Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.2000, Blaðsíða 3

LESBÖK MOUGl \liI VI)Sl\S ~ MENMNG LISTIR
13. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
EFNI
Vínarborg
kraumar af lífí og sögu, segir greinarhöf-
undurinn Halldór Carlsson, sem gerþekkir
borgina og hefur átt þar heima. Allt sem
skemmdist í stríðinu var endurgert og vitn-
ar um gamlan glæsileika en nútíðin kraum-
ar einnig með kanslarann á risa-vídeo-
skermi og óeirðalögreglu að slást við þá
sem mótmæla Haider.
Höggmyndagarður
Hallsteins Sigurðssonar myndhöggvara er
hálfur annar hektari á hæð í Gufunesi og
þar hefur Hallsteinn komið fyrir á eigin
kostnað 25 verkum, sumum stórum. Hann
hefur orðið að borga leigu fyrir landið og
getur alveg eins átt von á því að verða sagt
að hypja sig. Gísli Sigurðsson ræddi við
Hallstein.
Stefnumót við
íslenska sagnahefð
er yfírskrift sýningar sem stendur yfír á
Landsbókasafni Islands - Háskólabóka-
safni. Sýningin snýst um íslenskar bækur
og handrit og er ætlað að varpa Ijósi á ís-
lenska ritsögu frá handritum til tölvutækni
allt frá landnámstíma til okkar daga.
Hrafnhildur Hagalín skoðaði sýninguna.
Lúðrasveitin Svanur
fagnar sjötíu ára afmæli sínu með tónleik-
um í Háskólabíói í dag kl. 13.30. Ungt fólk
hefur löngum sett svip á hljómsveitina enda
var hún stofnuð árið 1930 af ungu og metn-
aðarfullu fólki, að því er Þorvarður Hjálm-
arsson komst að í samtali við þau Jón Ingv-
ar Bragason og Vilborgu Jónsdóttur,
talsmenn og liðsmenn sveitarinnar.
FORSÍÐUMYNDIN
sýnir eitt verka Hallsteins Sigurðssonar myndhöggvara í höggmyndagarði hans
í Gufunesi. Það heitir Hyrningar VIII, 3.60 m á hæð, frá 1975.
Efni: Piötu-ál. Sjá nánar í grein.
Ljósmynd: Gísli Sigurðsson.
BENNY ANDERSON
GREINING
ÁSGEIR ÁSGEIRSSON ÞÝDDI
Ég vakna viðraddir hinumegin viðþilið,
önnur þreytuleg og dimm,
hin áköf og útlistandi.
Hljóð, hrynjandi, engin orðaskil.
Rakablettur á loftinu yfir rúminu
hann líkist sjaldgæfu blómi -
en hvaðgagnarþaðloftinu?
Fyrst ogfremst líkist hann rakabletti.
Efst íglugganum ofurlítill blámi.
En hvaðsegir hann um veðriðá morgun?
Og ég man hvernig veðrið var í gær.
Hver veit hvort hann rignir einhversstaðar?
Lífsskoðun mín varð mérljós í nótt,
og ekki hefí ég sofíð betur.
En hvernigget égafsakað
að ég hefí sofíð yfír mig?
BennyAnderson ereitt þekktasta nútímaskóld Dana.
Þýðandinn býr í Borgarnesi.
RABB
KJ AFTASOGU R
ÁKLÁM-
BYLGJUFALDI
UM DAGINN heyrði ég
góða kjaftasögu. Hún
fjallaði á ísmeygilegan
hátt um einkalíf tveggja
stjórnmálamanna, karls
og konu. Hún var sögð
eftir áreiðanlegum heim-
ildum, jafnvel sjónarvott-
um, og þar sem ég hef alltaf verið veik fyrir
skondnum sögum lét ég hana flakka. Við-
brögð mér eldri og vitrari manns voru eftir-
farandi: - Vina mín, hversu lengi gekk ekki
háttsett kona með bam flokksfélaga síns?
Nú eru þau bæði dáin og bamið ófætt enn-
þá-
Slík viðbrögð gera mann eilítið skömm-
ustulegan. Vitaskuld veit maður oft betur en
meintir sjónarvottar. Vitaskuld er megnið af
þeim kviksögum, sem sveima um á hrá-
slagalegum vetrardögum, uppspuni frá rót-
um. Eigi að síður ljær maður þeim eyra,
hendir gaman að og lætur þær ganga
lengra, oft með formála Gróu á Leiti:
- Ólyginn sagði mér.
