Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.2000, Blaðsíða 6

AUSTAN UM HEIÐI
Ljósmynd/Halldór Cadsson
Hinn frægi Ólympíudansleikur var haldinn í Vínarborg 2. marz sl. Af því tilefni mættu 13 þúsund
manns til að mótmæla aðild Haiders að ríkisstjórninni og tókust á við óeirðalögreglu.
og gaf mér vottorð um ríkis-
borgararétt, og einhvers staðar á
ég enn frímerki írá litla lýðveld-
inu hans. Kúlan er listilega hönn-
uð, bergmálið í miðjunni útreikn-
að, ekki ósvipað og þegar staðið er
á tilteknum punkti í Asmundar-
safninu við Sigtún.
Hinn dæmigerði Austurríkis-
maður nútímans er á báðum átt-
um þegar hinar skjótfengnu vin-
sældir Frelsisflokksins („Die
Freiheitliche Partei") ber á góma.
Margir eru fullvissir um að flestar
yfirlýsingar flokksins, og sérstak-
lega leiðtoga hans, Jörg Haider,
séu til þess eins gerðar að ná at-
hygli. I huga margra er flokkur
sem rekur áróður útlendingahat-
urs með slagorðum á borð við „of-
ríki útlendinganna" („Úberfremd-
ung“), tímaskekkja; vofa úr hinum
sjúka hugarheimi Hitlers, og á
ekki heima í Austurríki nútímans
sem stefnir hraðbyri inn í samein-
aða Evrópu.
Margir eru sérlega viðkvæmir fyrir merkj-
um um andstöðu gegn útlendingum, vegna for-
tíðar þjóðarinnar og þátttöku í helför nasist-
anna, og þó hafa fáar þjóðir í Evrópu hafi tekið
að sér jafn marga flóttamenn og Asturríkis-
menn. Frá lokum seinna stríðsins hefur þessi
þjóð átta milljón íbúa tekið á móti tveimur mil-
ljónum flóttamanna víðs vegar að. Þar skiptir
lega landsins hvað mestu máli; Það er e.k. brú
frá austri til vesturs.
A.m.k. fjórðungur þessara flóttamanna búa
eru sestir að, auk þess fjölda sem kemur inn í
landið gegnum „grænu grensumar“; þ.e. er
smyglað ólöglega.
Margir eru frá héruðum fyrrverandi Júgó-
slavíu. Raunar er það kaldhæðnislegt að margir
þeir sem eru á móti frekari innflutningi á út-
lendingum eru sjálfír böm eða bamaböm ung-
verskra og tékkneskra innflytjenda.
Þessi kraumandi pottur stjómmála sem end-
aði með stjómarþátttöku „Die Freiheitlichen"
á sér hliðstæðu við það sem gerðist fyrir yfir-
töku nasista í seinna stríði - þama hafa tveir
flokkar nánast verið einráðir og skipt milh sín
öllum embættum - jafnt eða ójafnt eftir at-
kvæðafjölda.
Ýmislegt er þó ansi ónákvæmt í meðfómm ís-
lenskra blaðamanna -væntanlega þýtt eftir
misviturlegum fréttaskeytum erlendis frá.
Frelsisflokkurinn hefur aldrei verið hægri
öfgaflokkur - hæsta lagi e.k. miðjuflokkur með
mest fylgi á landsbyggðinni. Það fylgi hefur
reyndar aldrei verið svo nokkru nemi fyrr en
með tilkomu rauparans og lýðskmmarans á
skíðunum, sem kann einfaldlega þá list að vekja
á sér athygli á svipaðan hát og Zírínovskí í
Rússlandi.
Flokkurinn hefur boðið konum peninga til að
geta verið heima með bömum sínum, en það er
þó engin launung á því að þær yfirlýsingar sem
mörgum þykja hættulegastar em svipaðar og
Le Pen hefur boðað í Frakklandi - rekum út-
lendingana heim.
Haider spyr hvers vegna kínverskir matsölu-
staðir fá hærri styrki en staðir reknir af inn-
lendum borgumm. „Hvers vegna fá erlend
böm ókeypis kort í líkamsrækt, en innlend
böm ekki?“ spyr hann. Frelsisflokkurinn legg-
ur áherslu á vemdun þýskrar tungu, vill skera
niður styrki til listamanna og taka atvinnuleys-
isbætur af þeim sem ekki þiggja þá vinnu sem í
boði er.
Það em þó ekki þessi markmið sem þykja al-
varleg í málflutningi Frelsisflokksins. Það sem
hrellir marga em yfirlýsingar um hina
skynsamlegu atvinnustefnu Þriðja ríkisins, og
ekki síður þegar hann heldur því fram að aust-
urrískir hermenn hafi í besta falli verið fórnar-
lömb hildarleiksins, en ekki þátttakendur.
