Morgunblaðið - 23.03.1997, Page 28

28 SUNNUDAGUR 23. MARZ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 23. MARZ 1997 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
I* ATHYGLISVERÐRI forystu-
grein, sem birtist fyrir leið-
togafund þeirra Clintons og Jelts-
íns, sagði brezka tímaritið The
Economist, að Evrópa væri nú í
þriðja sinn á þessari öld að vinna
að friðarsamningi, sem mundi
móta líf Evrópuþjóðanna um
langa framtíð. Arið 1918 hefði
Þjóðverjum verið boðnir friðar-
skilmálar, sem sigurvegarar
heimsstyrjaldarinnar fyrri settu
og allir vita til hvers leiddu. Við
lok heimsstyijaldarinnar síðari
hefði hugmyndafræðilegur
ágreiningur komið í veg fyrir
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
varanlegan frið. Eftir hrun kom-
múnismans í Sovétríkjunum og
markvissa viðleitni til þess að
byggja upp lýðræði í Rússlandi
sé hins vegar tækifæri til að
skapa varanlegan stöðugleika og
frið á meginlandi Evrópu.
Um þetta snerist fundur þeirra
Clintons og Jeltsíns og flest bend-
ir til að á þeim fundi hafi tekizt
að leggja grundvöll að þeim var-
anlega friði, sem Evrópuríkin
hafa svo lengi leitað eftir.
Clinton sagði eftir fundinn í
Helsinki að Atlantshafsbandalag-
ið yrði stækkað og Rússar mundu
fá „rödd en ekki neitunarvald"
um ákvarðanir og ályktanir
bandalagsins. Ef marka má fyrr-
nefnda forystugrein Economist
má búast við, að í þessu felist
að rússneskir hernaðarfulltrúar
starfi á vettvangi Atlantshafs-
bandalagsins og að tæpast verði
um að ræða nokkur hernað-
arleyndarmál bandalagsins, sem
þeim sé ekki kunnugt um.
Það er ljóst, að Rússar fá mik-
ið í staðinn fyrir stækkun Atl-
antshafsbandalagsins. Þeir fá
„rödd“ í málefnum bandalagsins.
Haldið verður áfram á braut af-
vopnunar. Rússar fá aðild að
margvíslegu samstarfi vestrænna
þjóða m.a. að samstarfi iðnveld-
anna sjö sem nú verða í raun
átta og svo mætti lengi telja.
Það sem máli skiptir er, að
með þessum sáttum er stefnt að
því að tryggja lýðræði og frið í
Evrópu um langa framtíð. Það
er full ástæða til bjartsýni í þeim
efnum, þótt saga Evrópu í marg-
ar aldir ætti ekki að gefa tilefni
til slíkrar bjartsýni. En margt
hefur breytzt. Menntun fólks og
þekking er mikil. Samskipti þjóða
í milli hafa stóraukizt. Öll rök
hníga að því að smátt og smátt
sé að takast að skapa jarðveg
fyrir eðlileg samskipti allra Evr-
ópuþjóða.
FUNDUR CLINTONS
OG JELTSÍNS
MÉR HEFUR ÞÓTT
vegna Alsnjóa Jónas-
ar ástæða til að
minna á þessi orð,
kaldur og heitur, og
umhverfi þeirra í Op-
inberunarbók Jó-
hannesar. Af tilvitn-
un í rit Sigurbjöms
byskups virðist aug-
ljóst að það hefur ver-
ið ýmislegt í Laódíkeu
á dögum Páls postula
sem minnir á um-
hverfí okkar nú um
stundir. Það er ekkis-
ízt hálfvelgjan gagn-
vart verðmætum og
því sem skiptir raun-
verulegu máli í lífí
okkar og umhverfí
sem virðist minna á
Laódíkeumenn. En
Jónas Hallgrímsson telur þá einnig
að umhverfi hans megi skýra með
skírskotun í þetta samfélag. Það
vantaði ekki holtaþokuvælið á ís-
landi um hans daga, og honum blö-
skrar dálætið á leirburðarstaglinu
sem var allsráðandi um allt land.
Honum var ómögulegt að sjá hvar
glitraði á gullið í skáldskap Sigurð-
ar Breiðfjörðs svoað dæmi sé tekið.
