Morgunblaðið - 16.11.1975, Qupperneq 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÖVEMBER 1975
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÖVEMBER 1975
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fróttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 800,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasölu 40,00 kr. eintakið.
Seðlabankinn til-
kynnti i fyrradag, að
hann hefði gert mesta láns-
samning, sem íslenzkur
aðili hefur gert, með töku
7500 milljóna kr. erlends
láns, sem gripið verður til,
ef nauðsyn krefur, til þess
að tryggt sé, að Islendingar
geti staðið við greiðslu-
skuldbindingar sínar út á
við. í greinargerð, sem
Seðlabankinn hefur sent
frá sér vegna þessarar lán-
töku segir bankastjórn
Seðlabankans m.a.:
„Bankastjórn Seðlabank-
ans vill þess vegna, að það
komi skýrt og ótvírætt
fram, að þetta lánsfé er
ekki tekið til þess að fjár-
magna framkvæmdir eða
koma i stað innlendra ráð-
stafana, er dragi úr inn-
flutningi og greiðsluhalla
við aðrar þjóðir. Á hinn
bóginn hlýtur Seðlabank-
inn að setja það mark öllu
ofar, að íslendingar geti
ætíð staðið við skuldbind-
ingar sínar út á við, en
bregðist það er hætt við, að
þeir glati lánstrausti sínu
með alvarlegum afleiðing-
um fyrir afkomu almenn-
ings og efnahagslegar
framfarir. Það er einnig
mikilvægt, að greiðslu-
staða þjóðarbúsins verði
aldrei svo þröng, að stjórn-
völdum gefist ekki færi á
að takast á við efnahags-
vandann með skipulegum
hætti en neyðist í þess stað
til að grípa til skyndiráð-
stafana."
1 greinargerð þessari
fjallar bankastjórn Seðla-
bankans um ástand og
horfur í efnahagsmálum
þjóðarinnar frá sjónarhóli
bankans. Að mati banka-
stjórnarinnar er alvarleg-
asta hættan í þjóðarbúskap
okkar fólgin í greiðsluhall-
anum við útlönd, sem á
þessu ári verður um 6
milljörðum meiri en áætlað
hafði verið en gjaldeyris-
staðan er nú neikvæð um
3300 milljónir króna.
Seðlabankinn telur nú
brýnast að ná þeim tökum
á ríkisfjármálum, sem dugi
til þess að þurrka út halla-
rekstur á ríkissjóði og seg-
ir í þvi sambandi: „Hefur
greiðsluhalli ríkissjóðs átt
verulegan þátt í því að
veikja stöðu þjóðarbúsins
út á við á undanförnum
tveimur árum, enda voru
nettóskuldir ríkissjóðs við
Seðlabankann í lok októ-
bermánaðar komnar upp í
7366 milljónir króna en
hækkunin frá áramótum
nemur 3500 milljónum
króna. Það er yfirlýst
stefna ríkisstjórnarinnar,
að fjárlög fyrir næsta ár
verði afgreidd með
greiðsluafgangi og séð
verði fyrir eðlilegum
niðurgreiðslum þeirra
skulda, sem safnazt hafa að
undanförnu. Þessu mark-
miði verður að ná enda er
óhugsandi, að Seðlabank-
inn geti fjármagnað frek-
ari hallarekstur ríkissjóðs,
ef hann á að standa við þær
skuldbindingar, sem hann
hefur þegar tekið á sig
gagnvart erlendum aðil-
um.“
Þá leggur bankastjórn
Seðlabankans áherzlu á
það í greinargerð sinni, að
útlánum fjárfestingarlána-
sjóða og erlendum lántök-
um til opinberra fram-
kvæmda verði sett þröng
takmörk og að haldið verði
áfram á næsta ári verulegu
aðhaldi í útlánum við-
skiptabankanna. Hins veg-
ar skipti mestu að ná jafn-
vægi með aðhaldi í opin-
berum útgjöldum og fjár-
festingu svo að nauðsyn-
legar aðhaldsaðgerðir
þurfi ekki að bitna á
greiðslustöðu framleiðslu-
atvinnuveganna. Endaþótt
þannig sé með margvísleg-
um hætti slegið á alvarlega
strengi í greinargerð
Seðlabankans, gætir þó
nokkurrar bjartsýni i lok
hennar, þegar fjallað erum
þróun verðbólgunnar á
þessu ári. Vakin er athygli
á því, að síðari hluta þessa
árs, hefur verðbólguhrað-
inn reynzt um helmingi
minni en fyrri hluta ársins
og sýnist verðbólgan nú
vera komin niður á svipað
stig og á árinu 1973 eða um
25—30% á ársgrundvelli.
