Dagblaðið Vísir - DV - 26.08.1988, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 26. ÁGÚST 1988.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smá^uglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SÍMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Rödd úr atvinnulífinu
Þrátt fyrir skiptar skoöanir um niðurfærsluna, sem
nú er á hvers manns vörum, hefur það vakið óskipta
athygli að tiltölulega óþekktur maður var gerður að
formanni ráðgjafarnefndarinnar. Einar Oddur Kristj-
ánsson er kunnur vestur á fjörðum og sömuleiðis í hópi
frystihúsamanna en á landsvísu er maðurinn að mestu
ókunnur. Hvað sem sagt verður um niðurfærsluna og
hvort sem sú leið verður reynd eða ekki á næstu dög-
um, fer ekkí á milli mála að Einar Oddur hefur sett fram
sitt mál á afar skýran og skilmerkilegan hátt og á þann
hátt að eftir er tekið.
Einar Oddur Kristjánsson er hvorki stjórnmálamað-
ur né hagfræðingur. Hann hefur hvorki tileinkað sér
orðfæri stjórnmálanna né hagfræðinnar og talar það
mál sem fólk skilur. Hann er fulltrúi atvinnulífsins,
fulltrúi hinna einföldu staðreynda og býr að því leyti
að skóla lífsins. Nú er ástæðulaust að gera lítið úr stjórn-
málamönnum eða mönnum.sem hafa aflað sér menntun-
ar á sviði hagfræði og efnahagsmála, en því verður samt
ekki á móti mælt að þeir hafa tilhneigingu til að tala í
klisjum og vefía mál sitt í tilgerðarlega og tillærða mál-
lýsku.
Ráðgjafarnefnd forsætisráðherra hefði mátt skipa
með öðrum hætti. Þar hefði mátt gæta fleiri sjónarmiða
og menn spyrja sömuleiðis til hvers ríkisstjórnin þurfi
að sækja ráð og tillögur út í bæ þegar hún sjálf á að
vinna verkin og móta póhtíska stefnu. En það var engu
að síður snjallt hjá forsætisráðherra að fela reyndum
og skynsömum manni úr atvinnulífmu forystu í ráðgjaf-
arnefndinni. Fyrir vikið hefur nefndinni tekist að brjóta
upp hefðbundnar hugmyndir og fara sínar eigin leiðir
í tillögugerð. Ekki er það verk formannsins eins að
leggja niðurfærsluleiðina til en hann hefur túlkað hana
vel og sannfærandi og gefur henni ferskan og óvæntan
ht. Hvort heldur niðurfærslan reynist möguleg, sem
mjög verður að draga í efa, þá hefur nefndin undir for-
ystu Einars Odds unnið það þarfaverk að draga fram
valkostina í stöðunni og skýra þá mynd sem þjóðin
hefur af efnahagsvandanum og lausnum hans.
Kjarni málsins er þó sá að í fyrsta skipti í langan tíma
hefur rödd atvinnulífsins og atvinnurekstrarins fengið
áheyrn. í stað hins eilífa harðlífis í togstreitunni milh
vinnuveitenda og launþega, hefur annarri hlið verið
snúið upp og það umbúða- og átölulaust. Atvinnurekst-.
urinn er ekki bara vinnuveitenda og eigenda, hann er
hka og ekki síður launþega og landsbyggðarinnar allr-
ar. Það er flest rétt sem ráðgjafarnefndin bendir á. Rík-
ið verður að draga úr eigin þenslu. Fjárausturinn í yfir-
bygginguna og óarðbæra atvinnustarfsemi í formi er-
lendra lána er meinsemd. Það verður að gera uppskurð
á öllu heila kerfinu. Við getum ekki lifað á launum sem
atvinnureksturinn getur ekki borgað og við getum ekki
hfað á lánum sem við höfum ekki efni á að taka. Þetta
er þungamiðjan í ábendingum ráðgjafarnefndarinnar.
Þetta hefur áður verið sagt, bæði af hagfræðingum og
hagsmunaaðilum. En stjórnmálamenn hafa ekki viljað
horfast í augu við það og þjóðin ekki heldur.
Einar Oddur og nefnd hans hafa flutt okkur þessj
skilaboð og áhrifamáttur þeirra er meiri en oftast áður.
Kannski vegna þess að þau eru sögð af manni sem talar
beint út og þarf ekki á pólitískum landvinningum að
halda né heldur er alinn upp á opinberum stofnunum.