Allt var þetta lagt á aumingja jörð-
ina sem mátti þola mannskapinn
og bera sinn þunga kross hans
vegna eins og skáldið yrkir um í
Alsnjóa og minnir á efni kvæðisins
Ó, þú jörð, sem hann orti um svipað
leyti: ... sárt er að þú sekkur und-
ir mér..
Ég nefndi einnig Aþenu vegna
þess að ég hafði Oidípús konung
eftir Sófokles í huga en Jón Gísla-
son ritaði um Þebuleikina, þýddi
þá og gaf út á áttunda áratugnum.
Á þeim árum gaf Menningarsjóður
út margar bækur sem væru eftil-
vill óútkomnar í dag ef þetta þarfa
fyrirtæki hefði ekki verið til. En
tímarnir breytast, smekkur og við-
horf taka mið af sínum tíma og við
það situr.
Margir hafa víst einhvem tíma
verið í sporum Oidípúsar þegar
hann grunlaus hittir sjálfan sig fyr-
ir. Ljóðin sem kórinn flytur í leik-
verki Sófóklesar eru dýrlegur skáld-
skapur einsog Jón Gíslason segir.
Hann minnir á að Astistótelis hafí
haldið því fram i Skáidskaparfræði
sinni „að því aðeins sé unnt að
kynnast skaphöfn manna, að þeir
komist í aðstöðu til að velja og
hafna... Aðalpersónan, hetja
harmleiksins, er fullkomlega fijáls
og það er hennar vilji, sem knýr
fram verðandi leiksins." Semsagt,
að velja og hafna. Það dugar engin
hálfvelgja andspænis miklum tíð-
indum. Það er einnig
boðskapur Opinber-
unarbókarinnar
mörgum öldum eftir
að Sófókles skrifaði
Þebuleikina en það er
í þennan boðskap sem
Jónas Hallgrímsson
er augsýnilega að
vísa með lokaorðum
Alsnjóa.
Öll skáld eru auð-
vitað að yrkja um
samtíð sína, jafnvel
þótt kveikjan að verk-
um þeirra sé fólginn
í goðsögum fjarlægr-
ar fortíðar og á þetta
einnig við um leikverk
Sófóklesar. Hann
hefur haft eigin
reynslu og samborg-
ara sína í huga þegar
hann orti Oidípús konung. Leikur-
inn hefst til að mynda á drepsóttar-
lýsingu sem á rætur í sögulegum
staðreyndum einsog margt annað í
verkinu. Jón Gíslason bendir á að
staða Oidípúsar í Þebu minni um
margt á stöðu Períklesar í Alþenu:
Hann sé í rauninni einvaldur en þó
reiðubúinn til að haga sér í sam-
ræmi við vilja þjóðarinnar. Hann
vitnar í þessar línur í verkinu: „Full-
vel er oss ljóst", segir prestur-
inn,... “ en Þúkýdídes lýsir einmitt
stjómarfari í Aþenu á dögum Perík-
lesar á þá lund, að það sé að form-
inu til lýðræði, en i rauninni sé það
stjóm forvígismanns eða forseta."
Eða mundum við ekki hafa ástæðu
til að íhuga þessi orð: „Auður og
sigursælt mannvit höfðu vissulega
stuðlað mest að því að tryggja
Aþenu völd þau og áhrif, sem hún
átti að fagna um daga Períklesar.
Og ekkert skaut óvinum Aþenu-
borgar meiri skelk í bringu en auð-
ur hennar, vitsmunir borgaranna,
framtakssemi þeirra og hugkvæmni
á öllum sviðum. En Períkles bendir
á ..., að þeir, sem voldugir eru,
hafí ávallt verið hataðir og Aþen-
ingar verði að taka því. Alveg eins
og konungdómur Oidípúsar í leikn-
um er ekki tekinn að erfðum, held-
ur aflað með vitsmunum og áræði,
var veldi Aþeninga ungt og byggð-
ist á yfirburðum þeirra. Períkles
segir líka ... , að feður samborgara
hans hafi lagt grundvöll að veldi
Aþeninga, en ekki tekið það að erfð-
um. Og eins og Oidípúsi hafði stað-
ið konungdómur til boða, en hann
ekki sótzt eftir honum, segjast
Aþeningar hafa verið beðnir að taka
að sér forystu. Þúkídídes ... lætur
sendimenn Aþeninga segja við
Spartveija, að þeir (Aþeningar)
hafí ekki beitt ofbeldi til að hljóta
yfírráð sín. „Nei, bandamenn vorir
komu sjálfír til vor og báðu oss að
vera leiðtogar þeirra... oss var
boðið veldi og vér þágum það. -
Til samanburðar má benda á um-
mæli Odipúsar ... „Kórónu sem
Þebveijar settu óboðnir á höfuð
mér“ ...