Ég spjallaði við Clemenz Jabloner, sem fer
fyrir félagi sagnfræðinga í Vín, á ferð minni
þangað um jólaleytið. Hann heldur því fram að
þama sé komin ein meginástæða hinnar „nas-
ísku“ ímyndar Austurríkis hjá öðmm þjóðum;
Afneitun þeirra sjálfra á þátttökunni í Stór-
Þýskalandi nasismans, og að þessi yfirlýsing
Haiders sé ekki einkaviðhorf Haiders.
í haust sem leið var 70 þúsund manna úti-
fundur haldinn á Schwedenplatz í
Vín til að mótmæla áróðri Haid-
ers og flokks hans, og eftir að
„Die Freiheitlichen" fengu inni í
stjóminni var annar fundur hald-
inn, á Heldenplatz - Hetjutorg-
inu, þar sem áætlað var að hefðu
verið um 250 þúsund manna.
Þeir sem styðja flokkinn ein-
blína á fjölda útlendinga, og sér í
lagi þann hóp sem á erfitt með að
aðlagast lífinu í Vín. Þar býr t.d.
fjöldi Tyrkja, og einhvem veginn
virðist þeim, rétt eins og og íbúum
frá Mið-Austurlöndum, erfiðara
að aðlagast samfélaginu en flótta-
mönnum frá fyrrum Júgóslavíu,
Tékkum eða Ungverjum. Þýska
tungan er þeim vissulega meira
framandi en öðrum og nálægari
þjóðarbrotum, en í yfirlýsingum
Haiders gleymist það gjaman að
flestir komu þessir útlendingar í
upphafi gagngert til að vinna þá
vinnu sem innfæddir vilja ekki sjá.
Tyrkir stunda t.d. blaðasölu á
götuhornum Vínar og meirihluti ruslakarla og
götusópara er erlendur. Það gleymist líka
gjarnan, m.a. hjá Mogens Glistrap í Danmörku,
sem rekur sams konar áróður, að
Tyrkjum er gert mun erfiðara fyrir að aðlaga
sig en nálægari þjóðum - alveg frá því þeir
stíga fæti yfir landamærin, og þeir em t.d. sett-
ir í sérstaka rannsókn á landamærunum.
Nú nýverið var frumsýnd í Vín mynd eftir
tyrkneskan kvikmyndagerðarmann og sál-
fræðing, Houchang Allahyari. Myndin heitir
„Fæddur í Absúrdistan" og lýsir samskiptum
tyrkneskra innflytjenda og innfæddra íbúa
með nokkuð kaldhæðnum húmor, en þar segir
frá austurrískum hjónum sem verða fyrir því að
taka nýfætt tyrkneskt bam í misgripum heim
með sér af sjúkrahúsinu í stað eigin bams.
Stuttu síðar er tyrknesku foreldmm bamsins
vísað úr landi og austurrísku hjónin hefja leit í
smáþorpum Tyrklands að baminu sínu. Þannig
neyðast þau til að endurmeta viðhorf sín gagn-
vart innflytjendum.
En útlendingavandamál em ekki það eina
sem einkennir Vín. Fyrir utan meistarana,
Beethoven, Strauss-feðgana og Mozart, hefur
komið þaðan tónlist sem heimurinn hefur tekið
eftir. Sumir muna eftir hljómsveitinni Opus og
laginu „Life is Live“ sem Serbamir í Laibach
tóku upp á sína arma svo eftirminnilega. Og
hver man ekki eftir laginu um Amadeus með
Falco? Þegar Falco, eða Johann Hölzl eins og
hann hét réttu nafni, söng „Kommissarinn" á
Vínar-mállýskunni snemma á níunda áratugn-
um, varð hann á svipstundu ein skærasta popp-
stjama þar í landi, en hafði þá þegar reyndar
aflað sér fjöla aðdáenda með hljómsveit sinni,
„The Hallucination Company“. Þegar „Der
Kommisar" var svo gefið út á ensku varð hann
heimsfrægur. Falco hélt gríðarlegum vinsæld-
um þar í landi - var e.k. þjóðhetja og samein-
ingartákn - allt þar til hann lést í bílslysi í fyrra.
Falco er grafinn í Zentralfriedhof skammt frá
gröf sjálfs Ludwigs van Beethovens.