Það er mat bankastjórnar
Seðlabankans, að þessi ár-
angur hafi náðst m.a.
vegna tiltölulega hóflegra
kjarasamninga, sem gerðir
voru sl. vor. Loks segir:
„Enn ný verðbólguskriða
mundi tvímælalaust stefna
bæði stöðunni út á við og
atvinnuástandinu í alvar-
lega hættu. Verðbólgan
virðist nú mjög hafa rénað
í flestum viðskiptalöndum
Islendinga. Sú þróun gerir
það auðveldara en um leið
enn brýnna að vinna sem
fyrst bug á þeirri hættu-
legu verðbólgu, sem hér
hefur ríkt um meira en
tveggja ára skeið.“
Segja má, að niðurstöður
bankastjórnar Seðlabank-
ans hnígi mjög að sama
marki og fram kom í
stefnuræðu forsætisráð-
herra og fjárlagaræðu fjár-
málaráðherra. Stefnt er að
tvíþættu marki: að draga
úr greiðsluhallanum við út-
lönd og verðbólgunni inn-
anlands. Til þess að ná því
marki þarf í fyrsta lagi að
ná slíkum tökum á fjármál-
um ríkisins, sem að er
stefnt með fjárlagafrum-
varpi því, sem Matthías
Á. Mathiesen hefur lagt
fram og miðar að aðeins
20% aukningu útgjalda á
sama tíma og verðbólgu-
aukningin á ársgrundvelli
hefur verið yfir 50%. 1
öðru lagi þarf að beita
ströngu aðhaldi við útlán
járfestingarsjóða, eins og
gert hefur verið í við-
skiptabönkunum mestan
hluta þessa árs. I þriðja
lagi þarf að tryggja að hóf-
legir kjarasamningar verði
gerðir um áramótin og sú
skynsemi ríki við gerð
þeirra að ekki stefni í nýja
kollsteypu í efnahagsmál-
um þjóðarinnar.
Sjónarmið Seðlabankans

EINS OG MÉR SÝNIST eftirGÍSLAJ.ÁSTÞÓRSSON
r
I
kappakstri
við sólina
AF FEROUM okkar i sumar e
mér það liklega minnisstæSast
aS viS fórum óviljandi i kring-
um land, en þaS orsakaSist
þannig aS viS vorum eins og
fleiri sunnlendingar aS aSgæta
hvort sólin væri gengin til viS-
ar fyrir fullt og allt. og i hvert
skipti sem viS vorum komin i
náttstaS og vorum búin aS
tjalda og opnuSum ferSaút-
varpiS, þá var veðurstofan
heldur á þeirri skoðun að sól
skiniS væri beint af augum,
það er að segja svo sem eitt til
tvö hundruð kílómetra frá þeim
staS þar sem viS vorum búin
að kveikja undir katlinum.
Það þurfti lagni til þess I
sumar aS fara á mis viS mið-
baugsveSriS sem þeir höfSu
einkarétt á fyrir norðan og
austan, en okkur tókst það
samt. ÞaS komu vlst fjórir eSa
fimm dagar á þessum slóðum
þegar menn voru ekki alveg
viS suðumark og viS völdum
þá. Við gómuðum að lokum
hálfan annan sólarhring norSur
viS Mývatn, en þá byrjuSu að-
skiljanlegir Iskyggilegir skýja-
bólstrar aS hrannast upp fyrir
ofan okkur og endurnar, svo að
viS gáfum leikinn og bunuðum
t hálfgerðu fússi I gegnum
Akureyri og út á afleggjarann
til Reykjavtkur.
Ég hef á þessum vettvangi
stundum veriS að baksa við að
úthúða þeim endemissóSum
sem eru að sökkva þessu landi
okkar t sorpinu sem þeir ausa
yfir þaS, og eftir reynslu sum-
arsins verS ég þvt miSur að
upplýsa Náttúruverndarráð um
þaS aS ekki batnar þaS. Þarna
viS Mývatn tjölduðum viS ofan
t grænum bolla við spegilslétta
tjörn sem státaði kjarri vöxn-
um hótma nákvæmlega t miðj-
unni, og svo fjölbreytt var
fuglaltfið að þúsund fuglafræð-
ingar hefðu getaS skrifaS um
það jafnmargar fuglabækur og
samt átt afgang til þess að
hlaupa meS t útvarpiS. Brabra 1
ropaSi öndin og dirrindt dilluSu
söngfuglarnir. En þegar viS
vorum búin aS hella upp á
könnuna og gutla úr sokkunum
og varS litið betur I kringum
okkur, þá komu t Ijós 6 þessum
lófastóra unaðsreit norður viS
Mývatn ekki færri en sex sorp-
varðar sem sóðarnir höfðu
reist sér: matarleifar, flösku-
brot og ryðgaðar dósir sem
þetta ágæta fólk hafði troðið
til málamynda undir mosagrón
ar hráunhellurnar, eins og þeg-
ar svolinn hrækir slgarettunni
á gólfið og sparkar henni stðan
undir stól og þykist með hrein-
lætisæði.
