Vísir - 03.03.1973, Blaðsíða 6

6
Vlsir. Laugardagur 3. marz 1973.
VÍSIR
(Jtgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
^Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingastjóri: Skóli G. Jóhannesson
Auglýsingar: Hverfisgötu 32. Sfmar 11660 86611
Afgreiösla: Hverfisgötu 32. Simi 86611
Ritstjórn: Síöumúla 14. Sfmi 86611 (7 linur)
Askriftargjald kr. 300 á mánuöi innanlands
i lausasölu kr. 18.00 eintakiö.
Blaöaprent hf.
Fullveldi og þjóðerni
Siðan ísland varð fullvalda riki, hefur það gerzt
aðili að mörgum alþjóðlegum samtökum. Það er
aðili að Sameinuðu þjóðunum, Atlantshafsbanda-
X laginu, Evrópuráðinu, Norðurlandaráðinu og
Friverzlunarsamtökunum, svo að nokkur þekkt-
ustu dæmin séu nefnd.
Varnarsamningurinn frá 1951 og dvöl banda-
riska varnarliðsins i landinu er eitt af mörgum
dæmum um samstarf okkar við umheiminn. Þær
skyldur, sem hvila á Islandi samkvæmt þessum
varnarsamningi eru ekki aðrar en þær, sem f jöldi
annarra rikja, sem allir telja fullvalda, hafa und-
ir gengizt. Og reynslan hefur sýnt, að þessi
samningur hefur ekki skert athafnafrelsi rikisins
á alþjóðavettvangi, nema siður sé.
Varnarliðið hefur dvalizt i meira en 20 ár i
landinu. Enginn getur með neinum rökum haldið
þvi fram, að af þvi hafi leitt skerðingu á fullveldi
þjóðarinnar. Enda er i samningnum greinilega
sagt, að honum er ætlað að tryggja fullveldi Is-
lands. Og á þessum 20 árum hefur styrkur full-
veldis landsins fremur eflzt en hitt.
íslendingar hafa með aðild að alþjóðlegum
stofnunum og samningum tekið ýmsar skyldur á
herðar eins og aðrar þjóðir, án þess að það hafi
skert fullveldi rikisins.
A sama hátt finnum við stöðugt fyrir erlendum
straumum hér á landi, t.d. menningaráhrifum.
Við lesum erlend blöð og timarit og fréttir frá er-
lendum fréttastofnunum. Við fáum hingað lista-
menn, visindamenn, stjórnmálamenn og aðra
áhrifamenn frá öðrum þjóðum. Við sjáum kvik-
myndir og sjónvarpsefni frá ýmsum þjóðum.
Ekkert af þessu hefur skert þjóðerni íslend-
inga. Norðurlandabúar, sem kunnugir eru að-
stæðum hér á landi, hafa tekið eftir þvi, að ís-
lendingar varðveita menningararf sinn að mörgu
leyti betur en ýmsar aðrar þjóðir Norðurlanda.
Aðild okkar að Atlantshafsbandalaginu og dvöl
bandariska varnarliðsins hafa ekki veikt þjóðerni
og menningu Islendinga. Við höfum vissulega
orðið fyrir áhrifum af dvöl varnarliðsins, eins og
af svo mörgu öðru, sem hefur komið erlendis frá.
Við erum engir einangrunarsinnar, en við höfum
jafnframt haft lag á að hagnýta okkur það góða
úr erlendum straumum. Þjóðerni okkar og
menning hafa ekki drukknað i þessum straum-
um, heldur standa fastari fótum en oftast áður.
Við höfum 20 ára reynslu af dvöl varnarliðsins.
Hver einasti íslendingur getur litið i eigin barm
og spurt sig, hvort þessi dvöl hafi haft slæm áhrif
á þjóðerni og menningu íslendinga. Við höfum
heyrt margar dómsdagsprédikanir um þetta efni.
En reynslan sjálf er ólygnust.
Jafnvel sjónvarpið i Keflavik, sem upp á sið-
kastið hefur verið eini verulegi ásteytingar-
steinninn i umræðum um þetta efni, hefur ekki
breytt þjóðerni né menningu Islendinga. Þetta
kom bezt i ljós, þegar við komum okkur upp eigin
sjónvarpi, sem sýnir ósköp hliðstætt efni og stöð-
in i Keflavik.
Af dvöl varnarliðsins stafar ekki nein hætta
fyrir fullveldi og þjóðerni Islendinga. Við höfum
langa reynslu af þvi. Nokkur steintröll halda
samt áfram að klifa á hinu gagnstæða, en njóta
sifellt minni hljómgrunns hjá þjóðinni.
