Morgunblaðið - 06.09.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 1980
Fréttaskijrinq:
Skipan stjórna nefnda og ráða á
vegum ríkisins hefur lengi verið
vinsælt umræðuefni meðal al-
mennings, þar sem annaðhvort
er verið að krýna nefndakónga
eða gagnsleysi nefnda er útmál-
að. í þessari fréttaskýringu
verður leitast ' við að skýra
nokkra þætti þessara mála:
hvernig nefndir verða til, eftir
hvaða sjónarmiðum valið er í
nefndir, hversu mikið og hverjir
ákveða greiðslur fyrir nefnd-
arstörf, hvernig eftirlit er með
störfum nefnda, hvort embætt-
ismenn vinna nefndarstörf í
vinnutíma sínum o,fl.
• Fjöldi nefnda
og nefndarmanna
Ef litið er til þróunar á fjölda
nefnda og nefndarmanna, þá
kemur í ljós, að síðustu þrjú ár
hefur hlutfallið lítið breyst. Árið
1976 voru starfandi 432 stjórnir,
nefndir og ráð á vegum ríkisins,
með 2232 mönnum. Árið 1977
voru starfandi 465 nefndir með
2340 mönnum og árið 1978 voru
starfandi 481 nefnd með 2449
mönnum. Það er fjárlaga- og
hagsýslustofnun sem gefur ár-
lega út yfirlit yfir stjórnir, ráð
og nefndir og í því nýjasta, sem
er fyrir árið 1978, kemur fram,
að nefndir í upphafi ársins voru
466, á árinu voru lagðar niður 84
nefndir, en í stað þeirra hófu 99
störf á árinu. Af 481 nefnd, sem
starfaði árið 1978, voru margar
fastanefndir, en af tölunum má
sjá, að hreyfing á nefndunum er
um 20% innan ársins.
• Hvaö kosta nefnd-
irnar almenning?
Árið 1976 voru greiddar rúmar 134
milljónir fyrir nefndarstörf, en
annar kostnaður vegna nefnda
var rúmar 26 milljónir, samtals
um 161 milljón. Árið 1977 voru
greiddar um 190 milljónir fyrir
nefndarstörf, annar kostnaður
var tæpar 38 milljónir, samtals
rúmar 228 milljónir. Hækkunin
er um 67 milljónir eða 41%. Árið
1978 voru greiddar 300 milljónir
fyrir nefndarstörf, annar kostn-
aður var rúmar 38 milljónir,
samtals tæpar 340 milljónir.
Hækkunin á milli áranna 1977
og 1978 var um 112 milljónir eða
49%.
Þegar þessar tölur eru skoðaðar,
verður að taka tillit til þess að
margar nefndir eru ólaunaðar.
• Fleiri nefndir
á íslandi en í
nágrannalöndunum
Þrátt fyrir að ekki liggi fyrir
neinar tölur um að nefndir séu
hlutfallslega fleiri hérlendis en í
nágrannalöndum okkar, þá telja
margir að sú sé raunin.
Ein skýring á því gæti verið sú
hversu stjórnkerfið er mikið
minna í sniðum hér á íslandi en
víðast annars staðar, sem leiðir
það af sér, að innan ráðuneyt-
anna er ekki alltaf aðgangur að
sérfróðum mönnum, sem ieita
þarf til vegna úrlausnar vissra
mála. Ráðuneytin þurfa því að
leita út fyrir embættismanna-
kerfið og það þykir hagkvæmt að
stofna nefndir til að ná í slíka
sérfræðiaðstoð, sem í stærri
löndum er fáanleg innan stjórn-
kerfisins.
• Þrír flokkar nefnda
Nefndir á vegum ríkisins eru
flokkaðar eftir því hvernig þær
verða til og er þeim raðað eftir
ráðuneytum sem eru samtals 14.
1) Stjórnir og ráð, sem Alþingi
kýs.
2) Nefndir kjörnar og skipaðar
samkvæmt lögum og ályktunum
Alþingis.
3) Nefndir skipaðar af stjórn-
völdum.
Þriðji flokkurinn er viðamestur,
en innan þess flokks verða
nefndir til með ýmsu móti.