Ennfremur er vegvlsaskyttirF
þvt miður ennþá vinsæl iþrótt
sem byssumenn iðka af kappi
úti á landsbyggðinni, og við
Laugarvatnshelli hafði einhver
fullhuginn þar að auki ráðist
með berum lúkum á skilti frá
vegagerðinni og tekist að skilja
þannig við það að það var
ónýtt að heita. Það segir stna
sögu um sálarástand berserks-
ins að á fyrrgreindu skilti bið-
ur vegagerðin ferðafólk vin-
samlegast að þyrma staðnum,
en Laugarvatnshellir er meðal
annars merkilegur fyrir þá sök
að meira að segja á þessari öld
hefur fólk ! tvtgang notað hann
til búsetu; t honum fæddist
stúlkubarn veturinn 1920. Þá
var enginn nýbýlasjóður.
Aftur á móti er það mér
gleðiefni að geta skýrt Nátt-
úruverndarráði frá því að býl-
unum fjölgar nú óðum i land-
inu þar sem menn eru stein-
hættir að bera ruslið sitt út á
bæjarhelluna ef svo mætti að
orði komast. Það er alltaf svo
raunalegt að koma i fallega
sveit og sjá varla framan t
heimafólkið fyrir brakinu t
kringum það. Ég nefni til drátt-
arvélar sem eru fyrir löngu
komnar I kör og fjallháa hauga
af spýtum og bárujárni sem
verður aldrei framar neinum til
gagns og svo ryðguðu btlhræin
núna stðustu árin sem einka-
sonurinn hefur eftir látið
mömmu og pabba þegar hann
tók sig til og fluttist á mölina.
Hér steinsnar frá Reykjavik t
blómlegri byggð virðist bóndi
nokkur safna aflóga btlhræjum
eins og við hin söfnum skuld-
um. Ég fer að halda að maður-
inn sé á látlausum þönum um
sveitina að fala þennan ófögn-
uð af nágrönnum stnum. „Æi
Mangi, assgoti er ég hrifinn af
ryðhrúgunni sem liggur þarna
hjólalaus úti t kálgarði hjá þér.
Heldurðu að þú leyfir mér ekki
að hifa hana heim til mtn,
Mangi? Ég ætla að stilla henni
fyrir framan stofugluggann hjá
henni Sigriði minni."
En margt bændafólk er farið
að nostra við umhverfi sitt af
þvtltkri alúð að unun er á að
Itta. Stundum er eins og snyrti-
mennskan sé hrepplæg, til
dæmis á suð-austur homi
landsins svo að eitthvað sé
nefnt og siðan á uppeftirleið-
inni norður. „Hér á allri strand-
lengjunni er sami myndarbrag-
urinn á nýju sem gömlu," hef
ég skrifað i dagbókina sem ég
held á leiðöngrum minum að
hætti sannra landkönnuða. Þá
vorum við komin i Berufjörðinn
þar sem maður stansaði og
glápti heim á bæina, svo ágætt
var þetta allt. Ég vona bara að
ég fari ekki rangt með nöfn
eins og til dæmis Skála og
Fossgerði. Þó virðast þetta
fremur gamlar byggingar, en
eru bókstaflega Ijómandi af
myndarskap. Og svo var þriðji
bærinn sýndist okkur þarna
alveg hjá Fossgerði, og ekki
var ástandið lakara þar.
Ég veit ekki hvort öðrum
landkönnuðum hefði þótt það
frásagnarvert i sinum dagbók-
um (og er það raunar hvorki til
né frá) en uppi á Holtavörðu-
heiði þaut tófa alveg við nefið
á bilnum okkar og þræddi sig
siðan milli klaufanna á sauð-
kindunum hinumegin við veg-
inn sem urðu ekki smeykari en
svo að þær litu varla upp. Þær
voru á kafi i árbitnum og rebbi
hvarf inn I álfaborg þarna i
grenndinni og skellti á eftir
sér.
Mér fannst deginum borgið að
hafa staðið augliti til auglitis
við ref sem var hvorki inni i
búri né bakstykkið á pelsinum
á einhverri frúnni. Ennfremur
fannst mér það stórviðburður
þegar ég var næstum þvi búinn
að stiga ofan á rjúpu i árgljúfri
fyrir austan, sem var þar I
heimspekilegum hugleiðing-
um. Svona eru malbiksbörnin.
