Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.2000, Blaðsíða 14

„ FJ ALLA-
GRIÐUR
FÉKK SVO
MÆLT ..."
Fyrsta skurðgrafan var af gerðinni Priestman Cub og tók hún til starfa í Garðaflóa á Akranesi 1.
júní 1942. Skurðgrafan var keypt til landsins að tilhlutan Þórðar Ásmundssonar, útgerðar-
manns á Akranesi, og Björns Lárussonar, bónda á Ósi í Skilmannahreppi. Grafan er nú varðveitt
í Þjóðminjasafni islands.
BROT ÚR ATVINNUSÖGU AKRANESS
EFTIR ÁSMUND ÓLAFSSON
í nóvember síðastliðnum voru liðin 80árfrá því f/rsta
vinnuvéladagbókin á 1: sland i var færð. Árið áður,
í ágúst 1918, hófst vélvæðing landbúnaðarins
með kaupunum á Akranestraktornunn,
en þau kaup mörkuðu upphaf þeirrar byltingar í
landbúnaði sem átti sér stað tíu árum síðar.
SEINT á sl. ári fann ég í gömlum
fórum föður míns dagbókar-
blað sem Sumarliði Halldórs-
son, skógfræðingur, hafði fært
í maí árið 1919. Sumarliði, sem
margir eldri Akurnesingar
muna vel eftir, var fæddur
1881; var m.a. bróðir Sigurðar
skósmiðs Halldórssonar, en kona Sumarliða
var Sigríður Guðmundsdóttir, Thorgrímsens
frá Belgsholti. Sumarliði var einn hinna mörgu
ungu hugsjónamanna sem kenndir voru við
aldamótin og vildu hag Akraness sem mestan,
bæði til sjávar og ekki síður til sveita. Sumar-
liði stofnaði KFUM á Akranesi með Séra
Friðriki Friðrikssyni og var lengi meðhjálpari
í Akraneskirkju. Einnig var hann um mörg ár
samstarfsmaður Þórðar Asmundssonar út-
gerðarmanns og aðstoðaði hann við að afla
upplýsinga um ýmislegt sem til framfara
mætti horfa.
Móverksmiðja
í Garðaflóann
Nokkur bréf fann ég einnig sem hann skrif-
aði Þórði frá árinu 1908 til 1918. M.a. má sjá í
bréfi frá Sumarliða til Þórðar árið 1916 - en þá
dvaldi hann í Danmörku - að hann fer að skoða
móverksmiðju, en Þórður hafði einmitt hugsað
sér að reisa slíka verksmiðju hér á Akranesi,
einhverju mesta mósvæði landsins. I bréfi
Sumarliða gerir hann Þórði m.a. grein fyrir
kostnaði við að reisa slíka verksmiðju. Minna
má á að mórinn var Akumesingum í gamla
daga samskonar verðmæti og olían er í dag
Noregi og öðrum olíuríkjum. Svo lengi var
mórinn talinn verðmætur að þegar olíukrepp-
an gekk yfir heiminn var í alvöru hugleitt að
kynda ofna Sementsverksmiðjunnar með món-
um úr Garðaflóanum, en það er önnur saga.
Margir Akurnesingar á fyrri hluta þessarar
aldar litu á Garðaflóann og mósvæðin í honum
Akranes-traktorinn kom 12. ágúst 1918 og var fyrsta vélknúna landbúnaðartækið sem til ís-
lands kom. Kaupendur voru Þórður Ásmundsson og Bjarni Ólafsson á Akranesi. Undir stýri mun
vera Vestur-íslendingurinn Jón Sigmundsson, sem setti vélina saman og kenndi á hana. Maður-
inn til hægri mun vera Jón Diðriksson í Elínarhöfða.
á svipaðan hátt og litið er á Eyjabakka og raf-
orkuverin í dag. Til marks um það er vísan sem
Ámi Böðvarsson, síðar sparisjóðsstjóri, orti
um Þorstein á Grund eftir fund sem haldinn
var í Báruhúsinu sumarið 1926, þar sem rætt
var um sameiginlega rafstöð fyrir plássið, en
Þorsteinn gegndi trúnaðarstörfum við mó-
mælingar:
Þar Þorsteinn kom á sínum svarta frakka.
Sat um stund og ekki lengi beið.
Hann talaði af tungu og af hjarta
og talaði eitthvað svona á þessa leið:
„Ég ætla að láta allan Sbgann vita
að ég er á móti rafmagnssuðu og hita.
Því ef almenningur hætti að hugsa um móinn
þá yrði hann harla lítils virði Garðaflóinn."
Sumarliði var í Danmörku við nám í skóg-
fræði, og bað Þórður hann því að kanna ýmis-
legt fleira fyrir sig sem hann hafði í huga að
framkvæma, en Þórður hafði ásamt nokkrum
ungum sjómönnum á Akranesi verið í farar-
broddi, sérstaklega hvað alls kyns vélvæðingu
varðaði. Þeir ungu félagar voru m.a. fyrstir á
Akranesi til að vélvæða dekkbát - Fram - árið
1906, og langaði nú að stuðla að því að land-
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 1. APRÍL 2000