Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.2000, Blaðsíða 4

Austurrísk-ungverska keisaradæmið komið nærri lokapunkti. Málverkið eftir Franz von Matsch sýnir Franz Jósef Austurríkiskeisara
taka á móti þýzkum furstum 1908, en þá hafði Franz Jósef verið við völd í 60 ár.
VÍNARBORG
KRAUMAR AF
LÍFIOG SÖGU
EFTIR HALLDÓR CARLSSON
Menn sjá fyrir sér glæstar hallir og Beethoven, en líka
Haider og þjóðernisöfgar. ÍVín nútímans eru „allra
þjóða kvikindi77 því Austurríkismenn hafa tekið við
miklum fjölda innflytjenda sem eiga erfitt með að a6-
lagast lífinu í borg tónlistarinnar. Jafnvel Manuela
Wiesler finnur fyrir „feigðarandanum".
EGAR Vínarborg er nefnd, flýgur
hugur manna á vit valsa, keisara-
dæmis og Habsborgara og menn
sjá fyrir sér hestakerrur, hallir
og Beethoven.
Sjaldnar er sagt frá Vín nú-
tímans.
í Ijósi óvæntrar stjómarþátt-
töku áður lítt áberandi flokks af landsbyggðinni
sem fékk þriðjung atkvæða í skoðanakönnun
fyrir stuttu, og er komin í rQdsstjóm - er tíma-
bært að fara nokkrum orðum um menningu og
pólitískan bakgrann Vínar og austurrísku þjóð-
arinnar.
í viðtali við Steinunni Sigurðardóttur rithöf-
und kallaði Manuela Wiesler flautuleikari Vín
„morbid“; hún íyndi fyrir feigðarandanum.
Manuela hefur búið í Vín, og kannski er hún að
vísa í þær hörmungar sem borgarbúar hafa þol-
að - kannski bara hrafnagerið sem sveimar yfir
Schönbrann - kastala Franz Jósefs keisara og
gerir umhvefið drungalegt í rökkri. Yfirbragð
Vínar er eldra en í flestum öðram borgum Vest-
ur-Evrópu vegna þess að þar gilda ákveðnar
reglur um viðhald á uppranalegu útliti borgar-
innar. Þessum reglum er fylgt út í æsar. Þrátt
fyrir gífurlegt sprengjuregn seinna stríðsins
sér þess hvergi merid. í stað þess að reisa gler
- og stálhallir hefur borgin því næstum full-
komlega varðveitt upphaflegt útlit sitt.
í kjölfar arkitekta gamla tímans eins og Er-
lachs (sem teiknaði m. a. Schönbrunn-höllina)
mótaði Otto Wagner útlit Vínar 20. aldarinnar.
Sporvagnastöðin við Karlstorgið er eins og ein-
kennismerki fyrir borgina og Wagner hafði
áhrif á útlit heilu gatnanna, t.a.m. við Nasch-
markaðinn, sem er sneisafullur af litlum skúr-
um ávaxta - og grænmetissala frá öllum heims-
homum. Byggingar Wagners era stórar og
íburðarmiklar með alls kyns útflúri og gjaman
undir áhrifum hins svokallaða ,jugendstíls“ eða
art nouveau; stílsins sem Gustav Klimt og bróð-
ir hans Emst eru þekktir fyrir.
Klimt er ímynd Vínar í augum margra ferða-
manna. Rétt fyrir aldamótin olli hann úlfaþyt
með myndum sínum, var ýmist skammaður fyr-
ir „óræða list“ eða ósiðlega nekt. Landi hans,
Egon Schiele, gekk svo langt með anatómísk-
um teikningum sínum að honum var hent í
fangelsi fyrir að teikna nakin börn. Hann teikn-
aði í framhaldi seríu sjálfsmynda eins og til að
lýsa þjáningum sínum. Schiele slapp frá bar-
dögum fyrri heimsstyrjaldarinnar með því að
hann hafði stílíska rithönd og gat teiknað af-
bragðsvel. Hann var samt heppinn: Honum
vora fengin léttari störf en að skríða i skotgröf-
unum. Æpandi, persónulegur tónn mynda hans
er heillandi, jafnvel í ljótleika brúnu litanna.
Myndasería Gerhart Frankl úr hildarleik
seinna stríðsins hefur og undarleg áhríf á
mann, þar sem hún hangir í Belvedere-höllinni;
„In Memoriam" er vitnisburður um það sem
Frankl, sem var sonur gyðings, og flúði frá Vín
1938, vissi af en varð aldrei vitni að.
Ég tók eftir því þegar ég kom fyrst til Vínar
fyrir sextán árum hversu margar gamlar ein-
stæðar konur röltu um hvarvetna í 22 hverfum
borgarinnar. Eiginmennimir höfðu jú horfíð í
gin heimsstyijaldarinnar síðari. Þegar ég
heimsótti Vín aftur nú fyrir skömmu, fann ég að
þótt byggingamar væru enn jafn yfirþyrmandi
- og glæsilegar - hafði andlit borgarinnar
breyst. Það er ferskara og yfirbragðið alþjóð-
legra. Eins og innfæddur kunningi minn orðaði
það: Vín er núna fyrst að endurheimta sitt forn-
fræga alþjóðlega andrúmsloft. Gömlu konunum
hefur líka fækkað til muna. Á öllum kaffihúsum
borgarinnar voru innfæddir uppteknir af
frammistöðu skíðamanna í landsbraninu og
æptu og kölluðu þegar Andi Wildhölzl kom í
mark í braninu.
Vín, gamla höfuðborg Habsborgaraveldisins,
er á þessarri öld mótuð af nálægð austurhluta
Evrópu og jámtjaldinu, störfum alþjóðlegra
nefnda og ráða en ekki síst af tveimur styrjöld-
um sem fluttu með sér þvílíkar hörmungar yfir
borgarbúa að styrjaldarárin hér á landi verða
eins og hátíðahöld í samanburði.
Þegar menn býsnast yfir því að Austurríkis-
menn hafi ekki veitt Adolf Hitler og Þriðja rík-
inu mótstöðu á sínum tíma, gleyma þeir for-
sögunni. Eftir heimsstyrjöldina var lítið eftir af
veldi Austurríkis-Ungverjalands, sjálfs keis-
aradæmisins. Austurríki var orðip smáþjóð og
mikilvæg forðabúr landsmanna voru nú horfin.
Lifibrauðið varð mun minna og gífurleg hung-
ursneyð fylgdi í kjölfar stríðsins, svo mikil að
senda varð þúsundir barna til annarra landa.
Flest vora börnin send til Hollands og Norður-
landanna og staðanöfn í Vín á borð við
Schweden-platz (Svíatorg) og Dánenbracke
(Danabrú) era til minningar um bjargvættina.
Ósk meirihluta landsmanna var þá þegar að
verða hluti Þýskalands, því menn gátu ekki séð
fyrir sér að landið stæði undir sér sjálfstætt.
Friðarsamningamir sem gerðir vora eftir
stríðið komu hins vegar í veg fyrir samruna
ríkjanna. Blátt bann var jafnvel lagt við þvi að
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR1. APRÍL 2000
1