Norður i Húnavatnssýslu ók-
um við svo fram á merkileg
norsk hjón með krakkana sina
meðferðis sem voru að fara
hringinn eins og við, en samt
ekki óviljandi. Þau voru slag-
veðursgölluð og á reiðhjólum.
Ég held að börnin hafi verið
þrjú fremur en tvö, og I ein-
hverju blaðinu las ég að for-
eldrarnir væru kennarar.
Yngsta barnið var samt ekki
hjólandi og mikið hvort það
hefur einu sinni verið farið að
ganga. Svo að það fékk ókeyp-
is far á bögglagrindinni hjá
pabbanum, sem stóð þarna
ásamt konunni sinni uppi í
steini og rýndi i vegakortið.
Ég öfunda alltaf fólk af
þessu tagi sem þorir að vera
öðruvisi en hinir. Margt af þvi
sem við gerum eða gerum ekki
stafar af roluhætti eða spé
hræðslu eða auðsveipni gagn
vart „reglum" sem við fylgjum
algjörlega hugsunarlaust. Mig
hefur margsinnis langað til að
standa áhausuppiá mæninum
okkar að sjá hvernig veröldin
liti út útfrá þvi sjónarhorni en
hef aldrei þorað vegna mann-
orðsins. Við röltum öll sömu
slóðina eins og sauðkindin: við
hringsólum eins og tamdar
mýs á flatlendi fjöldans.
Vegna þeirra sem hafa
áhuga á fjármálahliðinni á
svona hringbunu i skjöldóttum
bil er kannski gustuk að geta
þess að bensinkostnaður okkar
varð (með útúrdúrum) tæpar
þrettán þúsund krónur. Sprakk
aldrei. Og púströrið var á sin-
um stað þegar við renndum i
hlaðið.
( Reykj avíkurbréf
■Laugardagur 15. nóv.*
Ctskurður Bólu-Hjálmars. Sjá grein á öðrum stað í blaðinu í dag.
Slys og dauðsföll
Enginn vafi er á þvi, að hin
mikla slysaalda, sem skollið hefur
yfir íslenzkt þjóðlíf með þeim
hörmulegu afleiðingum sem raun
ber vitni, hefur haft djúpstæð
áhrif á alla þá sem á annað borð
hugsa eitthvað um velferð sam-
borgara sinna, og raunar mætti
segja að óhug hafi slegið á fólk
við hin válegu tíðindi. Við tölum
gjarna um efnahagslff og pen-
ingamál, verðsveiflur og ýmsa
aðra þætti, sem eru forsenda
mannsæmandi lífs í landinu, en
þó mættum við oftar huga að
ýmsu öðru, sem er ekki síður
spurning um Iffsgæfu þegnanna
eða lánleysi. Þar kemur að sjálf-
sögðu margt til og er samtvinnað
ýmsu því, sem fyrr er nefnt og
gengur oftast undir heitinu póli-
tik, eða stjórnmál. En það er ekki
sfður pólitík að koma í veg fyrir,
eða a.m.k. að reyna að koma i veg
fyrir, hörmungar á borð við þær
limlestingar og þau sviplegu
dauðaslys, sem orðið hafa undan-
farið af völdum umferðar víðsveg-
ar um landið, en þær tilraunir
sem gerðar eru til að koma í veg
fyrir slys á þjóðarskútunni að
öðru leyti. Það væri ekki nóg að
ráða bug á efnahagsvanda þjóðar-
innar, ef þróunin yrði sú, að lífs-
hætta ykist svo af umferð, að hálf-
gert styrjaldarástand ríkti f Iand-
inu. Því miður hefur þróunin þok-
azt í þá átt. Við verðum þvi að
staldra við og íhuga þessi mál/
ekki síður en önnur, vegna þess
að eitt mannslíf er meira virði en
peningar eða aðrir þeir jarðnesk-
ir hlutir, sem í sjálfu sér eru ekki
takmark, heldur einungis tæki til
að fólk geti lifað sómasamiegu
lífi. En við þurfum að leggja fram
meira fjármagn til umferðarmála
og vegagerðar í þvi skyni að draga
úr þeirri óheilla þróun, sem átt
hefur sér stað, og má ekki horfa í
þá aura.