Ætla má að persónu Oidípúsar
hafí Sófókles gætt hinum sömu eig-
inleikum og hann taldi Aþeninga
hafa til að bera einsog Jón Gíslason
bendir á og harmsaga hans sé í
vissum skilningi einnig harmsaga
Aþeninga „og ekki er um að vill-
ast, að þessi persóna kemur vel
heim við lýsingar á skapgerðarein-
kennum Aþeninga eins og þeim er
lýst af sagnariturum, leikritahöf-
undum og ræðuskörungum í lok 5.
aldar. f.Kr.b.“ Aþeningar munu
hafa látið sér fátt fyrir bijósti
brenna og reyndust þá bezt „þegar
mest á reið, eins og afreksverk
þeirra í Persastríðunum bera
gleggstan vott um.“ Þeir eru einsog
Oidípús snarráðir og skjótir til
framkvæmda. Þegar ég las þetta
leiddi ég óvart hugann að þorska-
stríðunum og sá í hendi mér að
þessi lýsing gæti vel átt við margt
það sem við höfum upplifað á þess-
ari öld. Þorskastríðin voru einskon-
ar safngler þess þjóðernisvilja sem
hefur einkennt íslendinga eftir
stofnun lýðveldis. Þeir hafa tekið
miklar áhættur og unnið merka
sigra. Þjóðin sótti auðlind sína í
hendur útlendinga með samstilltu
átaki sem á sér engan líka í langri
sögu okkar. Og í þessum stórátök-
um hefur dómgreindin verið bezti
kompásinn. Samt var hún sprottin
úr þjóðernistilfínningu sem hefur
einatt ruglað um fyrir mörgum.
Aþeningar voru ekki einungis mikl-
ir föðurlandsvinir, heldur voru þeir
tortryggnir föðurlandsvinir og leiðir
enn hugann að samtíð okkar. Og
Oidipúsi. Þúkýdídes segir að engu
sé líkara en líkami þeirra sé ekki
eign þeirra þegar þeir beijist fyrir
málstað föðurlandsins.
En Oidípús var skjótur til að reið-
ast og sást þá lítt fyrir. Aþeningar
voru með þessu sama marki brennd-
ir. „Lýðurinn í Aþenu gat skyndi-
lega orðið gripinn blindum ofsa.
Sem dæmi þess má nefna, að þeir
grýttu Lykídes í hel er hann hafði
stungið upp á að ganga að tilboði
Persa, sem þeir gerðu Aþeningum
fyrir orustuna við Plataiu. Og konur
í Aþenu gengu af konu Lýkídesar
og bömum dauðurn."! Svo slæmt
hefur það ekki verið á þvísa landi
íslandi en litlu mátti muna í hörð-
ustu átökum kalda stríðsins uppúr
miðri öldinni.
M.
HELGI
spjoll
Sófókles.
REYKJAVIKURBREF
SAMKEPPNISSTOFNUN er
smátt og smátt að verða
ein af mikilvægustu stofn-
unum hins opinbera. For-
svarsmenn stofnunarinn-
ar völdu þá hyggilegu leið
í upphafi að fara hægt af
stað og leggja traustan
grunn að þeirri starfsemi, sem þeir bera
ábyrgð á. Það hefur tekizt. Samkeppnis-
stofnun hefur aflað sér virðingar og
trausts, þótt starfssvið hennar sé með
þeim hætti að stofnunin mun alltaf kalla
yfir sig gagnrýni úr einhverri átt.
Fyrir nokkrum dögum birti Morgun-
blaðið ítarlega frásögn af skýrslu, sem
Samkeppnisstofnun hefur unnið að um
skeið um flugrekstrarmarkaðinn. Skýrsla
þessi hefur enn ekki verið birt formlega
af hálfu Samkeppnisstofnunar en ætla
má, að sú útgáfa, sem frásögn Morgun-
blaðsins byggðist á, sé mjög nálægt end-
anlegri útgáfu. Segja má, að skýrsla þessi
endurspegli og staðfesti þá gagnrýni, sem
Morgunblaðið hélt uppi fyrir nokkrum
árum á Flugleiðir, þegar blaðið skrifaði
sem mest um samkeppnisskilyrði í flugi
á milli íslands og annarra landa, svo og
gagnrýni keppinauta á löngu árabili og
almannaróm, en almenningur lætur sig
þessi málefni að vonum miklu skipta.
