Vísir - 12.06.1973, Blaðsíða 8

8
Vísir. Þriöjudagur 12. júni 1973.
DU AL STENZT KRÖFUR YÐAR,
Ekki aðeins ó tónsviðinu, heldur einnig í útliti
cTVlenningarmál
Börn í bókum 4:
SÓLFAXI
Saga: Ármann Kr. Einarsson
Myndir: Einar Hákonarson
Bókaverzlun Sigfúsar Eymunds-
sonar.
Gestur Hannson:
STRAKUR A KÚSKINNSSKÓM
Bókaforlag Odds Björnssonar,
115 bls.
Jenna og Hreiðar Stefánsson:
SUMAR t SVEIT
Bókaforlag Odds Björnssonar,
112 bls.
Óskar Aöalsteinn:
ENNÞA GERAST ÆVINTÝR
Barnablaðiö Æskan, 91 bls.
Ilagnar Þorsteinsson:
UPP A LtF OG DAUÐA
Barnablaöiö Æskan, 76 bls.
Ragnar A. Þorsteinsson:
RÖSKIR STRAKAR t STÓR-
RÆÐUM
Setberg, 171 bls.
Sólfaxi er ævintýri um
börn og dýr og vináttu
þeirra og um hrikalega
náttúru landsins, til-
brigði um ýmis efni
klassiskrar islenzkrar
dýrasögu, væntanlega
ætluð litlum börnum. En
án Stjörnu Þorgils gjall-
anda hefði Sólfaxi
áreiðanlega ekki komið
til.
Sólfaxi hrekst að heiman úr
sveitinni sinni, lendir bæði i
sjávarháska, eldgosi og vetrar-
langri útlegð uppi á fjöllum,
kynnist i kaupstaðnum iskyggi-
legum lifsháttum og vondum
krökkum. En allt fer þetta vel:
hann kemst heim aftur til vina
sinna i „blómabæ” sem söknuðu
hans svo sárt. Og þar er allt svo
gott!
Eins og barn
Sagan er einföld að efni til en
sögð með mikilli tilfinningasemi,
nokkurri viðleitni til skáldleg-
leika i máli og lýsingum sem þyk-
ir vist hvort tveggja tilheyrilegt i
þessari sagnagrein. Efnislega
hlitir myndskreyting Einars
Hákonarsonar forsjá sögunnar,
en er reyndar frumlegra verk,
stórt i stil og litskrúðugt. Mynd-
anna vegna og prentverksins á
bókinni er Sólfaxi anzi hreint
ásjáleg og eiguleg bók: tilraun af
hálfu forlags og prentsmiðju til að
gefa út islenzka barnabók sem
standist samanburð við erlenda
vöru á markaði. Það verður ekki
annað sagt en þetta hafi allvel
tekizt.
Ennþá gerast ævintýr eftir
Óskar Aðalstein, endurútgáfa
sögu sem fyrst kom úr 1957, er
einnig saga handa litlum börnum.
En hún sýnist að stofni til ættuð úr
bió, t.a.m. teiknimyndum Walt
Disneys', þótt svo sé látið heita að
hún gerist i islenzku sjávarþorpi.
Ef Sólfaxi er kominn út af Stjörnu
þá er Gulli gris i þessari sögu
niðji Gusa grisakóngs: báðar sög-
urnar byggjast á þvi sigilda
sögubragði að lýsa mannlegu
tilfinningalifi, börnum sjálfum
eða þvi sem höfundar þeirra ætla
að sé barnslegar tilfinningar og
hugarheimur, i gervi dýra i sög-
unni. Þá er áreiðanlega mikils
vert að geta sjálfur gert sig eins
og barn, ekki bara i framan held-
ur lika innst inni, forðast það að
væma efnið eða gera það til á
annan hátt og þar með öll hátiða-
höld i máli, stil og siðaskoðun, en
kunna að segja sögu sem er
mikilsverð vegna efnisatriða
sinna og gerist öll i þeim.
Þetta er nú ekki svo að skilja að
saga Óskars Aðalsteins sé nein
eftirstæling hinna vinsælu teikni-
mynda i fyrri kynslóð barna eða
annarra þvilikra efna. Gulli gris,
sem ekki bara talar mannamáli
heldur hefur að minnsta kosti
mannsvit lika, er anzi viðkunnan-
leg og vel gerð söguhetja þótt
hann sé dálitið ókunnuglegur i
umhverfi sinu i sögunni. Og þótt
sagan af honum sé kannski iviö
lopalöng og hátiðleg meö köflum
er hún þar fy rir læsileg skáldsaga
handa litlum börnum.
