Vísir - 03.03.1973, Blaðsíða 9

Visir. Laugardagur 3. marz. 1973.
cTVlenningarmál
dlafur Jónsson skrifar um útvarp:
Af heimavígstöðvunum
Ctvarp:
GUNNA
Leikrit eftir Ásu Sólveigu
Leikstjóri: Brynja Benedikts-
dóttir
Nú mega rauðsokkar i
rithöfundastétt fara að
gá að sér. Að minnsta
kosti varð ekki betur
heyrt i útvarpinu á
fimmtudagskvöld en
upp sé risinn á meðal
vor nýr leikritahöfund-
ur, liklegur til að láta að
sér kveða á þeirra
kjörna vettvangi, þjóð-
félagslýsingar og kven-
frelsismálanna. Og
þessi nýi höfundur kem-
ur, að mér skilst, af öll-
um stöðum, úr hópi
heimavinnandi hús-
mæðra!
Svo mikið er vist aö leikritið
Gunna eftir Asu Sólveigu var
miklu eftirtektarveröara og
áheyrilegra nývirki en gengur og
gerist á þessum vettvangi. En Ut-
varps-leikritun er að sönnu af-
rækt bókmenntagrein hér hjá
okkur þrátt fyrir meir en fjörutiu
ára útvarpsstarfsemi i landinu.
Og Gunna bar reyndar eitt alveg
glöggt auðkenni islenzkra út-
varpsleikja: það var ekki á þvi að
heyra að leikritið væri samiö sér i
lagi fyrir útvarp, og fátt eða
ekkert virtist gert til að semja þvi
sérstök útvarpssnið I flutningi.
Saga, útvarp,
sjónvarp, svið
Söguna af Gunnu sem hér var
sögð mætti, þannig séö, alveg eins
hugsa sér I skáldsöguliki — þótt
það sé að visu fullkomið efamál
að i þeim búningi nyti hún sin með
jafn skilrikum hætti og nú varð
raunin. Eins og það kom íyrir í
útvarpinu virtist leikritið hugsað
og samið fyrir svið, mjög svo ein-
falt I sniðum, og vel má það vera
að I og með sviðsetningu mundu
ýmsir hnökrar og annmarkar
‘þess sem óneitanlega gætti i út-
varpsgeröinni, slipast og lagfær-
ast I meðförunum. En mætti ekki
lika hugsa sér miklu gagngerari
úrvinnslu efnisins til flutnings til
að mynda I sjónvarpi?
Frumkrafa til slikrar gerðar
væri að hún héldi fast við og
fylgdi fram hversdagsrannsæi,
félagslegum ádeiluefnum leiksins
sem reyndust hans stærsti styrk-
ur I útvarpsflutningnum. Sjón-
varpið „uppgötvaði” Ásu Sól-
veigu I fyrra og hleypti þá af
stokkunum hennar fyrsta leikriti,
Svörtum sólargeisla, og ætla
mætti að stofnuninni væri það
áhugamál að fylgja slnum eigin
höfundi fram til sigurs. Og svo
mikið er vlst aö eftir útvarpsleik-'
inn um Gunnu vonastmaður til að
fá brátt að sjá og heyra fleira frá
Asu Sólveigu.
Mál og
vandamál
Gunna segir af ungum hjónum
á fyrstu búskaparárum þeirra,
pilturinn við iönnám, stúlkan
hlrist heima I þröngri og óvist-
legri rislbúö, hana dreymir um
betra húsnæði, um að eignast
börn, að fá að „njóta sin i lífinu”
með almennum orðum sagt. Aður
hafa þau misst barn I fæðingu, og
það er að skilja að Gunna verði að
hlifa sér eftir það. En leikurinn
gerist á heilu ári eða um það bil,
og það er eitt af ókláru atriðunum
I leiknum af hverju hún getur eða
má ekki fara út aö vinna þegar
frá liður. En leikurinn gengur
þegjandi út frá venjubundnu
fyrirvinnuhugtaki: önnur stúlka
sem frá er greint og vinnur
reyndar á skrifstofu gerir það til-
neydd af þvl aö maðurinn hennar
hefur orðið fyrir slysi.
