Morgunblaðið - 16.11.1975, Blaðsíða 34

34 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 1975
„ Upp er skorið, engu sáð...”
Bjartmar Guðmundsson frá Sandi segir
frá vísunni, höfundi og hvar hún varð til
UNDANFARIÐ hafa ýmsir les-
enda Morgunblaðsins komið að
máli við ritstjórnina og vakið
máls á vísunni norðlenzku: Upp
er skorið, engu sáð . . .“ Hafa
þeir komið með ýmsar spurn-
ingar þessa visu varðandi,
höfund hennar og fleira, sem
þeir hafa talið forvitnilegt.
Mbl. hefur því snúið sér til
Bjartmars Guðmundssonar
fyrrum alþingismanns frá
Sandi og beðið hann að segja
frá vísunni, höfundi hennar og
ýmsu öðru sem máli skiptir.
Sá sem þetta ritar telur ekki
annan þekkja þá sögu betur en
einmitt Bjartmar frá Sandi.
Hann varð fúslega við þeirri
ósk og sagðist honum m.a. svo
frá:
„Ég lærði þessa vísu fyrir
löngu, líklega meira en 40
árum, og heyrði um leið að'hún
væri eftir Egil Jónasson hinn
þjóðkunna hagyrðing á Húsa-
vík.
Einhvern tíma seinna spurði
ég Egil hvort svo væri og játti
hann því. Nýlega fór ég svo að
heyra því haldið fram að visan
væri eftir Sigmund Sigurðsson,
sem um skeið var úrsmiður á
Akureyri. Steinþór P. Ardal
hefur sagt á prenti, að faðir
sinn, Páll J. Árdal, hefði talið
hana eftir Sigmund. Guðmund-
ur Hannesson læknir- birti
helming hennar með grein f
Lesbók Mbl. 1931 og nefndi Sig-
mund sem höfund. Jóhann
Sveinsson frá Slögu hefur og
haldið því fram.
Að þessu öllu athuguðu fór
ég að kanna þetta betur. Meðal
annars fékk ég mjög afdráttar-
lausar upplýsingar hjá tveimur
aðaldælskum konum, Sigrúnu
Jónasdóttur frá Hraunkoti,
systur Egils, og Sólrúnu Jónas-
dóttur frá Sílalæk. Báðar voru
þær viðstaddar þegar vísan
Egill Jónassson frá Húsa-
vík
varð til. — „Hún varð til í eld-
húsinu hjá mér í Snælandi á
Húsavík,“ sagði Sigrún, en þar
mun hún hafa átt heima fáein
ár fyrir 1930 og líka fáein ár á
eftir.
Sólrún sagðist hafa verið
stödd hjá Sigrúnu, svo og þeir
Egill og Friðrik á Helgastöðum.
Barst tal þeirra eitthvað að
landsmálum og kosningum og
var Friðrik orðskár nokkuð um
þá, sem nú þættust geta bjargað
Bjartmar Guúmundsson
frá Sandi.
þjóðfélaginu, en aldrei hefðu
getað bjargað sjálfum sér. Rétt
á eftir var Egill búinn að forma
efnið úr því sem Friðrik sagði,
og prjónað framan við það:
„Upp er skorið, engu sáð
allt er í vargaginum.
Þeir sem aldrei þekktu ráð,
þeir eiga að bjarga hinum."
Sólrún man eftir að Friðrik
hafði orð á að þetta væri góð
visa, sem ekki jnætti glatast.
Báðar hafa þessar konur leyft
mér að hafa þetta eftir sér,
sagði Bjartmar. Þær eru greina-
góðar og vita mikið um þing-
eyskar visur og minnugar vel.
Einhverntima seinna, en ekki
löngu þó, sagðist Sólrún hafa
verið stödd heima hjá Agli á
Völlum á Húsavík. Þar var þá
Friðrik einnig kominn. Sýndi
Egill þeim þá visnarkver lítið:
Úrvalsstökur, — eða eitthvað
því líkt — mun það heita og er
prentað í Reykjavík árið 1934.
Steindór Sigurðsson valdi
visurnar. Þar er þá þessi vísa
komin, án þess að höfundur sé
tilgreindur, — nefnd norðlenzk
visa.
Getur Steindór þess í formála
að þannig merki hann þær stök-
ur sem ekki sé vitað fyrir vist
hver orkt hafi. Friðrik leiddi
þarna tal að þvi að upplýsing-
um um höfundinn yrðu þeir að
koma á framfæri.