Það eru kosningar i
Chile á morgun, og
reyna þar með sér i
fyrsta sinn sex flokka
samsteypan undir stjórn
Allendes forseta og svo
stjórnarandstöðuflokk-
arnir með kristilega
demókrata og þjóðernis-;
sinna i fararbroddi.
Kosið verður um 150
þingsæti i efri og neðri
deild, þar sem tveir
hinir siðastnefndu flokk-
ar eiga meirihluta.
Forsetatíö Salvadors Allendes
hefur einkennzt af vilja hans til
þess aö hrinda I framkvæmd
hinni sósialisku stefnu, sem hann
og sex flokka samsteypan unnu
fylgi haustiö 1970. Þaö hefur á
hinn bóginn haft um leiö 1 för meö
sér veröbólgu, sem slær öll
heimsmet, skort á nauðþurftum,
minnkandi framleiöslu land-
búnaöarins og iönaöarins, handa-
lögmál i þjóðþinginu, vopnuö átök
milli öfgasinna og lögreglu og
Fœr
Allende
sinn
dóm ó
morgun?
vaxandi tilhneigingu til flokks-
ræðis.
Stjórnarandstööuflokkarnir
vilja kenna Allende um þessa
þróun mála, og þeir halda þvi
fram, aö þau 36 prósent atkvæöa
kjósenda, sem Allende haföi á
bak viö sig, veiti honum ekki rétt
til þess að koma á sósialisku
skipulagi i Chile. Svo litiö fylgi
geti ekki veriö fullnægjandi til
þess aö veita umboö til svo rót-
tækra breytinga á stjórnskipulagi
einnar þjóöar. — Þeir hafa samt
setiö á sér og — rétt eins og All-
ende reyndar lika — haldiö sér
innan viö ramma stjórnarskrár
innar i stjórnarandstöðunni. Eng-
inn ábyrgur aöili hefur heyrzt
nefna þaö á nafn aö steypa forset-
anum af stóli, en hann var kosinn
til sex ára.
Jafnvel vopnavaldiö — en
kjarni þess er hinn 25 þúsund
manna herafli Chile — hefur sam-
Ikvæmt venjunni fylgt hlutlausri
'stefnu i innanrikismálunum.
Þessir þrir hershöföingjar, sem
sæti eiga i stjórninni, hafa marg-
lýst þvi yfir, aö þeir væru aöeins
til þess aö lita eftir þvi, aö þing-
j-æöi væri fylgt.
Á kosningarnar á morgun er
þvi fyrst og fremst litiö sem könn-
un á þvi, hvaöa fylgis stefna All-
endes njóti meöal landsmanna.
Sjálfur hefur forsetinn aö visu
lýst þvi yfir, og þaö margsinnis,
aö hann sé staöráöinn I þvi aö láta
ekkert hefta „göngu Chile I átt til
sósialisma”. Stjórnarandstaðan
gerir sér hins vegar vonir um aö
hreppa hreinan yfirgnæfandi
meirihluta i báöum deildum
þingsins, er mundi færa þeim i
hendurnar sterkt áhrifavald á
stefnu stjórnarinnar — og jafnvel
veita þeim vald til þess aö leggja
niöur neitunarvald forsetans. En
til þess þurfa þeir aö bæta við sig
átta mönnum i fulltrúadeild og
sex i öldungadeild.
I öllu öngþveitinu siöustu tvö
árin hafa heyrzt raddir úr hópum
hinna róttækustu — bæöi úr hópi
hægri- og vinstrimanna — sem
vilja búa sig undir vopnaða bylt-
ingu. En þeir eru sárafáir, sem
telja vera nokkrar likur á
borgarastyrjöld. Lýöræðislegar
venjur eiga sér mjög sterkar ræt-
ur I Chilebúum, og Allende hefur
sjálfur lýst sig eindregiö mótsnú-
llllllllllll
M) MMi
Guðmundur Pétursson
Salvador Allende forseti
Chile flutti ræðu hjá Samein-
uöu þjóöunum I byrjun
desember, og kenndi þar
„kapitaliskum auöhringum”
um, hvernig komiö væri fyrir
efnahagslifi Chile — en
viöurkennir nú, aö hann
kunni aö hafa „eitthvaö mis-
reiknaö sig”.
inn byltingu á borö viö þá, er
fleytti Caströ f valdastólinn á
Kúbu.