Leikurinn gengur út frá og lýsir
dæmum félagslegs ranglætis:
unga fólkið, fátækt fólk, barna-
fólk er dæmt til að hafast við I
öldungis ófullnægjandi húsakynn-
um einmitt á þeim árum sem fólk
þarf að hafa pláss, rúmt i kring-
um sig, lifsrúm I bókstaflegri
merkingu orðsins. Þessi kjör
móta ævi og örlög a.m.k. þriggja
fjölskyldna sem drepiö er á I
leiknum, ekki bara Gunnu og
Villa heldur einnig foreldra
Gunnu og Möggu vinkonu og
mannsins hennar. Styrkur Gunnu
umfram sjónvarpsleikritið felst
umfram allt I þessari rauntrúu
efnis-uppistöðu I stað hinnar
vikublaðslegu sögu um svarta
barnið frá Amerlku I fyrra. En
eins og að sinu leyti sjónvarps-
leikritiö býr leikritið um Gunnu
að hæfileika höfundarins að
skrifa ljóslifandi daglegt mál,
færa áheyrandanum heim sann-
inn um þetta fólk og vandamál
þess I og með málfari þess.
Efni og
úrkostir
En hin félagslegu ádeiluefni
voru hreint ekki aðalefni leiksins i
fyrrakvöld, öllu heldur tilefni og
rammi um kvenlýsinguna I sjón-
armiöju hans. Húsnæðismálin
verða hér umgerð hjúskapar-
lýsingar sem I raun réttri felur I
sér efni miklu gagngerari ádeilu
eöa gagnrýni: Gunna lifir lífi sem
setur henni stólinn fyrir dyrnar,
markar henni bás — og bannar
hennisamtum leið aö „njóta sln”
á básnum, móðir og húsfreyja. A
þessum andstæðum er tæpt i lýs-
ingu Gunnu og Eirlks bróöur
hennar annars vegar, Villa og
tengdamóöur hans hins vegar, og
þær varöa miklu meira efni en til-
tekin félagsleg vandamál.
Lausnarorðið veröur ástin:
Gunna elskar manninn sinn og
víkur ekki frá honum. En i ár er
Asa Sólveig vaxin upp úr lausnar-
orðum vikublaðanna. Ein saman
nægir „ástin” ekki til að grund-
valla llf Gunnu.
Húsnæðismál þeirra Gunnu og
Villa leysast. En þótt þau flytji úr
einu herbergi og eldhúsi I risi I
þriggja herbergja þokkalegan
kjallara leysir það I sjálfu sér
ekki þann llfsvanda sem leikurinn
leggur svo skilmerkilega fyrir. Sú
óþreyja sem ber úppi lýsingu
Gunnu, tortryggni og gagnrýni
leiksins á viðteknar hugmyndir
um „hlutverk” hennar á heima-
vígstöðvum eldhúss og svefnher-
bergis, er óleyst eftir sem áður.
En það er enn einn styrkur leiks-
ins um Gunnu að leggja þetta
vandamál óleyst fyrir áheyrand-
ann, forðast hinar ódýru lausnir
þess sem svo mætavel mætti
hugsa sér.
Þrátt fyrir allt sem vel tókst i
leiknum um Gunnu eru það samt
hinir margbreyttu, óleystu úr-
kostir efnisins og höfundarins
sem mesta eftirtekt vöktu við út-
varpsflutninginn I fyrrakvöld. Og
vafalaust er það að leikendurnir
sem fóru ofur-smekklega með
leikinn undir stjórn Brynju Bene-
diktsdóttur: Þórunn Sigurðar-
dóttir (Gunna), Sigurður Skúla-
son (Villi), Þórhallur Sigurðsson
(Eirikur) Auður Guðmundsdóttir
(Mamma) — að einnig þeir
megnuðu að gera efninu nánari
og ýtarlegri skil með meiri úr-
vinnslu þess, minni hllfisemi en
tiðkast I gerð útvarpsleikja enn
sem komið er.
