Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 26
Í
SLENSKIR námsmenn hafa
löngum sótt nám erlendis og í rík-
ara mæli en námsmenn annarra
landa sem við berum okkur saman
við. Ástæðan er einkum sú að hér
hefur námsframboð verið tak-
markað, einkum framhaldsnám, þó að
breyting sé að verða á því.
Það er ýmislegt sem bendir til þess að
útrás ungra háskólastúdenta sé að aukast
og taka á sig nýja mynd. Hér áður fyrr
var það takmarkið hjá flestum eftir að
hafa lokið grunnnámi í Háskóla Íslands
að fara að vinna og koma sér upp hús-
næði. Nú er krafa um það að fólk fari í
framhaldsnám vegna þess hve störfin eru
að verða sérhæfðari, annaðhvort hér á
landi eða erlendis. Þá fara háskólastúd-
entar í auknum mæli í skiptinemanám til
útlanda á meðan á grunnnáminu stendur.
Einnig hefur áhugi á að vinna erlendis
verið töluverður og talið er að sá hópur
eigi eftir að fara stækkandi sem hefur
áhuga á því að starfa í útlöndum til lengri
eða skemmri tíma þá einkum með það að
markmiði að skapa sér reynslu og þekk-
ingu og prófa eitthvað nýtt.
„Flestir af mínum vinum hafa hugsað
sér að búa erlendis í lengri eða skemmri
tíma,“ segir Herjólfur Guðbjartsson við-
skiptafræðinemi í Háskólanum í Reykja-
vík. „Fólk hugsar ekki lengur um það að
stofna strax fjölskyldu og fá sér góða
vinnu og vera hér á Íslandi það sem eftir
er ævinnar og fara til Benidorm einu
sinni á ári. Það vill mennta sig og geta
síðan haft þann möguleika að starfa er-
lendis.“
Hvað er það einkum sem hefur ýtt
undir aukna útrás háskólastúdenta?
„Það sem hefur breyst á undanförnum
árum er að fólk skynjar sig sem heims-
borgara, að það geti farið og sest að hvar
sem er. Þetta á ekki aðeins við um Ís-
lendinga heldur aðrar þjóðir einnig,“ seg-
ir Páll Skúlason rektor HÍ. „Það sem hef-
ur haft áhrif á alþjóðahyggjuna er
hvernig tæknin hefur breytt möguleikum
á samskiptum. Flugtækni og fjarskipta-
tækni, þ.e. síminn, Netið og öll fjölmiðl-
un, gerir mannleg tengsl möguleg, óháð
fjarlægðinni. Þetta gerir okkur kleift að
skynja okkur sem jarðarbúa, þ.e. sem
eina heild. Vitundin um okkur sem jarð-
arbúa eða heimsborgara fer vaxandi í
heiminum.“
Áhugi á að kynna sér ný vinnubrögð
og þekkingu innan eigin fræðahefðar er
aðal drifkrafturinn á bak við þessa útþrá
– og víkka sjóndeildarhringinn, eins og
kemur fram hjá Elínu Höllu Ásgeirs-
dóttur nemanda í félagsvísindadeild Há-
skóla Íslands. „Þeir stúdentar sem hafa
farið utan í skiptinemanám skynja þær
takmarkanir sem bakgrunnurinn og sam-
félagið setur þeim. Þeir fara ekki utan
aðeins til að læra tungumál og takast á
við framandi aðstæður heldur til að end-
urmeta sig, sína stöðu og líf upp á nýtt.
Við Íslendingar eigum og þurfum að skil-
greina okkur á breiðari grunni en við
höfum gert hingað til,“ segir hún.“
Skiptinemanám vinsælt
Fleira kemur til þegar leitað er skýr-
inga á auknum utanferðum erlendra há-
skólastúdenta. Eftir gildistöku samnings-
ins um Evrópskt efnahagssvæði, EES,
árið 1994 geta íslenskir nemendur stund-
að nám og starfsnám eða rannsóknir í
öðrum löndum efnahagssvæðisins.