Nefnd getur orðið til samkvæmt
forsetabréfi, eins og t.d. Orðu-
nefnd, nefnd getur verið komið á
fót samkvæmt tilmælum ríkis-
stjórnar, eins og t.d. Kjararann-
sóknanefnd, sem komið var á fót
1963 samkvæmt tilmælum ríkis-
stjórnarinnar til samtaka laun-
þega og atvinnurekenda, sem
skipa menn í nefndina. Þá má
nefna nefndir, sem skipaðar eru
af viðkomandi ráðuneyti, nánar
tiltekið ráðherra. Það er ekki
óþekkt hérlendis að um stofnun
nefndar sé getið í stjórnarsátt-
mála og má þar nefna t.d.
vísitðlunefndina, en fyrir henni
var gert ráð í stjórnarsáttmál-
anurn 1978, þar sem kveðið var á
um, að það ætti að skipa nefnd
til að endurskoða vísitölumál.
• Val og starfsemi nefnda
Þegar vikið er að starfsemi nefnda
og vali nefndarmanna er e.t.v.
skýrast að fylgja eftir einni
nefnd frá byrjun til enda.
29. apríl 1977 var skipuð nefnd af
fjármálaráðherra til að endur-
skoða lög og reglur um toll-
heimtu og tolleftirlit. Helsti
hvatinn að stofnun nefndarinnar
var sá, að innflytjendur höfðu
um nokkurt árabil barist fyrir
því að tollkrít yrði komið á
hérlendis og gengu fulltrúar
þeirra á fund fjármálaráðherra
og æsktu liðsinnis hans. Ráð-
herra ákvað að láta rannsaka
málið og skipaði í framhaldi af
því nefnd, sem skipuð var sér-
Stjórnir,
nef ndir og
ráð ríkisins
rír
Nyjar nefndir
1. Almannavarnarnefnd Keflavíhurflugvallar
Skipuð G. nóvember 1978.
\ \
2 . Nefnd til að sjá um framkvæmdir að hluta samkomulaqs tslanc
og BandarIkjanna frá 22. október 1974
Skipuð 23. september 1975. Féll niður i fyrri skýrslum.
3. Flugstöðvarnefnd
Skipuð 19. september 1978.
4. Stjórnarnefnd Frihafnarinnar á Keflavikurflugvelli ^
Skipuð 27. júni 1978. ^ ^ y_____ '
gjaldskhArnefnd
3. 3ÚIÍ 1977 skipaði viðskiptaráðherra 3 menn i nefnd til þess að
vora tll ráðuneytis um beiðnir um breytingar á verðlagningu vöru
og þjónustu opinberra aðila.
Nefndarmenn og þóknun:
Til 9. október 1978:
Goorq ólafsson, verðlagsstjóri, formaður
Halldór Ásqrímsson, alþingismaóur
Ólafur G. Einarsson, alþingisraaður
Frá 9. október 1978:
Guðmundur Ágústsson, hagfræðingur, formaður
Finnur Torfi Stefánssnr, alþinqismaður
’ Gísli Árnason, deildaistjóri
Ritari :
Kristján Andrésson, fulltrúi
FERDAKOSTNAÐARNEFND
Skipuð ineð bréfi fjármálaráðhena 28. mars 1974 skv. ákvæðum 19.
gr. kjarasamnings BSRB og fjármálaráðherra frá 15. deseraber 1973,
sbr. gr. 5.8 í kjarasamningi sömu aðila frá 25. október 1977, og
17. gr. kjaradóms í máli fjármálaráðherra og BHM frá 15. febrúar
1974, sbr. 5. kafla í kjaradómi sömu aðila frá 18. nóvember 1977.
930.811
Nefndarmenn og þóknun:
Bolli Bollason, hagfræðingur
1978
Gunnlaugur Claessen, deildarstjóri
Ágúst Guðmundsson, 1andmælingamaður
BSRB
dr. Bjarni Helgason, tilnefndur af BHM
Ritari:
Gunnar óskarsson, hætti á árinu 1978
Sigríóur Vilhjálmsdóttir
formaður frá 2. febrúar
tilnefndur af
283.097
158.721
158.721
158.721
114.531
57.020
NEFND TIL AÐ GERA TILLÖGUR UM FRAMTÍÐARFYRIRKOMULAG KENNSLU
í FÉLAGSLÆKNINGUM, HEIMILISLÆKNINGUM OG HEILBRIGÐISFRÆÐI
í LÆKNADEILD

v Skipuð 14. júlí 1976 samkvæmt tillögu læknadeildar Háskóla íslands
- og að höfðu samráði við háskólarektor. Nefndin fjalli ura skipu-
lagningu kennslu í ofangreindum greinum svo og tengsl greinanna
hverrar við aðra og vió heilbrigðiri'tofnanir i landinu.