Stundum er talað um forgang
hér á landi, enda sagði Ólafur
Jóhannesson á sínum tima, að
landhelgismálið hefði algeran for-
gang. Auðvitað er það svo og á að
vera meðan við berjumst fyrir þvi
að vernda frumskilyrði alls lifs i
landinu, þ.e. fiskimið okkar. En
þó væri ekki úr vegi, að umferðar-
málin hefðu forgang, ásamt land-
helgismálinu, a.m.k. nú þegar hol-
skefía dauða og limlestinga
skellur yfir landið. Allir íslend-
ingar ættu að standa saman sem
einn maður um það að spyrna við
fótum og kveða slysadrauginn
niður, áður en hann verður e.k.
martröð á öllu þjóðlífinu. En til
þess að svo megi verða er nauð-
synlegt að íhuga málið af gaum-
gæfni, auka árveknina, bægja
slysagildrunum frá, sem sagt: að
takast á við vandann, svo að fólk
geti a.m.k. verið sæmilega öruggt
um lff sitt, ef það fer út fyrir
hússins dyr. Því miður einkennist
umferðarmenning á Islandi af
ónærgætni og tillitsleysi — eins
og er einkenni á öllu þjóðlífi ís-
lendinga.
En það eru ekki einungis slysin,
sem kalla menn burt af þessu
jarðvistarplani, heldur kemur þar
að sjálfsögðu margt annað til,
sjúkdómar og elli. Margra góðra
drengja mætti minnast, sem horf-
ið hafa af sjónarsviðinu að undan-
förnu, og er þar að sjálfsögðu
ekki síður átt við konur en karla,
eins og finna má dæmi í fornsög-
um.
Oddur Jónsson, forstjóri Mjólk-
urfélagsins, var einn þeirra
manna sem starfaði ötullega áð
því að bæta hag bænda og auð-
velda samskipti milli þeirra og
neytenda. Hann var hæglátur
maður, en fastur fyrir og ávann
sér traust þess fjölmenna hóps
sem stendur að þeim samtökum,
sem trúðu honum fyrir mikil-
vægu starfi.
Og ekki verður við þennan
kafla Reykjavíkurbréfs skilið án
þess minnzt sé Jónasar Hallgríms-
sonar forstöðumanns Manntals-
skrifstofunnar, enda átti Morgun-
blaðið því láni að fagna að njóta
starfskrafta hans um langt skeið,
því að hann skrifaði mikið um
áhugasvið fjölmargra, frímerki og
frímerkjasöfnun, og þá ávallt á
þann veg að traust þekking var
bakhjarl greina hans og upplýs-
inga. Ritstjórn Morgunblaðsins
þakkar honum vináttu við blaðið
og þátt hans f því að gera það að
alhliða upplýsinga- og fróðleiks-
stofnun, sem Islendingar treysta
sér ekki til að vera án. Það er oft
vanþakklátt starf að vinna við
dagblöð og lendir að sjálfsögðu
helzt á þeim sem hafa það að
aðalstarfi og þá ekki sfzt þeim
sem stjórna dagblöðunum, en
þegar á reynir hefur það sýnt sig,
að dagbiöðin eru ómissandi þátt-
ur samtfmalífs á íslandi, eins og
allstaðar þar sem þau eru frjáls
og óheft. Þau gegna því miklu
hlutverki, enda þótt ekki sé allt
sígilt sem í þeim stendur!
Fiskveiði-
lögsagan
Islendingar hafa ekki á undan-
förnum áratugum aukið fiskveiði-
lögsögu sína af neinum öðrum
ástæðum en þeirri brýnu nauðsyn
að vernda fiskstofnana umhverfis
landið, þessa lífsbjörg íslenzku
þjóðarinnar frá aldaöðli. Enda
þótt misjafn skilningur hafi verið
á þessum nauðsynlegu aðgerðum
Islendinga, hafa þær ávallt reynzt
rétt viðbrögð lftillar þjóðar til að
koma f veg fyrir útrýmingu fisk-
stofna við landið. Svo mun að
sjálfsögðu einnig verða nú, enda
þótt ýmsar þjóðir telji sig ekki
geta viðurkennt 200 mílurnar, og
hafa jafnvel sumar gengið svo
langt að halda fram vondum mál-
stað sfnum með brigzlum og hót-
unum sem Islendingar láta að
sjálfsögðu eins og vind um eyrun
þjóta.
Islendingar standa sem einn
maður um réttindi sfn og skyldur
og láta engin utanaðkomandi öfl
hræða sig til að gera samninga,
sem þeir telja ekki sjálfir að séu
þeim ávinningur, og þá ekki siður
nauðsynlegur þáttur í viðleitni
þeirra til að vernda fiskstofna.
Að vísu ber að harma, að við
Islendingar höfum sjálfir átt þátt
í því að umgangast fiskstofna og
fiskimið af kæruleysi og ásamt
öðrum gengið svo á síldarstofninn
á sínum tíma að þakka má fyrir,
ef hann nær sér aftur. En að því
er unnið öllum árum, eins og
kunnugt er, og standa vonir til
þess, að íslenzk sild verði áfram á
borðum, og þá væntanlega í aukn-
um mæli. Það er einungis að
þakka friðunarráðstöfunum og
hversu hart hefur verið gengið
eftir því, að þeim sé framfylgt.