Aö visu var breyting á þing-
sköpum meðal þeirra atriöa, sem
sex flokka samsteypan lýsti yfir,
aö hún mundi beita sér fyrir eftir
kosningarnar, en þaö var ekki
þaö, sem mesta lukku gerði meö-
al þessara 80 þúsund tryggu
fylgismanna, sem hlýddu Allende
forseta, þegar hann kunngeröi
stefnuna á iþróttaleikvangi
Santiagó fyrir fjórum vikum.
Heldur var þaö loforöiö um aö
leggja þyngri skatta á þá riku.
Annars eru þaö ekki stefnumál
og hugmyndafræöi, sem mestan
svip setja á kosningabaráttuna aö
þessu sinni I Chile. Þaö er ástand-
ið I efnahagsmálunum, sem hefur
þokaö öllu ööru til hliöar.
Veröbólgan nam oröiö 163% (!) i
fyrra, eins og frá var sagt hér á
siöunni áöur, og einn Bandarikja-
dal mátti fá fyrir 46 escudos á
opinberu gengi, en á svarta
markaðnum kostaöi hann 320
escudos. En þaö var fyrir hálfum
mánuöi. í dag kostar hann 350
escudos, og lækkaöi þó gengi doll-
ara um 10% á þessum hálfa mán-
uöi, sem liöinn er siðan. Svo aö
sjá má, aö þaö er hratt stiginn
ver öbólguda ns inn.
En þyngst leggst á menn mat-
vælaskorturinn og reyndar skort-
ur á flestum nauöþurftum. Lang-
ar biðraöir standa viö verzlanir
hvern einasta dag I Santiagð og
öörum borgum Chile. Nokkrar
launahækkanir, þar á meöal ein
100%, hafa ekkert haft aö segja til
þess aö rétta kjör hinna lægst-
launuðu.
Yfirvöldum er ljóst, aö
helmingur vöruverzlunarinnar
fer fram á svarta markaönum,
þar sem braskarar smygla inn i
borgina nauösynjavörum og selja
aö búöarbaki aö næturþeli. All-
ende hefur gert kunnugt, að hann
hyggist gripa til skömmtunaraö-
geröa til þess aö bæta úr þessu.
Viöbrögö manna viö þessari
þróun birtust strax áriö 1971, þeg-
ar húsmæöur i Santiagó tóku sig
til og marséruöu um götur
borgarinnarmeö „tóma potta” til
þess aö mótmæla sihækkandi
veröl. á matvörum. Þessi mót-
mælaalda hélt svo áfram meö
umfangsmiklum verkföllum
millistéttanna, eins og smákaup-
manna, vörubilstjóra, atvinnu-
flugmanna, kennara lækna — og
jafnvel verkamannanna i kopar-
námum rikisins. Já, og voru þó
koparnámurnar þjóönýttar,
teknar eignarnámi af erlendu
auöhringunum, sem „arðrænt
höföu þjóöina og sina eigin
verkamenn”, og eftir þjóönýting-
una voru laun námamannanna
hækkuö.
En hin útbreidda óánægja meö
efnahagsstefnu stjórnarinnar,
umfangsmiklar þjóönýtingar,
rikisrekstur og rikiseftirlit, hefur
oröið til þess aö æ fleiri fylkja
sér undir merki stjórnarandstöö-
unnar gegn sex flokka samsteyp-
unni. Jafnvel Allende hefur látiö i
ljós undrun sina á, hver mjög
henni hefur vaxiö fiskur um
hrygg. Hann hefur reynt aö
mýkja ögn skap landsmanna meö
þvi aö játa á sig mistök i fjár-
málastefnunni og með þvi aö
gagnrýna embættismenn fyrir aö
skapa sivaxandi ringulreið og
jafnvel gefiö til kynna, að það sé
hugsanlegt, aö sum rfkisrekin
fyrirtæki veröi aftur afhent
einkaaöilum — enda hafa þau
hvort sem er veriö rekin meö
tapi, eftir aö rikið tók viö þeim.
Þessi loforö hafa þó ekki nægt
til þess aö bliöka millistéttirnar,
sem sjá þjóðfélagsstööu sinni
ógnaö I þvi nýja Chile, sem All-
ende vill skapa. Hærri stéttirnar
eru nú loks aö ná sér eftir áfallið,
þegar hinn marxiski forseti náöi
kjöri, og hafa nú sameinazt milli-
stéttunum til þess að verja þaö
litla, sem eftir stendur.
Santlagóbúar þyrptust út á götur borgarinnar I september til þess aö
mótmæla vöruskorti og sihækkandi verölagi.