Þessar athugasemdir og ábendingar fá
hins vegar aukna vigt, ef svo má að orði
komast, þegar þær koma fram í skýrslu
opinberrar stofnunar.
í inngangi að skýrslu Samkeppnis-
stofnunar er minnt á skýrslu um stjórnun-
ar- og eignatengsl í íslenzku atvinnulífi,
sem Samkeppnisráð gaf út í desember
1994, en þar hafi komið fram, að fá-
keppni væri algeng hér á landi. í fram-
haldi af því hafi verið ákveðið að ráðast
í frekari athugun á fákeppnismörkuðum
og byijað á flugrekstri. í þessu sambandi
er minnt á, að flugrekstur í Evrópu al-
mennt hafi lengi einkennzt af einokun
og fákeppni og að Evrópusambandið telji
að flugfarþegar hafi borið þar skarðan
hlut frá borði. Þess vegna hafi ESB beitt
sér fyrir ákveðnum aðgerðum til hagsbóta
fyrir farþega, sem hafi þó enn ekki skilað
nægilegum árangri. Síðan segir í inn-
gangi að skýrslu Samkeppnisstofnunar:
„Evrópusambandið telur nauðsynlegt að
gera sérstakar ráðstafanir til að flýta enn
þeirri hagræðingu, sem það hefur stefnt
að. Þessar ráðstafanir taka til íhlutunar
gegn of háum flugfargjöldum, betra
skipulags á flugumferðarstjórn, lækkunar
afgreiðslugjalda á flugvöllum og eftirlits
með þróun bandalaga á milli flugfélaga."
Þessi afstaða Evrópusambandsins er
skiljanleg m.a. vegna þess, að um langt
árabil hafa flugfargjöld innan Evrópu
verið svo há, þegar þau eru borin saman
við fargjöld innan Bandaríkjanna, að tæp-
ast er hægt að tala um annað en okur í
sumum tilvikum.
Forráðamenn Flugleiða hafa lítið viljað
tjá sig opinberlega um frásögn Morgun-
blaðsins af skýrslu Samkeppnisstofnunar
á þeirri forsendu, að þeir hafi ekki séð
hina formlegu, opinberu útgáfu skýrsl-
unnar. Þó liggur fyrir, að þeir hafa fengið
í hendur drög að skýrslunni og þeim hef-
ur gefizt tækifæri til þess að gera athuga-
semdir við hana á vinnslustigi, sem er
að sjálfsögðu eðlilegt.
Það er ekki hægt að líta á skýrslu
Samkeppnisstofnunar sem stórfelldan
áfellisdóm yfir Flugleiðum og starfsemi
þeirra. Mikilvægi skýrslunnar felst ekki
sízt í því hver viðbrögð forsvarsmanna
Flugleiða verða á næstu mánuðum og
misserum við þeim ábendingum og at-
hugasemdum, sem þar koma fram. Segja
má, að með skýrslunni sé leitazt við að
setja ákveðinn ramma utan um starfsemi
fyrirtækis, sem býr alla vega við markaðs-
ráðandi aðstöðu í millilandaflugi og að
fyrirtækið geti búizt við aðgerðum af
hálfu Samkeppnisstofnunar fari það út
fyrir þann ramma.
Lítill hagn-
aður Flug-
leiða
Laugardagur 22. marz
ÞAÐ ER ENGIN
ástæða til þess að
gagnrýna fyrirtæki
á þeirri forsendu,
að þau séu stór.
Eins og Morgun-
blaðið hefur margoft bent á sl. einn og
hálfan áratug var og er nauðsynlegt að
til verði stærri einingar í íslenzku atvinnu-
lífi. Við verðum líka að horfa á það
raunsæjum augum, að í okkar litla samfé-
lagi verður ekki hjá því komizt að einstök
fyrirtæki komist í þá aðstöðu að hafa yfír-
ráð á ákveðnum markaði. Spurningin hlýt-
ur hins vegar að vera sú, hvort þessi stóru
og öflugu fyrirtæki hlíta leikreglum mark-
aðarins, bæði skráðum og óskráðum og
hafi vit á því að ganga ekki svo iangt
gagnvart keppinautum sínum, að almenn-
ingi ofbjóði.