A skemmtistöðum eins og Flex og Meierei
kraumar tónlist dagsins í dag og listamenn eins
og Sofa Surfers, Peter Kruder og Richard
Dorfmeister em talsvert þekktir, jafnvel utan
heimalands síns. Kruder og Dorfmeister buðu
árið 2000 velkomið með magnaðri sýningu ljósa
og tóna í WUK-félagsmiðstöðinni í 18. hverfí
Vínar. Þar vora þeir ásamt hópi listamanna á
borð við „Demon Flowers“ (Wemer Geier) og á
miðnætti mátti heyra hina mögnuðu rafrænu
útgáfu Geiers af „Dónárvalsinum" - nokkuð
sem alltaf snertir streng í brjósti Vínarbúans,
hversu gamall sem hann er.
Vín kraumar í dag af lífi. Það má vera að
borgin hafi misst það forystuhlutverk hámenn-
ingarinnar sem hún hafði á tímum þýsk-róm-
verska keisaradæmisins og Habsborgaranna.
Það má líka vera að þjóðernishyggjan elti
ímynd Austurríkis um ókomin ár, sér í lagi þeg-
ar öfgasinnaðir rauparar sópa að sér fylgi. Það
er þó ekki allt sem sýnist og fáar borgir í
Evrópu jafn alþjóðlegar og Vínarborg.
Höfundurinn vinnur við f jölmiðlun og hefur búiS í
Vínarborg um tveggja óra skeiS.
Jörg Haider lyftir bjór-
glasi og er glaðbeittur
eftir ræðu. Hann er væg-
ast sagt umdeildur og
m.a. hefur franski for-
sætisráðherrann kallað
hann „Vasa-Napoleon
21. aldarinnar".
HUGARHEIMUR
KRISTNI-
TÖKUALDAR
EFTIR HEIMI STEINSSON
Hér er um að ræða lið-
l( 3ga hálft ár þúsund og
þar af leiðandi enga
dægurflugu eða skyndi-
ástand, heldur meira en
fjórðung þess tíma, sem
liðinn er frá fæðingu
frelsarans til vorra d aga.
KRISTNITÖKUÁR er gengið í garð.
Vér munum senn þyrpast saman á
Þingvöllum og eiga þar tveggja daga
hátíð í tíu alda minningu kristnitökunn-
ar. Á þeim tímamótum er ómaksins vert að
hyggja að þvi, hvaða hugmyndir réðu ríkjum
innan kirkjunnar á Vesturlöndum fyrir þúsund
áram, hver hún var sú kirkjukenning, sem ís-
lendingar smám saman veittu viðtöku á elleftu
öld. Hveiju trúðu kristnir menn á því skeiði
Evrópusögunnar, sem hér um ræðir? Hvert
var helzta atferli þeirra?
Arfleifð kirkjufeðranna
Kirkjufeður fomkirkjunnar höfðu að miklu
leyti mótað kenningu hinnar almennu kirkju á
fimmtu öld. Þeirra síðastur fór heilagur Ág-
ústínus. Á aldabilinu frá 500 til 1100 vora kenn-
ingar þessara manna upp til hópa mestu ráð-
andi um lífsviðhorf kristinna Évrópumanna.
Hinar stóru guðfræðisviptingar hámiðalda og
siðbótarinnar vora ekki fram komnar. Ágú-
stínus var meðal annars undir áhrifum frá
nýplatónismanum,- og lærisveinar hans, er eft-
ir rannu. Þessa gætir mjög þennan tíma allan.
Hellensk áhrif vora Ijóslifandi.
Grandvallarafstaða kristinnar hugsunar til
veraldlegrar speki var mjög jákvæð. Hugsun
og trú vora samverkamenn, en ekki andstæð-
ingar, eins og stundum hefur orðið í kristnisög-
unni, bæði fyrr og síðar. Menn gátu „hugsað
sig til“ Guðs, af því að ígrandun manna beind-
ist að „frummyndunum", en þær áttu að sínu
leyti heimkynni í hugskoti Drottins. Þannig
bjuggu Guð og menn að sameiginlegum hug-
myndum, og íhugun manns leiddi til samfélags
við Guð, - eins og hún raunar gjörir enn þann
dag í dag.
Trúarjátningar kristinna manna
Umræddar frammyndir kirkjulegrar trúar
birtast meðal annars í Postullegu trúarjátning-
unni. Kjarni hennar er frá fyrstu og annarri
öld. Nú á dögum er játningin flutt nærfellt í
hverri messu íslenzku þjóðkirkjunnar.
Fornkirkjulegu játningamar era fleiri. Þær
vora forðum nefndar „symból“, en það merkir
„tákn“ enn þann dag í dag. Táknið vísar til yfir-
náttúralegs veraleika. Fyrsta grein trúarjátn-
inganna bregður upp mynd af almáttugum
Guði, Föður og skapara himins og jarðar. Þeg-
ar vér höfum yfir þennan hluta játningarinnar,
dvelur hugur vor við skaparann. Náttúran
vitnar um Föðurinn. Lífið allt umhverfis oss
lofsyngur hann. Vitið milli eyma vorra segir
oss, að hann sé til.
