Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.2000, Blaðsíða 10

Á þessum 37 ára gamla Willys-
jeppa ók Hallstelnn jaróvegi á
svæðlð, efnlnu í stallana, svo
og öllum verkunum.
MYNDIR OG GREIN
GÍSLI SIGURÐSSON
HALLSTBINN Sigurðsson
myndhöggvari hefur lengi
ræktað sinn garð, enda
búið við þá blessun að geta
að mestöllu leyti helgað sig
list sinni óskiptur. Hann er
samt ekki einn þeirra sem
oft eru til umfjöllunar í
fjölmiðlum og óhætt að segja að hann hefur
ekki farið offari í sýningahaldi. Nú er líklega
hægt að segja að hann sé módemisti af gamla
skólanum; myndir hans byggjast á samspili
forma og sýna sjaldnast einhver þekkjanleg
fyrirbæri. Málmar, einkum ál, er sá efniviður
sem hann notar oftast, en samt kallar hann
sig myndhöggvara; vill halda því gamla og
virðulega starfsheiti. Skúlptúr er óþarfa orð,
komið úr latínu og þýðir höggmynd. I dag töl-
um við frekar um jámmyndir eða álmyndir,
segir Hallsteinn, „og þegar ég er kallaður
skúlptúristi, þá er mér öllum lokið. Pað er
orðskrípi sem aldrei verður fellt að íslenzku
málkerfi."
r
Reykjavík era bæði gamlar og nýjar högg-
myndir á víð og dreif; flestar í nánd við
gamla miðbæinn og Tjörnina. En það era
aðeins þrír höggmyndagarðar til með
verkum einstakra myndhöggvara: Garðurinn
við Hnitbjörg með verkum eftir Einar Jóns-
son, höggmyndagarðurinn við Asmundarsafn
með verkum Asmundar Sveinssonar, og í
þriðja lagi höggmyndagarður Hallsteins Sig-
urðssonar í Gufunesi. Enda þótt nokkur mjög
góð verk Sigurjóns Ólafssonar séu utan dyra
við safn hans í Laugamesi, er varla hægt að
tala um höggmyndagarð þar.
Þeir sem aka yfir Gullinbrú og eftir Strand-
vegi, sem sveigir til austurs á hæðinni ofan
við Gufunes, komast varla hjá því að sjá högg-
myndagarð Hallsteins Sigurðssonar uppi á
hæðinni. Engin hús eða mannvirki skyggja á
verkin og baksviðið er mikilfenglegt: Faxaflói,
Sundin og Esjan. Þama hefur nýtt hverfi á
Borgarholti fengið rós í hnappagatið og sýnir
stórhug og menningarlega reisn þeirra sem
stýra skipulagi í Reykjavíkurborg, eða hvað?
Forsagan er sú að Hallsteinn hefur komið
sér upp íbúðarhúsi og vinnustofu við Yztasel,
neðarlega í Breiðholti. Hann hafði fengið vil-
yrði fyrir því að setja myndir í dalinn að norð-
anverðu við hús sitt; vildi fegra umhverfið og
setti eitt af verkum sínum á stall í dalnum
1983. Áður hafði hann borið það undir Hafliða
Jónsson, garðyrkjustjóra borgarinnar, sem
fyrir sitt leyti lét það óátalið. Hallsteinn
nefndi þessa álmynd Adam og Evu; hún var
hálfur|)riðji metri á lengd og er nú niðurkom-
in við Ölduselsskóla í Reykjavík.
Hinsvegar fór myndin eitthvað fyrir brjóst-
ið á sumum nágrönnum Hallsteins, sem
kvörtuðu og vildu fá „almennilegar myndir,
ekki svona myndir eins og Hallsteinn gerir“.
Svo fór að Hallsteinn fékk fýrirskipun frá um-
hverfismálaráði um að fjarlægja myndina.
Ekkí voru samt allir sáttir við það og næst
gerðist það að fólk úr þessu nágrenni safnaði
undirskriftum undir áskoran um að myndin
fengi að vera áfram á sínum stað. Mánuði
seinna kom annað bréf frá umhverfismálaráði
þess efnis að myndin mætti standa þarna
ótímabundið á meðan hún væri ekki fyrir öðr-
um framkvæmdum.
Nokkra síðar, 1986, færði Hallsteinn sig
upp á skaftið og sótti um leyfi til að setja upp
aðra mynd þarna í dalnum. Því var neitað og
bent á að myndhöggvarinn hefði sett upp verk
í leyfisleysi 1983. Það fór því svo að Hall-
steinn fjarlægði Adam og Evu, en í framhaldi
af því sótti hann um landspildu þar sem hægt
væri að setja upp nokkrar myndir, en til-
greindi engan stað sérstaklega. Málinu var þá
vísað til borgarskipulags.
