Morgunblaðið - 16.11.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1975
Köld er hjartanu
heimaströndin,
sem annarsstaðar
á óskalöndin.
(Magnús Ásgeirsson).
Það var ekki vonum fyrr að
Listasafn íslands stæði fyrir yf-
irlitssýningu á æviverki Jóns
Engilberts og hefði farið betur
á því, að slík sýning hefði verið
sett upp að honum lifandi, líkt
og var um sýningar á þróunar-
ferli Svavars Guðnasonar,
Gunnlaugs Schevings, Þorvalds
Skúlasonar og Asmundar
Sveinssonar. Allavega hefði
slík sýning verið meir en rétt-
lætanleg fljótlega eftir andiát
Jóns, og persónulega var ég
orðinn það leiður á langri bið
eftir framtakinu að ég hafði í
smíðum grein um þennan lista-
mann þar sem ég lagði áherzlu
á mikilvægi slfkrar sýningar er
mér barst í hendur boðskort á
umrædda sýningu.
Ýmsar ágætar myndir höfðu
þá farið á flakk eftir sýningu
þá er frú Tove, ekkja málarans,
hélt skömmu eftir andlát hans,
trúlega af brýnni þörf en sem
sýnir áþreifanlega hvernig
þjóðin enn í dag býr að sumum
hennar fremstu listamönnum.
Ég taldi rétt að vekja hér
athygli á í þeirri von að Lista-
safnið komi í veg fyrir slík mis-
tök í framtíðinni auk þess sem
æskilegt væri, að slíkar sýning-
ar væru aúglýstar á opinberum
vettvangi með nokkrum fyrir-
vara, til þess hvorttveggja að
skapa eftirvæntingu á meðal
listunnenda og að auðvelda
þeim, sem fjalla um sýningar,
að gera þeim verðug skil. Það
er allt annað og stórum vanda-
meira að rita um yfirlitssýning-
ar á æviverki myndlistarmanna
en almennar sýningar i sýning-
arsölum borgarinnar, margfalt
ábyrgðarmeira að gera úttekt
á löngu ævistarfi en einni sýn-
ingu. Listasafnið sem sýningar-
aðili, má ekki eiga sök að því að
umfjöllun um sýningar þess
birtast ekki á æskilegum tíma,
og er þá nauðsynlegt að fram-
lengja slíkar sýningar svo að
sem flestir fái notið þeirra.
Málarinn Jón Engilberts var
borinn og barnfæddur Reykvík-
ingur, f. 23 maí 1908, æsku-
heimili hans var lítið snoturt
einbýlishús við Njálsgötu. Að
föðurkyni var hann af Bergs-
ætt, en móðirin var ættuð frá
Þurrá í ölfusi. Hann vann ýmis
tilfallandi störf í æsku, breiddi
út saltfisk, bar út og seldi blöð,
var ungþjónn í biókjallara Rós-
enbergs m.m. Hann komst
þannig snemma í náin tengzl
við fólk og umhverfi og átti það
eftir að setja mark á list hans
allt lífið.
Fyrstu kynni Jóns af mynd-
list fékk hann á páskasýningum
Ásgríms og á árlegum sýning-
um Listvinafélagsins, og 13 ára
fær hann tilsögn hjá Guðmundi
Thorsteinssyni (Mugg), sem þá
hélt óformlegan einkaskóla að
Galtafelli við Laufásveg. Hann
stundaði nám við Samvinnu-
skólann í eitt ár (1925—6) en
tæmdist þá arfur eftir frænda
sínn og nafna, sem hann var
heitinn eftir Jón kaupmann á
Hjalla, en það gerði honum
fært að sigla sinn sjó og halda
út til Kaupmannahafnar til
markviss listnáms svo sem hug-
ur hans stóð til.
I upphafi stundaði hann þar
undirstöðunám við „teknisk
skole“, en það var algengur og
nauðsynlegur undirbúningur
undir próf og nám við Konung-
lega fagurlistaskólann þar sem
krafist var góðrar undirstöðu-
menntunar. Hæfileikar Jóns
ar hafa sett mark sitt á danska
teiknilist og grafík á öldinni,
enda munu flestir nafntoguð-
ustu teiknarar síðustu ára-
tuga hafa verið nemendur
hans. Jafnvel þótt Jón hafi e.t.v
ekki lært hið grafíska fag hjá
honum hlýtur áhugi hans að
hafa beinst f þá átt, jafn mikið
hjartans mál sem grafíkin var
prófessor Jörgensen.
Greinarhöfundur getur borið
vitni um innri eldmóð þessa
ágæta kennara, því þrátt fyrir
að Jörgensen væri hættur
kennslu, er ég stundaði nám í
Grafíska skólanum veturinn
1955—6, þá heimsótti hinn hári
þulur skólann oftlega og ræddi
mikið við nemendur, útskýrði
myndir í bókum af mikilli inn-
lifun og fór þar ekki hefð-
bundnar leiðir. Er mér einkum
minnisstætt hvernig hann opn-
aði augu okkar fyrir því stór-
brotna í Théopile Alexandre
Steinlein, sem var samtfðar-
maður Lautrec og Forain og í
skugga þeirra, en þó á sfna vísu
engu síðri meistari ...