Það eru allt of mörg dæmi um það, að
stór fyrirtæki á íslenzkan mælikvarða hafi
ekki haft vit á því. Það er hægt að rekja
dæmin hvert á fætur öðru, hvernig þau
hafa leynt og ljóst með viðskiptaaðferðum,
sem nú eru taldar brot á lögum, komið
keppinautum fyrir kattamef. Þetta á bæði
við um einkafyrirtæki og opinber fyrirtæki.
Einn mælikvarði, sem almenningur get-
ur notað til þess að meta, hvort fyrirtæki
sem nýtur yfirburðastöðu á viðkomandi.
markaði er að misnota hana, er einfaldlega
verðlagið hjá viðkomandi fyrirtæki. Sem
dæmi má nefna, að Hagkaup er talið vera
með rúmlega þriðjunginn af matvörumark-
aðnum á höfuðborgarsvæðinu. Ef fyrir-
tækið hefði notað þessa aðstöðu til þess
að hækka matvælaverð í landinu væri
hægt að færa rök að því, að það væri
orðið of stórt fyrir hið íslenzka umhverfi.
Ekkert bendir hins vegar til þess, að Hag-
kaup hafí starfað á þann veg. Frekar má
segja að fyrirtækið hafí beitt stærðinni til
þess að þvinga birgja til að lækka verð á
vörum, fyrirtækinu sjálfu og neytendum
til hagsbóta.
Forráðamenn Flugleiða vísa gjarnan til
þess, að þeir búi við mikla samkeppni frá
erlendum flugfélögum yfir sumartímann.
Eins og áður hefur verið bent á hér í
Reykjavíkurbréfi virðist sú samkeppni ekki
ná til flugfargjalda. Enda kemur í ljós í
skýrslu Samkeppnisstofnunar að þótt er-
lend flugfélög fljúgi hingað er nánast ekki
um samkeppni að ræða. Flugleiðir skipta
markaðnum milli íslands og Norðurlanda
með SAS og fljúga jafnvel fyrir SAS. At-
hygli hefur vakið að þýzkt flugfélag, LTU,
flýgur hingað yfir sumartímann. í skýrsl-
unni kemur í ljós, að það flugfélag er einn-
ig í samvinnu við Flugleiðir!
Þetta breytir hins vegar ekki því, að
léleg afkoma Fiugleiða ár eftir ár bendir
ekki til þess að fargjöld fyrirtækisins séu
of há. Árum saman hefur fyrirtækið sýnt
hagnað fyrst og fremst vegna þess, að
flugvélar hafa verið seldar með hagnaði.
Þetta sýnir að reksturinn sjálfur er í jám-
um og hlýtur að valda forsvarsmönnum
félagsins áhyggjum vegna þess, að ekki
geta þeir komið á aðalfundi ár eftir ár og
útskýrt fyrir hluthöfum að hagnaðurinn
af rekstri fyrirtækisins byggist fyrst og
fremst á flugvélasölu.
Léleg rekstrarafkoma fyrirtækisins
byggist þá annars vegar á því, að rekstur-
inn sjálfur sé mjög óhagkvæmur eða hitt
sé einfaldlega rétt, að fargjöldin séu ekki
há miðað við eðlilegan tilkostnað. Hið síð-
arnefnda er sennilegri skýring og áreiðan-
lega rétt að samsetning fargjalda Flugleiða
er með allt öðrum hætti en hjá flugfélögum
í Evrópu. Hér kaupir allur almenningur
hagkvæmustu fargjöld, sem völ er á, en
skattgreiðendur borga há fargjöld, sem
embættismenn og stjórnmálamenn ferðast
fyrst og fremst á. Ef þessi skýring er rétt
eru Flugleiðir ekkert fremur en Hagkaup
að notfæra sér aðstöðu sína á þessum
markaði til þess að selja ferðir á hærra
verði en ella.