Þannig hafa Islendingar viljað
bæta fyrir fyrri vanþekkingu og
kæruleysi, og er það vel. En þeir
verða þá einnig að skilja óskir
nágrannaþjóða sama efnis, þ.e.a.s.
að þær fái að viðhalda sinum fisk-
stofnum, t.a.m. síldinni í Norður-
sjó, og skulu menn minnast þess
að áfergjaokkarí sfldarstofnana
fyrr og síðar, auk ólöglegra veiða
Islendinga innan fiskveiðitak-
markanna, hefur verið notuð okk-
ur til smánar út um allar trissur
og jafnframt til að auka á erfið-
leika okkar nú í fiskverndunar-
málum okkar. Við ættum þvf
ávallt að hafa forystu um að fara
þannig um fiskimið hér við land
sem annars staðar að til sóma sé
og eftirbreýtni.
Eins og margoft hefur verið
bent á, hefur útfærsla fslenzku
fiskveiðilandhelginnar í 200 míl-
ur stuðzt við' þær meginreglur,
sem mest fylgis njóta á alþjóða-
vettvangi og hafa komið fram
með skýrustum hætti f frumvarpi
því til alþjóðalaga um hafréttar-
mál, sem lagt var fram á loka-
fundi hafréttarráðstefnunnar í
Genf í maí s.l. Þar er réttur
strandríkis óvefengjanlegur og
engin ástæða til annars en ætla,
að niðurstaðan verði sú, ef ein-
hver niðurstaða fæst á annað borð
á hafréttarráðstefnunni, að
strandríki hafi forgang á öllu 200
mflna efnahagslögsögusvæðinu;
þau geti ein ákveðið hverjir veiði
það aflamagn, sem er umfram
getu þeirra. Ef við og bandamenn
okkar höldum rétt á málum, ætti
ekki að vera ástæða til að ótt^st,
að gerðardómi verði falinn
ákvörðunarréttur um yfirráðin
innan 200 mflnanna.
Það er út í hött, þegar Efna-
hagsbandalagsríkin þykjast nú
ætla að marka nýja stefnu um 200
mílna fiskveiðilögsögu á þann
hátt, að réttur strandríkisins sé
skertur. Þetta gengur í berhögg
við andann frá Genf, eins og að-
ildarríki Efnahagsbandalagsins
vita, en að því er virðist er þetta
siðasta tilraun afskiptra rfkja svo-
kallaðra, eins og Þýzkalands,
Frakklands, Italíu, Belgiu og Hol-
lands, svo að dæmi séu nefnd, til
að fylgjast með straumnum, en þó
á þann hátt að halda opinni
smugu til að geta látið greipar
sópa um fiskimið annarra þjóða.
Sem sagt: hér er einungis gerð
tilraun til að drepa málinu á
dreif.
Eins og fyrr getur, munu Is-
lendingar ekki semja við neinar
þjóðir um fiskveiðar innan nýju
fiskveiðilögsögunnar, nema þeir
telji sjálfum sér hag í því. Slíkir
samningar yrðu því aðeins gerðir
til að gera verndun fiskstofnanna
raunhæfa nú þegar í upphafi út-
færslu. Áður hafa útfærslur ekki
borið þann árangur, sem að var
stefnt, a.m.k. ekki fyrst í stað og
þá ekki fyrr en samningar hafa
verið gerðir við Breta, enda hefur
það oft komið fram og verið viður-
kennt af öllum; t.a.m. varð vernd-
un fiskstofna ekki raunhæf, þeg-
ar Islendingarfærðu Iandhelgina
út I 50 mílur, fyrr en Ölafur
Jóhannesson hélt á samningnum
fræga við Heath 1973. Þá fyrst
dró úr aflamagni Breta með þeim
hætti, sem una mátti við um
skeið. Aftur á móti hefur nú kom-
ið í ljós, að sá samningur var þvf
miður haldminni en samningur-
inn, sem Viðreisnarstjórnin gerði
við Breta á sínum tíma (1961).
Andstæðingar Viðreisnarstjórn-
arinnar kölluðu þann samning
svikasamning og reyndu með
múgæsingum að gera hann tor-
tryggilegan á allan hátt. Þá voru
stóru orðin og brigzlyrðin ekki
spöruð — og málið allt fært niður
á lágt pólitískt karpplan. En
samkvæmt þessum samningi
viðurkenndu Bretar 12 mílurnar
og þegar hann rann út datt engum
f hug, að þeir færu að veiða innan
fiskveiðilögsögunnar, eins og
Bretar hafa hótað nú, þegar samn-
ingurinn um 50 mílurnar er út-
runninn. Bretar viðurkenndu
ekki, samkvæmt samningi Ólafs
Jóhannessonar og Heaths, 50 mfl-
urnar, og þykjast nú geta hótað
því að veiða allt upp að 12 mílum!