Þetta var erfitt mál og þó að óbyggð ber-
svæði sé það sem sízt skortir í Reykjavíkur-
borg tók tvö ár að finna blett. Til greina þótti
koma spilda uppi á Grafarholti, þar sem hita-
veitutankarnir standa; einnig skák í brekk-
unni inni á svæði Golfklúbbs Reykjavíkur. En
ráðamenn golfklúbbsins vora því andvígir. í
þriðja lagi kom til greina blettur milli Keldna-
holts og Grafarvogshverfis, en öllu þessu var
neitað.
Um þessar mundir var Grafarvogshverfið
að byggjast og þá var talað um hugsanlega
hættu frá ammoníakgeymum við áburðar-
verksmiðjuna í Gufunesi og að byggðin mætti
ekki vera nærri þeim vegna sprengingahættu.
Þá kom Hallsteini í hug að ef til vill væri stað-
urinn einhversstaðar þarna. Honum fór eins
og Jósef Smið sem leiddi mormóna vestur yfir
Norður-Ameríku við mikið harðræði unz bú-
sældarlegt svæði blasti við hjá Saltvatni í rík-
inu Utah og mælti spámannlega: „Hér er
staðurinn!“
Fyrirheitna landið í draumi Hallsteins var
efst á holtinu sem fyrr er nefnt og myndhögg-
varinn sá að hann var harla góður. Svo fór að
Hallsteini var úthlutað þessari spildul988 og
ári síðar var gerður við hann samningur.
Leigutíminn var 5 ár, frá 1. apríl 1989 til 31.
marz 1994, en að þeim tíma liðnum fram-
lengdist hann um eitt ár í senn, yrði honum
ekki sagt upp þremur mánuðum fyrir lok
leigutímabilsins. Hallsteinn varð strax
óánægður með þennan þriggja mánaða upp-
sagnarfrest sem gildir ennþá.
Eflaust hefði Hallsteinn getað keypt sér
jörð úti á landi og þá fengið nóg land fyrir úti-
verk. En hann er þeirrar skoðunar að verkin
eigi að vera í þéttbýlinu þar sem fólkið er.
Hann kveðst þó vera borgaryfirvöldum afar
þakklátur fyrir að hafa úthlutað sér þessu
landi sem er hálfur annar hektari að stærð.
Hér hefði átt að koma amen eftir efn-
inu og „Happy End“. En stöldram
aðeins við; uppá hvað er líklegt að
slíkur samningur hljóði við mynd-
höggvara sem fús er til þess að leggja borg-
inni til ókeypis mörg stór verk til þess að vera
til prýðis á almannafæri? Er ekki líklegt að sá
samningur gæti í fyrsta lagi hljóðað uppá að
borgin undirbúi svæðið, til dæmis með því að
leggja stíga og rækta þar gras, ef þörf krefði?
í annan stað hefði mátt hugsa sér að borgin
byðist til þess að steypa sökkla undir verkin,
enda ljóst að það kostar listamanninn mikið
að vinna verkin í þeirri stærð sem þau eru.
Síðast en ekki sízt: Að listamanninum sé hlíft
við aðstöðugjöldum eða leigu, enda sé ávinn-
ingur borgarinnar ekki minni en listamanns-
Onei, það var reyndar enginn slíkur
samningur gerður. í fyrsta lagi er
þess að geta að svæðið var eins illa
farið og orðið getur þar sem hross
naga það og troða. Og hver átti svo sem að
lagfæra það og rækta upp annar en listamað-
urinn? Það átti hann að gera fyrir ekki neitt,
en lét það ekki á sig fá, því Hallsteinn er sein-
þreyttur til vandræða. Hann er svo heppinn
að eiga 37 ára gamlan Willys-jeppa með fjög-
urra metra langri kerru og á honum ók hann
mold á reitinn og sáði í hann grasfræi. Eitt
sumarið ók hann 80 kerrum af mold á svæðið.
En hvað um sökklana undir verkin? Það
kom víst aldrei til greina annað en að Hall-
steinn steypti þá sjálfur og bæri af því allan
kostnað.
En það lygilegasta við samninginn er að
Hallsteini var gert að borga leigu af högg-
myndagarðinum í 10 ár. Að þeim tíma liðnum
sótti hann um að fá fellda niður leiguna, sem
nú hljóðar uppá 16 þúsund krónur á ári.
Sú niðurfelling hefur enn ekki átt sér stað,
en menningarmálanefnd Reykjavíkur bar er-
indi Hallsteins undir forstöðumann Kjar-
valsstaða. Hallsteinn hefur líklega fremur
búizt við stuðningi úr þeiiri átt, en í svari for-
stöðumannsins til menningarmálanefndar
segir m.a. svo:
„Sé litið til forsögu málsins er Ijóst að ætíð
hefur verið litið á gerð þessa samnings sem
ráðstöfun til bráðabirgða. Því tel ég að ekki sé
HÖGGMYN DAGARÐU R
O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 1. APRÍL 2000
4