Egill eyddi þvi og þar við sat.
Hinsvegar hefur hann nýlega
getið þess á prenti (1973) að
hann sé höfundur og nefnir um
leið að Friðrik hafi átt þátt f því
að vísan varð til.
Ef einhversstaðar er stafur
fyrir þvi að úrsmiðurinn á
Akureyri hafi eignað sér stöku
þessa, veit ég ekki hvar hann er
að finna. —
Vitnisburður þeirra merku
manna, sem ég nefndi, um það
að hann sé höfundur er f frem-
ur lausu lofti, sagði Bjartmar
Guðmundsson að lokum.
Sv.Þ.
„í Sovétríkjunum vinna
konur öll heimilisstörf ”
0 „ÞAÐ öfundsverðasta sem
þið Vesturlandabúar eigið
er frelsi ykkar. En gildi
þess frelsis er þó minna en
ella vegna þess að þið tak-
ið það of mikið sem sjálf-
sagðan hlut. Ef maður virki-
lega elskar eitthvað þá verð-
ur maður að vera reiðubú-
inn til að greiða það háu
verði. Ef maður hins vegar fær
það fyrir ekki neitt gerir
maður sér ekki grein fyrir því
hversu dýrmætt það er manni,
— og það er hættulegt."
0 Þetta er skoðun Mariu
Sinyavsky, eiginkonu hins
kunna sovézka rithöfundar
bókmenntafræðins og andófs-
manns, Andrei Sinyavsky. Ilún
fór frá Sovétríkjunum ásamt
Andrei árið 1973 og var eitt af
vitnunum við alþjóðlegu
Sakharov-réttarhöldin um
skort á mannréttindum í Sovét-
ríkjunum sem haldin voru I
Kaupmannahöfn 17.—19.
október s.l. Maria er 34 ára að
aldri. Eiginmaður hennar var
dæmdur til 7 ára fangelsisvist-
ar árið 1965 af sovézkum stjórn-
völdum fyrir að hafa skrifað
ádeilusögur, sem gefnar voru
út erlendis undir dulnefninu
„Abram Tertz“, en þær voru
sagðar vera rógur um
Sovétríkin. t dag búa þau í
París, þar sem Andrei er
prófessor i rússneskum bók-
menntum við Sorbonne-
háskóla, og sonur þeirra, sem
var átta mánaða gamall er faðir
hans var handtekinn, gengur i
franskan menntaskóla.
Maria Sinyavsky er fyrr-
verandi kennari. Hún er lág-
vaxin, dökkhærð kona með
gleraugu en bak við hió alvöru-
gefna og hlédræga fas hennar
býr brennandi hugsjónaeldur
Samtal við
Mariu Sinyavsky
eftir Alan
Moray Williams
og talsverðir ræðumennsku-
hæfileikar. Er hún í lágum
hljóðum talaði við réttarhöldin
og síðar í þætti danska útvarps-
ins um þjáningar og auð-
mýkingu eiginkonu pólitísks
fanga í Sovétríkjunum hafði
hún mun meiri áhrif en sumar
af hinum meira áberandi kon-
um sem báru vitni við réttar-
höldin. Sama hljóðláta bein-
skeytnin einkennir skoðanir
hennar á lífinu á Vesturlönd-
um.
Hún segir að ekki hefði
reynst erfitt fyrir þau hjónin að
byrja nýtt líf i Frakklandi.
„Fólk heldur að það hafi verið
mikið áfall að flytja úr landi, en
það var það raunverulega ekki.
Sjáið þér til, margir af vinum
okkar höfðu gert þetta og
nokkrir þeirra búa eins og við í
París. Og í öðru lagi höfðum við
heyrt mikið um lífið á Vestur-
löndum, svo að við vissum
nokkurn veginn við hverju
var að búast. Okkur fannst við
því ekki með öllu rifin upp með
rótum.