Mættum við fá meira að heyra.
Ellert B. Schram
Varaforsetaraunir
Allir sem gegnt hafa embætti
varaforseta Bandaríkjanna ljúka
upp einum munni um fánýti þess
starfs. Það hefur verið kallað öllum
illum nöfnum og lítilíjörlegasta
embætti sem kosið er um. Samt
sem áður er það fátítt og hefur ekki
komið fyrir á síöustu áratugum að
nokkur sem leitað er til afþakki boð
um að fara i framboð. Hlutverk
varaforseta er aöeins eitt, að taka
við ef forsetinn sjálfur fellur frá,
eða verður óhæfur til að gegna
embætti sínu. Ef forsetinn heldur
heilsu hefur varaforsetinn ekkert
annað hlutverk en að sitja í forseta-
stól á þingfundum öldungadeildar-
innar, annað starfssvið er honum
ekki markað í stjórnarskránni.
Samt hafa hinir hæfustu menn
hangið í þessu embætti í skugga
forsetans árum saman og lifað í
þeirri von að fá tækifæri sjálfir til
að komast í Hvíta húsiö, venjulega
með því að erfa útnefningu flokks-
ins, eins og Bush núna. Það er samt
ekki greið leið í Hvíta húsið, þrír
þeir varaforsetar, sem síðast erfðu
útnefningu flokksins, féllu í kosn-
ingum, Mondale fyrir Reagan 1984,
Humphrey fyrir Nixon 1968 og Nix-
on fyrir Kennedy 1960. Það er aftur
á móti' meiri von til aö komast í
forsetaembættiö í forfóllum. Af 16
mönnum, sem verið hafa forsetar
á þessari öld, eru fimm varaforset-
ar sem hafa erft embættið. Sumir
þessara fimm hafa verið merkir
forsetar. Theodore Roosevelt tók
við eftir að McKinley var myrtur
1901, Calvin Coolidge tók við eftir
að Gamaliel Harding varð brá-
kvaddur, Harry Truman tók við
eftir lát Franklins Roosevelt, Lyn-
don B. Johnson varð arftaki Johns
F. Kennedy og Gerald Ford tók við
eftir að Nixon var neyddur til að
segja af sér. En hlutskipti varafor-
seta er samt venjulega heldur dap-
urlegt. í endurminningum Nixons
gætir til dæmis nokkurrar beiskju
í garð Eisenhowers, sem aldrei leit
á hann sem jafningja, og bauð hon-
um meira aö segja aldrei heim í
híbýli sín í Hvíta húsinu. Hubert
Humphrey varð að selja sálu sína
og sannfæringu til að þóknast Lyn-
don Johnson og galt fyrir það með
ósigri fyrir Nixon 1968. Sæmt sækj-
ast valdamiklir menn eftir þessu
valdalausa embætti, og val varafor-
seta er talin mikilvægasta ákvörð-
un forsetaefna flokkanna.
Landafræði og pólitík
Það er einmitt í kosningabarátt-
unni sem forsetaefnið hefur þörf
fyrir varaforsetaefni sitt, stundum
í fyrsta og síðasta sinn. Varafor-
setaefnið á aö bæta upp það sem
sjálft forsetaefnið skortir í augum
kjósenda og hann á að tryggja kjör
sitt í sínu eigin heimaríki. Forseta-
kosningar í Bandaríkjunum eru
óbeinar kosningar, kjósendur
kjósa kjörmenn, sem í hverju ríki
eru jafnmargir og þingmenn ríkis-
ins í báðum deildum þingsins. Það
KjaUarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
anna þar sem fylgi forsetafram-
bjóðandans sjálfs er tahð veikt, eða
frá ríki sem skiptir sköpum, eins
og Texas núna fyrir Dukakis. Lloyd
Bentsen á að skila Texas, sem er
þriðja fjölmennasta ríkið, í hendur
Dukakis og þar með vinna kosning-
amar. Eftir það er hlutverki Bent-
sens lokið. Sama er að segja um
Bush, Dan Quayle er frá Indiana
og fylgi Bush í miðvesturríkjunum
er tahð veikt. Þar á Quayle að afla
atkvæða. Hlutverk varaforseta-
frambjóðanda er líka hugmynda-
fræðilegt, hann á að bæta forseta-
frambjóðandann upp þar líka.