Auðvitað eru slíkar hótanir fárán-
legar frá sjónarmiði okkar, en það
mega þeir muna, sem samninginn
samþykktu, að í honum felst ekki
viðurkenning á 50 mílum, svo að
Bretar þykjast a.m.k. geta veifað
þeirri staðreynd framan f okkur.
Það eru ekki sízt Alþýðubanda-
lagsmennirnir, sem samþykktu
þennan samning, sem ættu að
íhuga, hvort þeir hafi ekki stund-
um notað stóru orðin, þegar það
átti ekki við, eins og þegar samn-
ingur Viðreisnarstjórnarinnar
var gerður. Og sjálfir stóðu þeir
að samningi, sem frá lögfræðilegu
sjónarmiði a.m.k. er okkur ekki
eins hagstæður og sá fyrri, þ.e.
samningurinn frá 1973. Aftur á
móti skal ítrekað, svo að öllu rétt-
læti sé fullnægt, að samningur
Ólafs Jóhannessonar og Heaths
varð okkur til heilla að þvf leyti,
að hann dró úr sókn Breta og
gerði útfærsluna í 50 mílur að
raunverulegri staðreynd, en áður
hafði hún að mestu einungis verið
pappfrsplagg.
Við blasir, að brezkir fiskifræð-
ingar hafa samþykkt niðurstöður,
sem Hafrannsóknastofnunin hef-
ur lagt fram. Þar er m.a. stuðzt
við vísinðalegar niðurstöður sér-
fræðinga sem lengi hafa unnið að
álitsgerð samstarfsnefndar Rann-
sóknaráðs ríkisins um sjávarút-
veg, sem birt var s.l. föstudag. Af
þessari greinargerð má sjá, að út-
færslan I 200 mílur var raunar
brýnni en nokkurn gat órað fyrir.
Ef ekki verður stórlega dregið úr
aflamagni við Island, blasir við sú
staðreynd, að engu er likara en
innan fárra ára geti farið eins
fyrir öðrum fiskstofnum við land-
ið og síldinni á sínum tíma.
Þegar þetta liggur nú fyrir,
hljóta Bretar og Vestur-
Þjóðverjar að gera sér grein fyrir
því, að Islendingar geta ekki sam-
ið, nema í hæsta lagi um mjög
litlar ívilnanir þeim til handa inn-
an nýju 200 mílna fiskveiðilög-
sögunnar. Raunar getur íslenzki
flotinn einn veitt það aflamagn,
sem þessar síðustu skýrslur sýna
að veiða megi, og talar það sínu
máli. Menn hafa jafnvel ymt að
því, að íslenzki fiskiskipastóllinn
sé orðinn of stór, a.m.k. sé nauð-
synlegt að draga úr aukningu
hans.
Islendingar munu því undir
engum kringumstæðum gera
samning innan nýju fiskveiðilög-
söguftnar nema um tiltölulega
mjög lítið aflamagn og þá að sjálf-
sögðu með þeim fyrirvara t.d., að
Efnahagsbandalagið standi við
tollasamninginn milli þess og Is-
lendinga, en bandalagið hefur
brotið hann á ósæmilegan hátt á
undanförnum árum. Jafnframt er
Ijóst, að engum dettur i hug að
semja, hvorki við Efnahagsbanda-
lagsþjóðirnar, né aðra, nema um
mjög takmörkuð svæði og þá einn-
ig til skamms tíma. Og þá að sjálf-
sögðu á þann veg að þessar þjóðir
viðurkenni með einhverjum hætti
200 mílna fiskveiðilögsögu Islend-
inga og hafi sig á brott að loknum
þeim umþóttunartíma, sem Is-
lendingar teldu sig geta sætzt á.
Ef sjónarmið íslendinga verða
ekki ráðandi í slíkum samningum
og við fáum ekki framgengt því
markmiði okkar að vernda is-
lenzka fiskstofna, og þar með ís-
lenzkt þjóðlff á ókomnum öldum,
dettur engum í hug að standa í
neinu samningamakki við aðrar
þjóðir, því að um lífshagsmuni
sina semur enginn — nema til
þess eins að vernda þá.