„Auðvitað sakna ég Rúss-
lands stundum. Það er bara
eðlilegt. Ég sakna vina minna
þar og vinnu minnar og fleiri
atriða. En mér finnst í raun og
veru sem við höfum ekki yfir-
gefið Rússland, því að
maðurinn minn og ég erum
gjörsamlega á kafi í hagsmuna-
málum Rússlands og vandamál-
um.Mér finnst ég því alls ekki
langt frá heimalandi mínu.“
Sinyavskyhjónin eiga ekki
von á því að snúa aftur til
Sovétríkjanna, a.m.k. á næstu
árum. „Ég vil ekki vera í
aðstöðu fyrstu kynslóðar
rússneskra útflytjenda sem
sátu á ferðatöskunum sinum ár
eftir ár og biðu þess að ríkis-
stjórnin félli. Ég veit að
núverandi stjórn er mjög sterk
og ekki líkleg til að falla í
næstu framtið. Breytingar eiga
sér engu að siður stað í Sovét-
rikjunum; það hefur aðeins
verið slakað á í frjálslyndisátt á
síðustu 10 árum. En hvort þessi
örlitla frjálslyndisþróun kemst
nógu langt til að fá mann til að
snúa aftur er of snemmt að
segja um nú.“
Áður en Maria gifti sig nam
hún listasögu, vann í söfnum og
við endurreisn sögulegra bygg-
inga. Þó hún hafi haldið þess-
um áhugamálum hefur hún nóg
að gera við að hugsa um
Andrei ásamt barni þeirra
hjóna.
Maria talar við Sakharovréttar-
höldin
heimilið og lítill timi verður
eftir til að heimsækja Louvre
og önnur listasöfn í Paris. Hún
segist hvort sem er kunna bezt
við listasöfnin í London.
„Myndunum er betur komið
fyrir þar og manni gefst betri
kostur á að njóta þeirra."
Uppáhaldslistamenn hennar
brezkir eru Turner og Gains-
borough. Hún er hins vegar
ekki hrifin af Hogarth.
Hún segir að það hái ekki
eiginmanni sinum í ritstörfun-
um að búa erlendis. Hann sendi
nýlega frá sér bók um Gogol, og
í desember kemur út i Paris ný
bók, skáldsaga um Pushkin.
Þó að hún hafi verið í París í
2 ár hefur Maria Sinyavsky enn
ekki Iært frönsku. Hún talar
raunar ekkert tungumál nema
rússnesku. „Það er mesta
vandamál lífs míns,“ segir hán.
Hún talar hins vegar sérstak-
lega skýra og nákvæma
Moskvu-rússnesku.
Samtal okkar beindist óhjá-
kvæmilega að kvennaárinu.
Hún telur að konur á Vestur-
löndum njóti mun meiri rétt-
inda en sovézkar konur. „I
Sovétrikjunum fá konur sömu
laun, en þær vinna öll heimilis-
störf hvort sem þær eru í
annarri vinnu eða ekki. Hér
held ég að karlmenn hjálp yfir-
leitt til. Þar gera þeir það næst-
um aldrei. Ef húsmóðir kaupir
til dæmis inn fyrir heimilið
getur það tekið hana margar
klukkustundir vegna þess að
biðraðirnar við búðirnar eru
svo langar.
„Það er erfitt fyrir mig að
gera samanburð í þessu efni
vegna þess að ég hef ekki
kannað þetta nægilega, en viss
mismunur kemur strax í
hugann. Tökum fjölskyldu-
stærð til dæmis. I Moskvu og
öðrum borgum í Sovétrikjunum
er næstum því ógerlegt fyrir
móður að eiga meir en tvö börn
vegna húsnæðisskortsins. 1
borgaríbúðum er mjög algengt
að nokkrar fjölskyldur búi í
einni íbúð með sameiginlegu
eldhúsi. Að eiga þrjú börn er
mjög sjaldgæft.“
Hún segist vera ánægð með
franska menntaskólann sem
sonur hennar sækir. Hann
hefur lært frönsku og gengur
vel I náminu. Hún telur
menntun á Vesturlöndum vera
betri en í Sovétríkjunum þegar
á heildina er litið.
„Sum fög, eins og erlend
tungumál, eru kennd vel, að því
er mér finnst, en önnur t.d.
læknisfræði, eru langt á eftir.
Ég hef komizt að raun um það
að læknar í Frakklandi eru
mun reyndari og betur þjálf-
aðir en okkar. I Sovétrikjunum
lækna læknarnir mann ekki af
sjúkdómnum. Þeir gefa manni
einfaldlega vottorð um undan-
þágu frá vinnu!
„Auðvitað eru franskir
læknar mun betur launaðir en
rússneskir starfsbræður þeirra,
en það ber að borga fólki vel
fyrir vel unnin störf.“