Trúlega er þessi sögvísi einn anginn af
rómaðri menningararfleifð okkar Islend-
inga. Á meðan aðrar þjóðir skemmtu sér við
söng og dans iðkuðu forfeður okkar orðsins
list og bundu hversdagslega atburði í ljóð og
sögur. Þær afurðir voru svo sem ekki ein-
tóm bókmenntaafrek, enda ekki á hvers
manns færi að fremja slíkar dáðir. Bróður-
parturinn af þeim sögum, sem menn undu
sér við og höfðu í flimtingum, hafa trúlega
verið rætni og óhróður í garð náungans,
kryddað meinlegu skopi. Þeir sem fóru með
aðalhlutverk í þeim kviksögum voru gjarnan
menn sem einhvers máttu sín, fólk sem skar
sig úr fjöldanum sakir sérstakra hæfileika
eða kynlegir kvistir. Ég hef heyrt gamalt
fólk segja að í bernsku þeirra hafí sveitirnar
iðað af slefburði og þorpin verið gróðrar-
stíur fyrir illmælgi og róg.
Ekki ber að lasta þessa iðju að öllu leyti
því vitaskuld hefur frjóum sagnamönnum
verið vorkunn í fásinninu hér á fyrri tíð þar
sem sjóndeildarhringurinn var þröngur og
úr fáu að moða öðru en glappaskotum ná-
ungans. Og oft gerðu menn sér góðan mat
úr litlu efni, jafnvel svo góðan að hann rat-
aði inn í bókmenntir 20. aldar og varð hluti
listaverka sem lifa sjálfstæðu lífi. Handan
þeirra standa oft fyrirmyndir, sem voru
bráðlifandi þegar verkin birtust og kunnu
höfundum litlar þakkir fyrir að greypa
harmsögur þeirra inn í skringilegt sam-
hengi. Nú eru þær flestum gleymdar enda
þættu yfirsjónir þeirra næsta hjákátlegar í
samfélagi sem fleytir kerlingar á klám-
bylgju.
Það er að sjálfsögðu löngu liðin tíð að
hjónaerjur séu saga til næsta bæjar, að
nágranninn ríghaldi fram hjá maka sínum
eða fúll á móti sé kominn á hausinn. Það
virðist einhvern veginn allt svo fullkomlega
sjálfsagt og eðlilegt að enginn treystir sér
til að hneykslast á neinu. Langt er síðan það
varð hálfgert stöðutákn að fara í áfengis-
meðferð og fíkniefnasalar og handrukkarar
eru orðin svo hversdagsleg fyrirbæri að
manni stendur eiginlega á sama um þau.
Núna stundar fólk þindarlausan orðhengils-
hátt um erótík og klám án þess að nokkur
botn komist í málið og auglýsingum um
hvort tveggja rignir yfir siðavanda jafnt
sem kynlífsfíkla. Svo mikið er umburðar-
lyndið að hálfsextug kennslukona leyfir sér
varla að láta í ljósi undrun þegar fólk kemur
í fjölmiðla og lýsir ýmiss konar kynhegðun
sinni jafn áreynslulaust og það væri að tala
um þá hundleiðinlegu veðráttu sem við höf-
um þurft að þola í vetur. Einu hressilegu
viðbrögðin við þessum ósköpum er krafan
um að karlar, sem hafi gerst sekir um eitt-
hvað ósiðlegt, verði útlægir gerðir úr ferm-
ingarveislum svo að nú þora menn ekki ann-
að en að láta sjá sig þar þótt þeir vilji
kannski miklu frekar týnast í ófærð uppi á
hálendi.
Kannski er bara ekkert frásagnarvert
lengur. Getur kannski svo farið að allt þetta
frjálslyndi drepi í dróma okkar fornfrægu
sagnalist og við förum loks að rökræða eins
og aðrar þjóðii'? Nýlega hafa vísir menn
bent á að við Islendingar höfum alltaf skil-
greint tilveru okkar með einhvers konar
sögum og kunnum þess vegna ekki að beita
málefnalegri rökræðu. Þar standi jafnvel
Danir okkur á sporði. Hingað til höfum við
talið okkur trú um að þeir væru eftirbátar
okkar í meðferð tungumálsins. Við erum
þeim að minnsta kosti snjallari í sagnalist-
inni. En ef sögurnar þrýtur - hvað þá?