Það er hins vegar hægt að drepa keppi-
nauta eða koma í veg fyrir að þeir verði
til með ýmsum hætti. Þannig segir t.d. í
skýrslu Samkeppnisstofnunar:
„Enda þótt ekki sé staðreynt að tiltekið

RE YNISDRAN GAR
Morgunblaðið/Rax
verð sé undir kostnaðarverði getur verð-
lagning markaðsráðandi fyrirtækis falið í
sér misnotkun. Svo kann t.d. að vera ef
fyrirtæki með markaðsyfírráð svarar nýrri
samkeppni á einhveiju sölusvæða sinna
hvað eftir annað með því að lækka verð
sitt umtalsvert, þannig að eftir lækkun
verði það jafnt eða lægra verði keppinaut-
arins og hækka það síðan jafnskjótt og
því hefur tekizt að flæma keppinautinn
burt. Ný samkeppni kann jafnframt að
felast í öðru en lægra verði, t.d. öðrum
og/eða lengri opnunartíma, annarri flug-
áætlun o.s.frv. Þannig hafa sænsk sam-
keppnisyfirvöld bent á, að æskilegt væri
að fastsetja komu- og brottfarartíma SAS
tímabundið, þegar minni flugfélög hefja
flug á nýjum leiðum. Ef markaðsráðandi
fyrirtæki bregzt við nýrri samkeppni að
þessu leyti með því að samræma framboð
sitt hinu nýja framboði getur það og verið
vitnisburður um, að tilgangurinn sé fremur
að vernda markaðsyfírráð en að stunda
sem hagkvæmasta starfsemi."
Hér skal ekki fjallað um þær aðferðir,
sem Flugleiðir notuðu t.d. í samkeppni við
Arnarflug á sínum tíma en í skýrslu Sam-
keppnisstofnunar segir m.a.:
„Sterk staða fyrirtækis ein út af fyrir
sig getur hins vegar valdið því að keppi-
nautar eigi erfitt með að koma sér fyrir
á markaðnum. Þétt leiðanet rótgróinna
flugfélaga getur t.d. gert þeim kleift að
beita sveigjanlegri verðlagningu á einstök-
um leiðum eftir aðstæðum á hveijum tíma
og mæta þannig að fullu verðlækkunum
keppinautanna ... Erfitt getur hins vegar
verið að meta hvenær verðlagningu mark-
aðsráðandi fyrirtækis er ætlað að koma
keppinaut fyrir kattarnef. Það er þó vís-
bending um slíkan ásetning, þegar mark-
aðsráðandi fyrirtæki bregst ítrekað við
samkeppni á einum markaðshluta með því
að bjóða jafngóð eða betri kjör en breytir
kjörum ekki með sambærilegum hætti á
þeim hluta markaðarins, þar sem það þarf
ekki að mæta samkeppni.
Keppinautar Flugleiða telja að viðbrögð
fyrirtækisins við ferðatilboðum þeirra
hljóti að vekja spurningar um, hvort mark-
mið fyrirtækisins sé ekki að drepa af sér
alla samkeppni, Flugleiðum standi ekki sú
ógn af smáum keppinautum, sem hafa
óveruleg áhrif á markaðnum að fyrirtækið
þurfí að bijóta jafnharðan niður alla við-
leitni þeirra til að keppa.“
Þegar á allt þetta er litið er sennilega
hæpið að telja, að fyrirtækið misnoti mark-
aðsráðandi stöðu sína til þess að hækka
fargjöld í millilandaflugi. Hins vegar er
óneitanlega margt, sem bendir til þess að
það hafí hvað eftir annað beitt ýmsum
aðferðum til að flæma keppinauta á brott,
sem það hefur getað beitt vegna gífurlega
sterkrar stöðu á markaðnum hér.
í ATHUGASEMD-
Ný skil- um frá Flugleiðum,
o-rpinino- sem birtar eru 1
g-reming skýrslu Samkeppn.
isstofnunar segir
m.a.: „Framtíðarmöguleikar Flugleiða
byggja á því að fyrirtækið skilgreinir sig
ekki lengur sem flugfélag heldur sem ferða-
þjónustufyrirtæki í sem víðustum skiln-
ingi..."
