Morgunblaðið - 14.02.1998, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 14. FEBRÚAR 1998 7
HALLDÓR KELJAN LAXNESS
Morgunblaðið/Ólafiir K. Magnússon
HÉR er Margareta Krook leikkonan, sem lék Sigwlínu
í Sölku Völku árið 1954. Myndin er tekin í Grindavík.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon.
MYNDIN er tekin í Grindavík, er upptökur stóðu yfir á Sölku Völku árið 1954, sem Ame Mattson leikstýrði. Hér er
mynduð sena, þar sem Gunnel Broström lék aðalhlutverkið, sjálfa Sölku Völku.
Morgunblaðið/Júlíus Sigurjónsson
HALLDÓR Kiljan Laxness og kona hans frú Auður Laxness fyrir framan Stjömubíó í
Reykjavík árið 1989, þegar kvikmyndin Kristnihald undirJökli varfmmsýnd, en henni leik-
stýrði dóttir þeirra hjóna, Guðný Halldórsdóttir.
Morgunblaðið/V aka-Helgafell
STEINAR (Jón Laxdal) og Borgí (Helga Bachmann) við
upptökur á Paradísarheimt árið 1979. Myndin er tekin í
Spánskum forki í Utah í Bandaríkjunum.
langa verki fóru Gísli Halldórsson,
Sveinbjöm Matthíasson, Margrét
Helga Jóhannsdóttir og Saga Jóns-
dóttir. Árið 1978 voru tvö nyög ólík
sjónvarpsverk byggð á verkum
Laxness frumsýnd í sjónvarpinu.
Það fyrra var Lilja, gerð eftir smá-
sögu Halldórs, og voru handritshöf-
undar Hrafn Gunnlaugsson og
Snorri Þórisson en Hrafn leikstýrði.
Myndin var ekki nema 28 mín. að
lengd og tókst giska vel í allri fram-
kvæmd en með helstu hlutverk fóru
Eyjólfur Bjarnason, Viðar Eggerts-
son, Sigurður Sigurjónsson, Ellen
Gunnarsdóttir og Áróra Helgadótt-
ir. Hið síðara var Silfurtunglið,
sjónvarpsgerð Hrafhs Gunnlaugs-
sonar á samnefndu leikriti Laxness,
sem vakti mikið umtal (það var end-
ursýnt árið 1986 í styttri útgáfu).
Eftirminnilegast úr þeirri upp-
færslu er að líkindum söngur Sig-
rúnar Hjálmtýsdóttur (Hvert ör-
stutt spor...) en með önnur hlutverk
fóru Egill Olafsson, Þórhallur Sig-
urðsson, Steindór Hjörleifsson og
Björg Jónsdóttir.
Þá var enn komið að þætti Rolf
Hádrich sem stjórnaði gerð sjón-
varpsmyndar í þremur hlutum upp-
úr Paradísarheimt árið 1980. Enn
var í engu til sparað svo framleiðsl-
an yrði sem vönduðust. Þættimir
vom sýndir yfir jólahátíðina það
sama ár og vora gerðir mikið til af
sömu aðilum og áður gerðu
Brekkukotsannál. Framleiðendur
voru Norddeutscher Rundfunk
ásamt íslenska sjónvarpinu, nor-
rænu sjónvarpsstöðvunum og sviss-
neska sjónvarpinu og sem fyrr fór
Jón Laxdal með aðalhlutverkið en
með önnur hlutverk fóru Róbert
Amfinnsson, Fríða Gylfadóttir,
Dietmar Schönherr, Gunnar Eyj-
ólfsson, Helgi Skúlason, Helga
Backmann, Anna Bjöms, María
Guðmundsdóttir og Halla Linker
svo nokkrir séu nefndir.