Nefndarmenn og þóknun: 360.000 t
ólafur ólafsson, landlæknir, forraaður 120.000
Tómas Á. Jcnasson, dósent 80.000
Eyjólfur Haraldsson, læknir 80.000
; JÓn G. Stefánsson, kennslustjóri læknadeildar 80.000
fræðingum á sviði tollamála,
embættismönnum og hagsmuna-
aðilum. Var nefndinni falið að
vinna úr gögnum og skila áliti til
ráðherra, sem hún gerði með
skýrslu 15. ágúst 1978. Markmið
með greinargerð nefndarinnar
var að skapa yfirsýn yfir fyrir-
komulag tollamála og leggja
grundvöll að mati á helstu þátt-
um þeirra. Verkið var unnið
þannig, að leitað var til fjölda
aðila, sem þessi mál varða. í
samræmi við þær upplýsingar,
sem fengust, var síðan stillt upp
samræmdri mynd af fyrirkomu-
lagi innflutnings í formi ferilrita
og kostnaðarútreikninga. Auk
þess var unnið að sérstökum
könnunum. Það yrði of langt mál
að telja upp alla þá, sem lögðu til
efni í álitsgerðina, en þó má
nefna starfsmenn eftirtalinna
stofnana og fyrirtækja:
— Tollstjórans í Reykjavík og
tollaeftirlits
— Ríkisendurskoðunar
— Gjaldeyrisdeilda bankanna
— Gjaldeyriseftirlits
— Farmflytjenda og þá sér-
staklega Eimskipafélags íslands.
Nefndin komst að þeim niðurstöð-
um 1978 m.a., að hægt væri að
spara allt að einum milljarði á
ári beint eða óbeint vegna áhrifa
tollkrítar.
Þessi nefnd er ágætt dæmi um
hvernig nefndir starfa, en þá má
spyrja; hefði ekki tolladeild fjár-
málaráðuneytisins getað leyst
þetta verkefni? Því má ugglaust
svara játandi, en þó má fullyrða,
að gangur nefndarstarfsins hefði
orðið annar. Því hefðu fylgt
ýmsir örðugleikar að fram-
kvæma starfið innan ráðuneytis,
t.d. að fá alla hagsmunaaðila til
að mæta á einn stað og að vinna
upp efni. Með nefndarskipan má
þó einatt skikka menn til að
mæta á nefndarfundi, þeir eru
oft fulltrúar einhverra samtaka
og þátttaka þeirra tryggir að öll
sjónarmið, sem skipti máli, komi
fram. Það er einnig mjög mikil-
vægt, að hagsmunaaðilar í við-
komandi máli hafi áhrif á álits-
gerðina þegar ráðherra notast
við hana sem undanfara laga-
setningar um ákveðið efni.
• Hlutur stjórnvalds
í því dæmi, sem hér hefur verið
tíundað, kom ekki til ákvörðunar
af hálfu fjármálaráðherra í
framhaldi af nefndarstarfinu,
sökum þess að stjórnarskipti
urðu skömmu eftir að álitsgerð-
inni var skilað. Málið lá því í
salti þar til á síðustu vikum að
núverandi fjármálaráðherra
skipaði tveimur embættis-
mönnum að undirbúa reglugerð
um breytingar á tollamálum á
grundvelli þeirra athugana, sem
nefndin vann að á sinum tíma.
Ráðherra hefur alla möguleika á
því að fylgjast með hvernig
nefndarstörfum miðar áfram,
hann fær upplýsingar frá for-
manni nefndar og ákveður hvort
ástæða sé til að hraða verkinu,
hætta því eða breyta vinnuað-
ferðum á einhvern hátt. Það er
því fullljóst, að ráðherra hefur
mikil áhrif á gang nefndar-
starfa, þótt ekki megi gleyma
hlutverki formanns nefndar, en
hann ræður oft vinnuhraða og
virkni nefndar. En hver fylgist
með því að nefndir skili ein-
hverju verki? Því er til að svara,
að á hverju ári senda öll ráðu-
neytin frá sér yfirlit um starf-
andi nefndir á vegum þess og
breytingar á milli ára. Ráðherra
og ráðuneytisstjóri eru í bestu
aðstöðunni til að fylgjast með
starfi nefndanna, en það ber að
hafa í huga, að mikill hluti
nefnda hefur ákveðin skilafrest
samkvæmt skipunarbréfi. Sum-