fest
niður með keðjum. Þótti Gúst-
afi eiginlega furðulegt að hún
væri ekki fokin. Áður var
kirkjuloift yfir hálfu kirkjiuskip-
inu, en Síðar var þvi breytt og
sett heilt lioft í hana vegna þess
að það var svo gott að geyma
dún uppi á kirkj'ulaftinu. Undir
kirkj’ugól'finu við al'tarið er
steinhel'la, seim enginn veit
hvað hylur. Gústaf sagðist
aidrei hafa séð hell'una, en fað-
ir sinn hefði sagt sér frá henni
og eitthvað saigði hann vera
undir he'll'unni.
Ég spurði Gústaf hvorit ekk-
ert hefði verið rætt um að
kanna uindir heliliunni. „Ég vei't
nú ekki hvað þeir gera eftir
að maður er dauður,“ svaraði
hann og svo gengium við út úr
kirkj’unini.
Papey er hlunnindajörð mikil
og sagt er að þeir sem þar hafi
búið ’hafi koimizt vel af og orðið
rúkir. Um einn ábúandann er
það sagt að hann hafi grætt
T.v.: Forsetinn heldur á einu brýninn af mörgum, sem fimdusl I rústinni. I miðjimni: Syðri ba-j arveggurinn mældur. T. h.:
I önnum með skriffæri og mælistiku. (Ljósm. Mbl.: á. j.)
ar brot úr litluim trékrossum,
sem fundust við uppgröft 1927,
en þessar fornminjar eru nú í
vörzlu Þjóðminjasafnsins.
Þar sem við Gústaf sátum á
kirkjubarðin’U og röbbuðum um
fuglaliifið og undur Papeyjar,
sáum við hvar fonsetinn kom
ásamt félögum sínum ganigandi
austur eyjuna í átt að bænum.
Heilsuðuim við hressuim mönn-
um og léttum í bragði, enda
góður árangur af rannsóknun-
um.
Til aðstoðar forsetanum við
rannsóknimar eru Ámi Hjart-
arson náttúrutfræðinemi úr
Reykjavik, Valgeir Vilhjálms-
son hreppsstjóri á Djúpavogi
oig Ingimar Sveinsson skóila-
stjóri á Djúpavogi, Papeyjar-
sysitkinin Gústaf oig Sigríður
og ung sbúlka hjá þeim, Svan-
dlís Sverrisdóttir.
áhuga á að kanna hér nokkra
staði, sem eru rnjög florvitni-
legir fyrir fornmiinjarannsókn-
ir fyrst og fremst vegna sagna
um Papey. Fyrst kom ég hér
1964 og kannaði staðhætti, en
staldraði þá aðeins einn dag.
Næst flórum við svo hingað út
1967 og unn.um við rannsókn-
ir í 3 daga. Þá athugaði ég
nokkuð rústirnar í Goðatótt
um og þótti þær forvitnilegar,
en það hefur verið mikið verlk
að grafa þetta upp.
„Hvenær var by.rjað að grafa
í Goðatóttum?"
„Við byrjuðum 1969, en þá
vorum við hér í 10 daga. Við
sáum fljótlega að rústirnar
voru frá fomöld og grófum þá
alveg upp eina rústina. Kom þá
i Ijós að um var að ræða rúst
af fjósi og sézt mjög greinilega
Framh. á bls. 21
Efst: Gfistaf Papeyjarbóndi kankvís á svip. I miðjiuuu:
Papeyjarbærinn. Neðst: Gústaf, Sigríður og Svandís.