I þessu felst að Flugleiðir hafa orðið æ
umsvifameiri í skyldum rekstri, svo sem í
rekstri ferðaskrifstofa, hótela, bílaleigu
o.s.frv. Þannig á fyrirtækið mestan hluta
Úrvals-Útsýnar með Eimskipafélaginu, sem
er svo aftur stærsti hluthafínn í Flugleið-
um. Fyrir tveimur árum yfírtók sú ferða-
skrifstofa aðra ferðaskrifstofu, Alís, sem
nú er rekin undir nafninu Plúsferðir. Ný-
lega hefur fyrirtækið keypt Ferðaskrifstofu
íslands, sem rekur Edduhótelin, en þau
kaup komu til kasta Samkeppnisstofnunar,
og félagið á hlut í fleiri ferðaskrifstofum.
Flugleiðir eiga tvö hótel í Reykjavík og
hlutdeild í hótelum á landsbyggðinni. Þá
kemur fram í skýrslu Samkeppnisstofnun-
ar, að fyrirtækið eigi bílaleigu, sem hafi
um þriðjung af bílaleigumarkaðnum hér á
landi. Auk þess er fyrirtækið aðili að fjöl-
mörgum fleiri og smærri fyrirtækjum í
ferðaþjónustu.
Það má fallast á það sjónarmið að feng-
inni reynslu, sem Flugleiðamenn hafa lengi
haldið fram, að ekki sé pláss nema fyrir
eitt áætlunarflugfélag í millilandaflugi hér
og að það bezta, sem neytendur geti búizt
við, sé einhver samkeppni af hálfu er-
lendra flugfélaga yfír sumartímann. Jafn-
framt má ætla að þróunin í flugi almennt
í okkar heimshluta leiði til þess að far-
gjöld lækki fremur en hækki. Þegar til
viðbótar kemur aðhald Samkeppnisstofn-
unar og almenningsálits verður að ætla,
að fyrirtækið haldi sig réttu megin við
strikið í viðskiptum við flugfarþega.
Öðru máli gegnir hins vegar um stór-
aukin umsvif Flugleiða á öllum sviðum
ferðaþjónustu. Það er alveg ljóst, að sjálf-
stæðum aðilum á þessu sviði fækkar stöð-
ugt. Það fer ekkert á milli mála, að að-
staða þeirra fyrirtækja, sem ekki eru í
eigu Flugleiða, til þess að keppa við fyrir-
tæki í sömu grein og eru í eigu Flugleiða
er afar erfið og í sumum tilvikum vonlaus.
Eins og Morgunblaðið hefur margoft
bent á er einokun einkafyrirtækja ekkert
betri en einokun ríkisfyrirtækja. Einokun-
arstaða einkafyrirtækja er ekkert betri en
sú einokunarstaða, sem samvinnufyrirtæk-
in höfðu á tímabili komið sér upp á ýmsum
sviðum viðskiptalífsins.
Það er rétt, sem fram kemur í skýrslu
Samkeppnisstofnunar, að Flugleiðir hafa
á löngu árabili notið margvíslegs stuðnings
opinberra aðila. Fyrirtækið hefur að hluta
til byggzt upp í skjóli þeirrar vemdar og
með slíkum stuðningi, sem ítarlega er rak-
ið í skýrslunni. Er það eðlilegt og í sam-
ræmi við þau jafnræðissjónarmið, sem nú
er lögð svo rík áherzla á í viðskipta- og
atvinnulífi að í krafti þess stuðnings geti
fyrirtækið lagt undir sig meginhluta ann-
arrar ferðaþjónustu á íslandi? Er það eðli-
legt? Er það skynsamlegt? Og er það neyt-
endum til hagsbóta? Og er yfírleitt nokk-
urt vit í því frá hagsmunasjónarmiði Flug-
leiða séð að reyna að einoka þennan mark-
að? Tæpast.
Þess vegna hlýtur ekki sízt þessi þáttur
í skýrslu Samkeppnisstofnunar að koma
til alvarlegrar umræðu, þegar skýrslan
hefur verið gerð opinber. Er hin nýja skil-
greining á starfsemi Flugleiða yfirleitt við-
unandi út frá almanna hagsmunum?
„Þegar á allt
þetta er litið er
sennilega hæpið
að telja, að fyrir-
tækið misnoti
markaðsráðandi
stöðu sína til þess
að hækka far-
gjöld í millilanda-
flugi. Hins vegar
er óneitanlega
margt, sem bend-
ir til þess að það
hafi hvað eftir
annað beitt ýms-
um aðferðum til
að flæma keppi-
nauta á brott, sem
það hefur getað
beitt vegna gífur-
lega sterkrar
stöðu á markaðn-
um hér.“
-I"