Á undanförnum árum hefur það aukist
mjög að háskólanemar fari í stúdenta-
skiptinám á vegum Alþjóðaskrifstofu á
háskólastigi í hálft til eitt ár. Fara þeir
einkum til Evrópu, Bandaríkjanna og
Kanada, að sögn Karítasar Kvaran, for-
stöðumanns skrifstofunnar. Nú eru að
opnast möguleikar til fleiri landa eins og
Ástralíu, Nýja Sjálands og Japans. Nem-
endaskiptin hafa reynst vel, að sögn Kar-
ítasar. „Að vera í námi í erlendum há-
skóla og lifa og hrærast í alþjóðlegu
umhverfi gefur íslenskum nemendum
tækifæri til að sjá hvernig þau standa sig
í þessu umhverfi og þau geta borið sam-
an það nám sem þau stunda á Íslandi við
það sem gerist annars staðar. Hefur
dvölin erlendis aukið þeim víðsýni og orð-
ið til þess í sumum tilfellum að fólk hefur
fengið áhuga á að nema við erlendar
menntastofnanir.“
Þórleifur Björnsson, deildarstjóri al-
þjóða- og rannsóknarsviðs Háskólans á
Akureyri, segist hafa orðið var við aukinn
áhuga háskólastúdenta á að reyna fyrir
sér erlendis og segir hann að orðið hafi
nær tvöföldun á hverju ári, síðastliðin
fimm ár, í aðsókn nemenda HA í skipti-
nemanám. „Mér sýnist vera almennur
áhugi nemenda á því að tengja nám sitt
erlendum háskólum með einum eða öðr-
um hætti. Þetta gerist meðal annars með
þátttöku í námskeiðum og verkefnavinnu
í samvinnu við erlendar háskóladeildir.
Nemendur Háskólans á Akureyri vita að
atvinnulífið á Íslandi gerir þá kröfu að
starfsmenn þess geti staðið andspænis al-
þjóðlegum aðstæðum og staðið sig í fjöl-
menningarlegu umhverfi. Þátttaka í al-
þjóðasamstarfi í háskóla er því
mikilvægur undirbúningur fyrir atvinnu-
lífið.“
Möguleikar til að starfa í útlöndum
hafa einnig aukist. Samkvæmt EES-
samningnum eiga Íslendingar nú meiri
möguleika á að sækja um vinnu í Evrópu
og eigum við rétt á sömu kjörum við
ráðningu og ríkisborgarar viðkomandi
lands. Einnig höfum við sama aðgang að
atvinnu sem þýðir að við getum sótt um
hvert það starf sem er laust til umsóknar
í öðrum EES-löndum, einnig í opinbera
geiranum, þó svo að ákveðnar stöður,
m.a. opinber embætti, séu eingöngu ætl-
uð ríkisborgurum tiltekins EES-ríkis. Ís-
lendingar eiga einnig rétt á að fá starfs-
réttindi sín metin í viðkomandi landi.
Vinnuumhverfið
alþjóðlegt
Með aukinni menntun Íslendinga hefur
atvinntækifærum þeirra fjölgað erlendis.
Þeir sem fara utan til framhaldsnáms
fara oftast í bestu háskólana beggja
vegna Atlantshafsins og eru því eftir-
sóknarverður starfskraftur. Vinnuum-
hverfið er einnig sífellt að verða alþjóð-
legra. Í nágrannalöndunum er verið að
ráða fólk alls staðar að úr heiminum.
„Þekkingarþjóðfélagið og hið nýja hag-
kerfi sem við búum við leitar að mann-
auði hvar sem hann er að finna,“ segir
Þórólfur Þórlindsson, prófessor í félags-
vísindadeild HÍ, þegar hann er beðinn að
meta áhrif alþjóðahyggjunnar á ungt
fólk.
Fyrirtækin eru í auknum mæli orðin
alþjóðleg, þau starfa í mörgum löndum
og það skiptir þau ekki máli hvaðan vel
menntað og hugmyndaríkt fólk kemur.