Um firringu og flótta
Það er einkennilegt, enda oft
haft orð á þvi, hversu fastheldnir
islenzkir skáldsöguhöfundar eru
viö hefðbundið sögusvið sveitar-
innar i gamla daga, fyrir tækni-
byltingu, framfarir og velferð.
Þetta er ef til vill enn gleggra i
sögum handa börnum og ungling-
um en fullorönum lesendum: af
þeim bókum sem hér hefur borið
á góma held ég að engin þeirra
gerist i raun og veru á samtima
sinum. Þótt svo eigi að heita aö
einhverjar þeirra eigi sér stað nú
á dögum er það ekki nema að
nafninu til: þar er aldrei til að
dreifa efnivið raunsæislegrar
samtimalýsingar, viðfangsefn-
um, vandamálum úr daglegu lifi
og umhverfi lesendanna. Þetta
eiga barnasögurnar mikils til
sammerkt með þeirri sagnagrein
sem þær eru náskyldastar, alþýð-
legum innlendum afþreyingar-
sögum, kerlingabókunum sem
svo eru oft nefndar.
Lifsflótti þeirra er eitt helzta
auðkenni unglingareyfara og
seriugagna handa börnum Þetta
er reyndar lögmæt aðferð reyfar-
ans — að veita lesandanum
stundarhlé frá hinum leiða hvers-
dagsleika, hvild og afþreyingu i
heimi spennu og ævintýra. Lifs-
firring sveitalifssagnanna er
miklu varhugaverðara auðkenni
á alvarlega stiluðum skáldskap:
flótti á vit stólfærðrar óskmynd-
ar af fortiðinni. En bókmenntir
sem vitandi vits og i stórum stil
firrast þátttöku i lifi sinnar eigin
samtiðar eru þar með að firra sig
eigin vaxtarmagni, kveikju end-
urnýjunar og nýsköpunar. Og
gagnið sem þær gera lesendum
slnum verður að þvi skapi
takmarkað.
Gúmmiskór og kú-
skinnsskór
Þessi lestur er nú ekki ætlaður
sem neinn áfellisdómur um bæk-
ur Jennu og Hreiðars Stefánsson-
ar eða Gests Hannsonar þótt
þær verði hér fyrir sem dæmi
þessara viðhorfa og aðferða i
skáldskap.
Sumar i sveit er lika skáldsaga
handa litlum börnum: segir frá
tiu ára dreng úr kaupstað sem
vistaður er sumarlangt i sveit-
inni, sagan kom fyrst út árið 1948,
en er nú birt i annarri útgáfu,
aukin og endurbætt. Sögusniðin á
þessari frásögn eru fjarskalega
einföld og hún losnar öll i saum-
unum þegar á hana liður: erindi
höfundanna er áreiðanlega ekki
slðuraðkoma á framfæri fróðleik
og fræðslu um lifshætti i sveitinni
en segja sögu, sjálfrar hennar
vegna. Efni og atburðarás sög-
unnar er lika trúverðugt að þvi
skapi og hún er vel og geðfelld-
lega stiluð við hæfi Sinna ungu
lesenda.
En anzi er margt orðið fornlegt
i efni sögunnar. t sveitinni er að
visu flutt úr torfbænum I myndar-
legt steinhús með rauðu þaki, og
þar er komin bæði sláttuvél og
rakstrarvél. En þar tiðkast ennþá
búmannsklukka, gamli matmáls-
timinn og flest vinnubrögð með
fyrri tiðar brag. Hvað sem verið
hefur árið 1948 er sveitalifslýsing
hennar áreiðanlega að flestu leyti
úrelt i dag. Hvað verður þá um
fróðleikinn? Hitt er torveldara að
meta hvort hin einfalda frásögn
er þess megnug að orka svo á
lesendur sem skáldskapur, að
áhugi vakni á efninu að öðru leyti.
Gestur Hannson er dulnefni
rithöfundar á Akureyri, Vigfúsar
Björnssonar. Strákur á kúskinns-
skóm er fyrsta bók hans, kom út
1958, en siðan hefur Gestur Hann-
son gefið út fleiri bækur sem af
nöfnum þeirra að dæma eru þess-
legar að þær fjalli um svipuð eða
sömu söguefni og sögufólk. Þessi
nýja útgáfa er myndarlega gerð
bók eins og raunar aðrar barna-