Þetta er trúlega óþarft áhyggjuefni. Að
ósekju mættum við vera málefnalegri í opin-
berri umræðu í stað þess að persónugera
flest mál eins og okkur er tamt og láta
óánægju okkar með viðfangsefni samtíðar-
innar bitna á einstaklingum sem hafa kom-
ist til áhrifa. Við þurfum að gera greinar-
mun á þróun heilbrigðismála annars vegar
og þeim sem fer með þann málaflokk í ríkis-
stjórninni hins vegar. Við þurfum að gera
greinarmun á íslenskri erfðagreiningu og
persónu forstjórans og viðkvæm skipulags-
mál í höfuðborginni eru að litlu leyti sam-
tvinnuð borgarstjóranum. Einnig á verðlag í
Bónus lítið skylt við einkahagi mannsins
sem kom því þjóðþrifafyrirtæki á fót. En
þótt þessir einstaklingar séu grandvarir í
störfum og vandir að virðingu sinni eiga þeir
stöðugt á hættu að lenda milli tannanna á
fólki eins og flestir aðrir sem eru áberandi í
opinberu lífi hér á landi. í stað þess að gagn-
rýna málefni þeirra hættir okkur til að
leggjast á skráargötin og draga einkalíf
þeirra fram í dagsljósið. Skiptir þá litlu
hvort sögurnar, sem á eftir koma, byggjast
á því hvort gægjufíkninni hafi verið svalað.
Það er nefnilega ekki alltaf söguefnið sem
skiptir máli heldur miklu fremur persónan í
sögunni. Ef hægt er að klína kolómögulegri
sögu á þekktan einstakling verður hún
svæsin og spennandi. Hún flýgur um eins og
eldur í sinu og henni er laumað inn í kjafta-
dálka miður vandaðra prentmiðla þótt flest-
ir viti í hjarta sínu að fyrir henni sé lítill fót-
ur. I sumum tilvikum geta slíkar sögur verið
bæði meinlausar og fyndnar. í öðrum tilvik-
um eru þær meinlegar og særandi. Handan
þeirra eru oft fjölskyldur, jafnvel lítil börn
sem ekki geta borið hönd fyi’ir höfuð sér og
þeirra sem þeim þykir vænt um.
Þrátt fyrir allt vona ég innilega að við ís-
lendingar höldum áfram að vera sagnaþjóð.
í nýlegu viðtali sagði danski bókmennta-
fræðingurinn og þýðandinn Erik Skyum-
Nielsen að á því sviði hefðum við miklu að
miðla öðrum þjóðum. Þar hefðum við eitt-
hvað sem aðra vantaði. Þegar öllu er á botn-
inn hvolft skipta sögupersónur nefnilega
álíka litlu máli og hráefnið. Það er efnis-
meðferðin sem ræður úrslitum um hvort
saga er góð eða vond. Þar kunna okkar
menn til verka. Unglingar í framhaldsskóla,
sem hafa aðgang að taumlausu klámi og of-
beldi í hvers kyns miðlum, láta sér nú fátt
um það finnast en standa á öndinni yfir vel
skrifuðum sögum, þar sem aðeins er ýjað að
því sem þeir gjörþekkja; þar sem orðsins
list gerir smámuni að stórvirki. Ef marka
má orð bókmenntafræðingsins getum við ef
til vill látið öðrum rökræðuna eftir eða hald-
ið áfram að vera þiggjendur á því sviði.
En er þá eitthvað skylt með bók-
menntasköpun og fánýtu slúðri? Það skyldi
nú vera. Eins og ég gat um áðan hafa góðir
höfundar iðulega hagnýtt sér ýmiss konar
orðspor sem á vegi þeirra varð og unnt er að
greina í verkum þeirra. Ekki er heldur ólík-
legt að landlæg sögvísi sé nauðsynlegur
lággróður fyrir meiri afrek, á sama hátt og
einskær leirburður hefur hvatt til afreka
sviði ljóðlistar. Eins og Jónas Hallgrímsson
fékk hugmyndina að Móðurást úr vondum
kveðskap - gæti þá ekki snjall nútímahöf-
undur samið sögu um afkvæmi tveggja
stjórnmálamanna sem kom í heiminn eftir
að þeir voru báðir gengnir undir græna
torfu?
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 1. APRÍL 2000 3