Onnur grein táknanna fornu dregur fram
mynd Sonarins Eina, Jesú Krists, og skýrir
feril hans allan. Hér er sérstaklega höfðað til
þeirrar frammyndar, sem kristnir menn á öll-
um öldum nefna „hjálpræðissögu". Þunga-
miðja hennar og upprani er „Orðið“, sem varð
hold, eins og frá er skýrt í jólaguðspjalli Jó-
hannesar. „Orðið" var fyrirmynd Jesú frá
Nazaret, en hann var fyrirmynd allra annarra
manna á jörðu. „Orðið“ er þannig frummynd
mannsins í veröldinni, eilíf og óumbreytanleg
mynd. Þaðan komum vér, og þangað liggur leið
„Oröió" er frummynd mannsins í veröldinni, ei-
Iff og óumbreytanleg mynd. Þaðan komum vér
og þangað liggur leið vor um síðir.
vor um síðir. Þar þiggjum vér og alls óverðug
fyrirgefningu syndanna fyrir friðþægjandi
fóm Krists á krossinum og upprisu hans á
páskadagsmorgni.
Þriðja grein trúarjátninganna vitnar um
Andann Helga, en hann er táknmynd guðlegr-
ar návistar, sem vér skynjum í texta Biblíunn-
ar og í bænum voram, í sakramentum
kirkjunnar og með óvæntum hætti á förnum
vegi, hvar og hvenær sem Guði þóknast.
Upprisa holdsins
Postullegu trúarjátningunni lýkur með yfir-
lýsingu um „upprisu holdsins". Þessi orð fela í
sér trú á eilífðargildi alls sköpunarverksins.
„Upprisa mannsins“, eins og íslenzka þjóðkir-
kjan kveður við um þessar mundir, er smætt-
un. Það er engan veginn maðurinn einn, sem er
ævarandi. Sama máli gegnir um hundinn minn
og hestinn, um gróður jarðar, fjallatindana,
fossana og stjömur himinsins. Állt á þetta upp-
runa sinn í hugskoti Guðs, og þangað leitar það
á ný að lyktum. Kirkjan sem nam land á íslandi
árið 1000 játaði vissulega trú á „upprisu holds-
ins“, eins og heimskirkjan hefur gjört nær
hvarvetna ævinlega. Hið sama ber oss íslenzk-
um Kristsmönnum að gjöra nú og á komandi
öld ogjafnan.
Lærdómur og sagnaritun
Almenn trúarlærdómasaga segir oss, að
guðfræðilega væri tími sá, sem ég nú hef orð-
fært, í stóram dráttum ein samfella. Rétt er að
gjöra sér Ijóst, að hér er um að ræða liðlega
hálft árþúsund og þar af leiðandi enga dægur-
flugu eða skyndiástand, heldur meira en fjórð-
ung þess tíma, sem liðinn er frá fæðingu frels-
arans til vorra daga. Vissulega er hér á ferð
Vesturkirkjan, eins og hún var, er hún nam
land á Islandi í kjölfari kristnitökunnar.
Jafnframt þessu benda sagnfræðingar á
það, hversu nýkristnar þjóðir á miðöldum til-
einkuðu sér hina fomu og sígildu menningu
Miðjarðarhafsþjóða eða „kristna menntun“,
eins og þeir nefna hana. Þetta vitum vér, að
varð einkenni íslenzkrar kristni frá upphafi. Is-
leifur Gissurarson efnir til Skálholtsskóla ein-
um íjórum áratugum eftir kristnitöku, en áður
virðist Rúðólfur biskup hafa haldið skóla í Bæ í
Borgarfirði. Kann sá að hafa verið fyrstur skóli
á íslandi. Fleiri urðu skólamir. Kirkjan lagði
mikið kapp á að mennta guðfræðinga, en þeir
aftur alþýðu manna um land allt í frumatriðum
kristinna fræða og latneskri bænagjörð.
íslenzka miðaldakirkjan gjörði þó stórum
fleira en kenna mönnum latínu. Hún hóf þjóð-
tungu vora til vegs. Skólinn í Haukadal fóstraði
Ara fróða,en Oddaskóli Snorra Sturluson. Sú
menningarbylting, sem kristnitökunni fylgdi,
skapaði íslenzkar miðaldabókmenntir og
gjörði oss að menningarþjóð, er á 13. öld tekur
fram flestum samtímaþjóðum álfunnar. Vér
búum að þeirri arfleifð til þessarar stundar og
gjörum vonandi enn á ókomnum tíma.
Höfundurinn er prestur og staSarhaldari
ó Þingvöllum.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 1. APRÍL 2000