Bentsen til dæmis er rammur
ihaldsmaður og hefur skoðanir á
efnahags-, varnar- og þjóðfélags-
málum sem eru í beinni andstöðu
við skoðanir Dukakis. Þetta á að
laða hægri menn í báðum flokkum
að Dukakis. Að auki er Bentsen nú
einn af valdamestu mönnum í öld-
ungadeildinni og sambönd hans og
reynsla í Washington eiga aö verja
Dukakis fyrir ásökunum um
reynsluleysi, sem Bush er óspar á.
Bush aftur á móti er orðinn hálfsjö-
tugur og þykir vanta skap og
snerpu. Þetta á Dan Quayle, sem
er aðeins rúmlega fertugur, aö
bæta upp með dugnaði og æsku-
Ijóma. Quayle á einnig að höfða til
álmúgamanna, sem Bush þykir
ekki gera, hann er of mikill yfir-
stéttarmaður til þess og það háir
honum um allt land.
„Quayle viröist ekki jafnmikill bógur
og Bentsen, og Dukakis virðist hafa
sýnt meiri hyggindi en Bush,... “
er meirihluti kjörmanna sem
tryggir kjör, ekki meirihluti
greiddra atkvæða. Þaö hefur komið
fyrir að forseti hefur verið kosinn
með meirihluta kjörmanna en
minnihluta atkvæða. Þaö gerðist
síðast árið 1876, en það getur hæg-
lega komið fyrir aftur. Til dæmis
má taka aö sá sem sigraði í Nevada
með milljón atkvæða mun fengi 3
kjörmenn en sá sem sigraði í Kali-
forníu meö eins atkvæðis mun
fengi 47 kjörmenn. Varaforsetaefn-
iö þyrfti því að koma frá nokkuð
stóru ríki. Umfram allt þarf hann
að koma frá þeim hluta Bandaríkj-
„Nú er spurningin hvort Bush geri sigurlíkur sínar aö engu með því
að gera Quayle að varaforsetaefni sinu,“ segir í greininni.
Vandasamt val
Varaforsetaefni eru valin til að
vinna kosningar, ekki til að taka
við æðstu völdum. En svo getur
fariö að varaforsetaefnið skaði
frambjóðandann. Þaö er til dæmis
almenn skoðun aö Robert Dole hafi
skaðað Ford í baráttunni við Carter
1976, og það er tvímælalaust aö
Eagleton skaðaði McGovern 1972,
enda varð McGovern að skipta um
varaforsetaefni og missti þar með
alla möguleika á sigri. Varaforsetar
hafa unnið kosningar, það er talið
óumdeilanlegt að Lyndon B. John-
son vann kosningarnar fyrir
Kennedy 1960 með því aö vinna
Texas.
Mondale vann kosningarnar 1976
fyrir Carter með því að vinna
Minnesota og ríki á austurströnd-
inni þar sem Suðurríkjamaðurinn
Carter átti lítið traust. Nú er spurn-
ingin hvort Bush hefur gert sigur-
líkur sínar aö engu með því að gera
Dan Quayle að varaforsetaefni
sínu. Þaö virðist þegar ljóst að
Quayle bætir engu viö fylgi Bush,
þvert á móti gæti hann dregið úr
því vegna þeirra deilna sem upp
eru sprottnar um hann. Quayle
virðist ekki jafnmikill bógur og
Bentsen, og Dukakis virðist hafa
sýnt meiri hyggindi en Bush, þótt
val hans á Bentsen hafl líka komið
á óvart. Bush er þegar kominn í
varnarstöðu vegna Quayle og það
er ills viti fyrir hann. Kosningabar-
áttan snýst nær eingöngu um per-
sónur og hver sá sem gefur högg-
stað á sér er miskunnarlaust
höggvinn. Eagleton varð að hætta
sem varaforsetaefni McGoverns
1972 vegna þess að hann hafði
löngu fyrr leitað sér læknishjálpar
við þunglyndi. Nú er Quayle sakað-
ur um aö hafa svikist undan her-
þjónustu í Víetnam með klíkuskap.
Það er slæmt fyrir Bush, sem er
stríöshetja úr síðari heimsstyrjöld-
inni, og þetta gefur ótal færi á Qua-
yle. Ef mjótt verður á mununum
gæti þetta ráðið úrslitum. Þá yrði
það Bentsen sem yrði að afsala sér
sínum miklu raunverulegu völdum
og verða áhrifalaus áhorfandi,
skrýddur innihaldslausum tignar-
heitum og titlum.
Gunnar Eyþórsson