Unga fólkið er ekki lengur tilbúið til að
bíða og þrauka eftir tækifærunum hérna
heima. Það tekur þeim tilboðum sem það
fær erlendis.“
Á vegum Evrópusambandsins, ESB, er
boðið upp á það sem kallað hefur verið
Leonardo Da Vinci- áætlunin sem nær til
starfsnáms, bæði grunnnáms, framhalds-
náms og símenntunar. Að sögn Ástu Er-
lingsdóttur, starfandi forstöðumanns
Rannsóknarþjónustu HÍ, sem rekur
Landsskrifstofu Leonardo, geta háskóla-
stúdentar farið utan í 3-12 mánuði til að
þjálfa sig í því námi sem þeir leggja
stund á. Annaðhvort meðan þeir eru í
námi eða eftir nám. „Nemendur sækja
um hjá okkur að komast í starfsnám og
við reynum að finna fyrir þau vinnustað,“
segir Ásta. „Oftar en ekki er einhver sem
þau þekkja eða kennarar þeirra sem hafa
sambönd erlendis sem koma þeim í
starfsþjálfun.“
Að sögn Ástu hefur ásókn í starfsnám
erlendis verið jöfn. „Við erum að senda
35 háskólastúdenta út á ári í starfsþjálf-
un. Venjulega er það þannig að fólk fær
30 þúsund krónur í styrk frá okkur á
mánuði og fargjöld greidd. Það er mis-
jafnt eftir löndum hvort þau fá laun,
ókeypis húsnæði eða mat. Við höfum orð-
ið vör við að háskólanemar sem eiga kost
á góðri vellaunaðri sumarvinnu hér
heima finnast þessi kjör ekki nógu góð og
kjósa fremur að vinna hér á landi. En
dæmi eru um að fólk hafi fengið tilboð
um áframhaldandi störf erlendis eftir að
starfsnámi lauk.“
Dvöl erlendis hluti af reynsluferli
Ungt háskólafólk er farið að meta at-
vinnutækifæri sín á annan hátt og gera
það nú meira í alþjóðlegu samhengi. Í ís-
lenskum dagblöðum birtast auglýsingar
þar sem alþjóðleg fyrirtæki og stofnanir
eru að auglýsa eftir vel menntuðu starfs-
fólki.
Háskólanemar eru einnig farnir að
skipuleggja grunnnám sitt betur en áður
með tilliti til hvernig þeir ætla að nota
það síðar, að sögn háskólakennara sem
rætt var við.
Miða nemendur við að gera sér fram-
haldsnámið auðveldara og að þeir verði
gjaldgengari á vinnumarkaði, ekki síst
erlendis, en „margir leggja áherslu á að
dvöl erlendis sé hluti af þeirra reynslu-
ferli,“ segir Halldór Jónsson, fram-
kvæmdastjóri rannsóknarsviðs HÍ.
Margir nemendur í stjórnmálafræði
miða nám sitt við að fara í framhaldsnám
erlendis og velja fög í grunnáminu hér
heima sem geta ný
náminu, að sögn B
lektors í stjórnmá
markmið margra að
lendis, einkum hjá a
Í lögfræði hefur
fari í framhaldsná
meistaragráðu, en
framhaldsnám í fræ
er þó fremur óal
doktorsnám. Einnig
að íslenskir lögfræð
„En áhugi á fögum
skotun hefur farið
Magnússon, lektor
„Þýðing Evrópurétt
alltaf að aukast hé
Það gengur ekki að
ingur í heiminum n
innsýn í þessi fög,“
Aukið samstarf við
erlenda háskóla
Svo tekin séu f
hvaða áhrif alþjóðav
háskólanámið má n
deild HÍ, þar sem
haldsnám, hefur ko
nemendur vilja geta
misseri erlendis. „Þ
Allur heimurinn
er leikvöllurinn
Þórólfur Þórlindsson
prófessor í félagsvísindadeild.
„Eftir að fólk lýkur
námi þarf það að
fá strax atvinnu við
hæfi annars er
hætta á að það fari
annað og ílendist.“
Páll
Skúlason
rektor Háskóla Íslands.
Að hans sögn stunda
nú 400–500 erlendir
nemendur nám við
Háskóla Íslands frá
fimmtíu og þremur
þjóðlöndum.
Arnljótur Bjarki
Bergsson
nemandi í sjávarútvegsfræðum
við Háskólann á Akureyri.
„Ég hef orðið var
við minnkandi
áhuga á því sem
er íslenskt.“
26 D FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