Síðustu upplýsingar samstarfs-
nefndar um sjávarútveg, Þróun
sjávarútvegs, benda til þess, að
íslenzki fiskiskipaflotinn geti
veitt a.m.k. 760 þús. tonn af fiski,
eða miklu meira magn en fæst úr
sjó, að síld og loðnu undantekn-
um. Eftir samning Heaths og
Ólafs Jóhannessonar á sínum
tíma hafa Bretar árlega veitt um
140 þúsund tonn af fiski hér við
land, þar af rúmlega 120 þúsund
tonn af þorski, og er augljóst þeg-
ar fyrrnefndar skýrslur eru hafð-
ar í huga, að það aflamagn verður
að minnka stórlega, ef tryggja á
verndun fiskstofna við landið, og
þá ekki sizt þorsksins. Þann veg
m.a. gæti hann styrkzt á næstu
árum og stæðu þá vonir til þess að
innan tiltölulega skamms tíma
gætu Islendingar stóraukið þorsk-
afla sinn, ef þeir sjálfir gættu
einnig að sér, á sama tima og
aðrar þjóðir yfirgæfu Islandsmið.
Með þetta í huga gætu samning-
ar nú verið hagstæðir og jafnvel
æskilegir — en aðeins með þess-
um hætti, þ.e.a.s. raunhæfum að-
gerðum til að koma i veg fyrir
yfirvofandi ofveiði og útrýmingu
fiskstofna við landið. Með samn-
ingum Heaths og Ólafs Jóhannes-
sonar á sínum tíma var farin leið,
sem i raun og veru verndaði betur
fiskstofnana heldur en sjálf út-
færslan í 50 mílur og hefur menn
ekki greint á um þetta atriði.
Forystumenn lands og þjóðar
eiga nú eftir að láta á það reyna,
hvort þeir telja samninga æski-
lega eða ekki og er þess að vænta,
að íslendingar standi saman sem
órofa heild að þeirri niðurstöðu,
sem af viðræðum verður. Ef
landsfeðurnir aftur á móti telja,
að samningstilboð séu ekki viðun-
andi fyrir íslenzkan málstað og
hagsmuni Islendinga í framtíð-
inni, mun öll þjóðin að sjálfsögðu
standa sem einn maður að slíkri
niðurstöðu.
Aðalatriðið er að útfærslan í
200 mílna fiskveiðilögsögu verði
raunhæf, en ekki pappírsplagg.
En það skulu bæði Bretar og
Þjóðverjar vita, að hótanir í garð
íslendinga hafa engin áhrif á þá.
Mikill tvískinnungur er i því fólg
inn hjá brezkum ráðamönnum að
krefjast mikilla fvilnana og sér-
stöðu innan 200 sjómílna fiskveiði
lögsögunnar íslenzku, þegar vitað
er að allur brezki fiskiðnaðurinn
þrýstir mjög á stjórnvöld Breta að
færa út fiskveiðilögsögu þeirra í
200 sjómllur. Fulltrúi Breta á haf-
réttarráðstefnunni í Genf flutti
ræðu, sem gekk einnig í þá átt,
eins og fram kom hér í blaðinu á
sínum tíma, svo Bretar hafa
aldrei fyrr I striði við Islendinga
verið á jafnhálum ís.
Sjónvarpsþátt-
urinn — lítil at-
hugasemd í lokin
I sjónvarpsþættinum fræga um
Sakharov og sovézka andófsmenn
lýsti Halldór Laxness yfir því
sællar minningar, hversu hvim-
leitt væri pólitiska þvargið hér á
landi og nefndi sérstaklega, af
gefnu tilefni, karpið milli Morg-
unblaðsins og Þjóðviljans. Undir
það skal tekið. Karpið mætti svo
sannarlega hefjast á hærra mál-
efnalegra plan. En spyrja má:
hvernig er hægt að hækka risið á
dagblöðum þegar á þvi herrans
ári 1975, laugardaginn 8. nóvemb-
er s.l., er t.a.m. prentuð í Þjóðvilj-
anum svofelld klausa um Vil-
hjálm Hjálmarsson, menntamála-
ráðherra landsins — og undir
klausunni stendur stafur Kjart-
ans Ólafssonar, ritstjóra Þjóðvilj-
ans: „Svona fólk á ekki erindi f
ríkisstjórn Islands. Svona hræsn-
arar og gungur (leturbr.) á al-
þýða ekki að senda inn í þingsal-
ina.“
I svörum sinum er Morgunblað-
ið stundum, þvi miður, neytt til að
fara niður á Þjóðviljaplanið,
nema það láti alltaf þessi ómerki-
legu — kommúnistisku vigorð
sem vind um eyrun þjóta. En
stundum eru ásakanirnar á þann
veg að ekki er unnt annað en
svara þeim, ef ekki á að kaffæra
þjóðina með gífuryrðum og orða-
hnútum. Ekki ætlar Morgunblað-
ið að svara fyrir Vilhjálm Hjálm-
arsson þess efnis að hann sé bæði
hræsnari og gunga.
En Kjartan Ólafsson átti svo
sannarlega erindi á Þjóðviljann!