Asa Sólveig — nýr leikritahöfundur upprisinn á meðal vor
siiúnvy
Að frátöldum sjálfum heims-
meistaranum Fischer, náði eng-
inn skákmeistari jafnglæsilegum
árangri áriö 1972 og M.Tal. Úr 3
keppnum, mótinu i Suchumi,
ólympiuskákmótinu og Skák-
þingi Sovétrlkjanna fékk hann 40
vinninga af 52 mögulegum, eða
76,9%. Hann vann 28 skákir, gerði
24 jafntefli og tapaöi engri skák.
Þessi frábæri árangur lofar góðu
um að Tal sé aftur llkiegur til
æðstu metoröa og loks búinn að
ná sér eftir langvarandi nýrna-
veikindi sem hrjáð hafa hann um
árabil.
Tal tefldi sem sérstakur heiö-
ursgestur á Sovétmeistaramótinu
og var þar I sérflokki með 15 vinn-
inga af 21 mögulegum. Mótið var
jafnframt úrtökumót fyrir milli-
svæöamótiö og þeir sem komust
áfram voru Tukmakov með 13
vinninga, og Kuzmin og Savon
sem fengu 11 1/2 vinning.
Þarna var einnig gamall kunn-
ingi, Bronstein sem hafnaði I 13.
sæti með tæp 50% v. Hann
tefldi oft á tíðum af mikilli bjart-
sýni og við skulum sjá hvernig
honum vegnaöi gegn sigurvegar-
anum.
Tol aftur líklegur
til œðstu metorða?
— að Fischer frótöldum i
jafnglœsilegum órangri ó
Hvltt: D. Bronstein
Svart: M. Tal
Vængja-byrjun.
1. b2 d5
2. Bb2 Bg4
(Tal mætir sérkennilegri byrjun
Bronsteins með frumlegum
biskupsleik. Þessi biskup verður
oft fangi sinna eigin peöa eftir
peöakeðjuna á c6-d5-e6 og Tal
flýtir sér að koma honum I gagn-
10 J 3. h3 Bh5
4. Rf3 Rd7
5. e3 e6
6. Be2 Rg-f6
7. d3 Bd6
8. Rb-d2 De7
9. a3
(Hótunin var 9. .. Ba3.)
9. ... c6
10. c4 0-0
11. g4
(Bronstein teflir ákveðið til
sóknar. 11. 0-0 var öruggara
framhald þó varla hefði skákin þá
oröiö jafn fjörug.)
11. ... Bg6
12. Rh4 Re8!
(Þvingar hvltan til að taka
ákvörðun strax. Hefði hann hins
vegar fengið að leika f2-f4 óáreitt-
ur gæti sókn hvits oröið
hættuleg.)
13. Rxg6 fxg6
14. h4 b5
15. g5 bxc4
16. dxc4 e5
17. b4 a5
18. c5 Bb8
19. Da4 De6
20. Hgl Rc7
21. Bg4 Df7
22. 0-0-0
(Eftir 22. f3 Rb5 heföi svartur öll
tök á stöðunni. Bronstein leggur
þvl allt á eitt spil.)
22. ... axb4
23. Dxc6 bxa3
24. Dxd7 axb2+
25. Kxb2 Ba7!
(Drottningarnar hverfa af borð-
inu, en við það vex einungis sókn-
arkraftur svörtu stööunnar.)
26. Dxf7+ Hxf7
27. Hg-fl Bxc5
28. Rb3 Ba3+
29. Kc2 He7
(Svartur varö fyrirbyggja Be6
áöur en hann hreyföi riddarann.)
30 Kd3 Hb8
31. Ra5 e4+
32. Kd4
(Nauðugur viljugur verður hvltur
að skeiða með kónginn út á mið-
boröið. Ef 32. Ke2 Hb2+ 33. Hd2
enginn
síðasta óri
Hxd2+ 34. Kxd2 Bb4+ og
vinnúr.)
32. ... Hb4+
33. Kc5 Hb5+
34. Kc6 Hxa5
35. Hal
(Baráttan er vitaskuld vonlaus,
en Bronstein kýs að tefla til
þrautar.)
35. ... Hc5+
36. Kb6 Ra8+
37. Ka6 Hc6+
38. Kb5 Hb6+
39. Ka4 Ha7 mát.
Jóhann örn Sigurjónsson.