Um þetta leyti varð skipuleg ís-
lensk kvikmyndagerð að veraleika
og nokkrum áram síðar var fyrsta
alíslenska bíómyndin gerð eftir
einni af skáldsögum Halldórs Lax-
ness. Það var Atómstöðin, sem
frumsýnd var árið 1984 og sýnd
m.a. á kvikmyndahátíðinni í Cann-
es. Fóra Tinna Gunnlaugsdóttir og
Gunnar Eyjólfsson með aðalhlut-
verkin en myndin var gerð undir
leikstjórn Þorsteins Jónssonar af
miklum metnaði. Hún var kostnað-
arsamari en aðrar íslenskar bíó-
myndir og mjög vönduð í ytra útliti,
leikmyndum eftirstríðsáranna,
búningum og endursköpun tima-
bilsins. En kvikmyndagerðarmönn-
unum var nokkur vandi á höndum
því sagan kannski frekar en aðrar
eftir Laxness bam síns tíma og
skrifuð í hita pólitískra átaka um
miðja öldina. Þorsteinn sagði
seinna í viðtali að hann og sam-
starfsmenn hans hefðu reynt að út-
skýra hvers vegna landið var selt
og gerðu Uglu að fyrirferðarmestu
persónu myndarinnar en kannski
hefði Búi átt að vera það. „Þannig
hefðum við nálgast kjarnann betur
og fyrir bragðið varð myndin
kannski dálítið aðgerðarlaus." Ekki
sagði Þorsteinn að Halldór hefði
haft afskipti af myndinni eða hand-
ritsgerðinni. „Hann las handritið
yfir, en leit svo á að hann væri bú-
inn að skrifa bókina og það væri
okkar að túlka hana í kvikmynd.
Hann bað okkur þó að fara mjúkum
höndum um Bandaríkjamenn og at-
riðið um bein Jónasar Hallgríms-
sonar.
Guðný Halldórsdóttir fékk
smjörþefinn af kvikmyndagerð
þegar hún starfaði með Hadrich áð-
ur og hún hafði skrifað handrit að
íslenskum kvikmyndum áður en
hún gerði Kristnihald undir jökli
eftir síðustu skáldsögu fóður síns.
Kristnihaldið var fyrsta myndin
sem Guðný leikstýrði. Það kom
fram í sjónvarpsviðtali við Guðnýju
fyrir skemmstu að faðir hennar
hefði hvatt hana til þess að kvik-
mynda söguna. Leikstjórinn sagði í
viðtali í Morgunblaðinu á sínum
tíma að sér hefði alltaf þótt sagan
skemmtileg og viðráðanleg til kvik-
myndagerðar vegna þess hvernig
hún er skrifuð. „Hún býður eigin-
lega uppá það að vera kvikmynd-
uð.“ Myndin var tekin undir Snæ-
fellsjökli og fór Baldvin Halldórs-
son með hlutverk Jóns Prímusar,
Sigurður Sigurðarson lék Umba og
Margrét Helga Jóhannsdóttir fór
með hlutverk Úu. Kristnihaldið var
framsýnt árið 1989 og var ágætlega
tekið og sagði í Morgunblaðinu að
Guðnýju tækist að gera sögunni
góð skil með skemmtilegum leik-
hópi. Þess má geta að Guðný undir-
býr nú framleiðslu á mynd sem hún
byggir á sögu Laxness, Úngfrúin
góða og húsið.
Áhrifa Halldórs gætir beint og
óbeint í íslenskum kvikmyndum eins
og í öðram listum. Þegar Friðrik
Þór Friðriksson var spurður að því í
Morgunblaðinu áður en hann gerði
Böm náttúrunnar, þá íslensku bíó-
mynd sem farið hefur víðast, af
hverju hann setti á hana þetta heiti
en það er augljós skírskotun í Bam
náttúrunnar, sagði hann: Laxness er
örlagavaldur í lífi sérhvers íslend-
ings. Naumast var til íslensk kvik-
myndagerð þann tíma sem Halldór
skrifaði sín skáldverk og þau era að
mestu ónumið land íslenskum kvik-
myndagerðarmönnum. Nú loksins
þegar Islendingar era orðin kvik-
myndaþjóð er tímabært að leita
frekar í höfuðverk þessa örlagavalds
þjóðarinnar. Betra eftii í kvikmyndir
er vandfundið. Og fátt er eins vand-
meðfarið.