Jón Engilberts var skjótur til
þroska og fór fljótlega að halda
sýningar á verkum sínum bæði
í Höfn og Reykjavfk. Eftir
þriggja ára nám i Kaupmanna-
höfn söðlaði hann um og hélt til
Noregs og gerðist nemandi hins
Tove er alstaðar f þessu löngu
liðna vori, „f tfsti fuglanna og
bliki blómanna ...“
Myndlist
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Jón Engilberts
Ferill og lífsvenjur
komu berlega fram í því, að
hann komst strax fyrsta vetur-
inn I Kaupmannahöfn inn f
Listaháskólann, sem tók marga
fleiri ár á þeim tímum og gerir
enn, og inntökuskilyrði ólíkt
strangari þá en í dag, þótt enn-
þá komist þangað stórum færri
en vilja. Kennari Jóns var Ein-
ar Nielsen, strangur og óvæg-
inn kennari, sem sagt er að hafi
einkum verið uppsigað við þá ■'
nemendur er framúr sköruðu,
reif jafnvel myndir þeirra f
tætlur en klappaði á axlir
þeirra er minna gátu, ef hann
veitti þeim nokkra athygli. . ..
Einnig var Aksel Jörgensen
kennari Jóns og þá trúlega
einnig í grafík, en Aksel Jörg-
ensen hóf Graffska skólann til
vegs og virðingar. Þótt Jörgen-
sen væri umdeildur sem málari
og kennari í teiknun og málun,
var hann af flestum viður-
kenndur sem frábær fræðari
innan hins grafíska fags, og
hann mun meir en nokkur ann-
fræga málara og prófessors
Aksels Revold, en slík umskipti
hafa reynzt mjög gagnleg mörg-
um íslenzkum málurum. Það er
likast því að Osló virki sem
listræn örvun á íslenzka málara
sem áður hafa verið í Kaup-
mannahöfn, andrúmsloft og
hugsunarháttur á annan veg,
en veðurfar íslenzkara og fjöll
og firðir á næsta leiti, auk þess
sem skaphöfn Norðmanna er af
ólíkri gerð. I Noregi heillaðist
Jón Engilberts af list Edvards
Munch, hinum mikla málara og
graflker, og hér kemst hann f
kynni við ótakmarkaða mögu-
leika tréþrykksins, en þar var
Munch hinn mikli meistari. Að
Jón yrði fyrir sterkum áhrifum
af Munch var mjög eðlilegt,
mér er næst að álíta að annað
hefði verið með ólfkindum, þvf
að Munch gnæfði yfir aðra lista-
menn á Norðurlöndum í þann
tíma, og Jón var fljótur að átta
sig á því hvaðan vindurinn blés.
Er mikill skaði skeður að Jón
skyldi ekki helga sig meir tré-
ristunni, því að þá væri hann
vafalítið talinn einn hinna
merkari brautryðjenda þeirrar
tækni á Norðurlöndum f dag.
Jón er sagður einn hinn fyrstfc
sem tók upp tréþrykkið sem
fullgildan tjáningarmiðil á
þessum námsárum sfnum f Nor-
egi, og að hinir þekktustu Norð-
menn í listgreininni í dag að
Munch undanskildum hafi þá
enn ekki verið farnir að gefa
gaum að tréþrykkinu. Sýnir
þetta hve bráðþroska Jón var,
og leitandi strax á námsárum
sínum. Auk hins fasta náms fór
Jón ýmsar lengri og skemmri
kynnisferðir um Evrópu, eink-
um til Þýzkalands.
Að námi loknu dvelur Jón
eitt ár hér heima, flytzt svo til
Kaupmannahafnar árið 1934 en
þar hafði hann kvænzt danskri
stúlku af góðum ættum, Tove
Fugmann að nafni. I Höfn dvel-
ur Jón og vinnur að list sinni
allt fram að stríðsbyrjun og
hernámi Danmerkur, en hverf-
ur heim til Reykjavíkur með
hinni áhættusömu Petsamóferð
Esju, reisir sér bústað á jaðri
Rauðarárstígs og Flókagötu
sem verður heimkynni hans og
vinnustaður til æviloka, en
hann lézt 12. febrúar 1972.
Þessa lauslegu drætti um lffs-
feril listamannsins Jóns Engil-
berts, er vert að hafa í huga til
hliðsjónar við skoðun sýningar
innar, því að sú vegferð skýrir
margt, sem annars kynni að
vera torráðið fyrir skoðendur.
Æskuverk Jóns spegla hið
bráðþroska ungmenni, litir
þeirra verka eru hógværir og
mettir og í algerri andstöðu við
það sem sfðar varð, seinna
koma nokkrar myndir sem
hann gerði á námsárum sínum í
Kaupmannahöfn og Osló. og
loks tekur við frjóasta skeið
listar hans, áratugurinn 1934—
44. Árin sem hann dvaldi I
Kaupmannahöfn, til stríðsbyrj-
unar, verða að teljast merkasti
kafli ferils hans, þvi að þetta
eru ár hrífandi þroska og hrað-
vaxandi álits og frama í heims-
borginni. Hann gerist meðlim-
ur virts listahóps „Kammerat-
erne“ og er virkur þátttakandi
á sýningum í K.höfn sem víða
erlendis. I upphafi sækir Jón
myndefni á hefðbundinn hátt
til náttúrunnar, landslags?
kyrralffs,- húsa,- og manna-
mynda, en seinna vfkur þetta
allt að mestu fyrir manninum,
sem verður aðalatriðið í mynd-
um hans og var það I samræmi
við framúrstefnuviðhorf þeirra
tíma og féll um leið einkar vel
að upplagi listamannsins sjálfs.
Nokkrum málurum hefur
verið þakkað fyrir að opna
augu almennings fyrir fegurð
íslenzks landslags, fjalla,
hrauna og óbyggða, en menn
virðastgleymaþví.að slíkt hlaut
að gerast á kostnað annarra
gilda innan myndlistarinnar,
auk þess sem síðar var haft sem
slagorð, „að fígúran væri
72 Kona og blóm (1934) Eigandi Bergþðr Smári.