Morgunblaðið - 30.08.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. ÁGÚST 2003 29
HEIMSÓKN Franz Fischlers,
sem fer með sjávarútvegsmál í
framkvæmdastjórn ESB, varð
eðlilega til þess að möguleikar Ís-
lands í hugsanlegum aðild-
arviðræðum voru enn ræddir og
sem fyrr sýndist sitt hverjum.
Þannig kusu þeir sem eru andvíg-
ir aðild að túlka orð Fischlers á
þann veg að öll sund væru lokuð á
meðan hinir sem vilja láta reyna á
möguleika Íslands í samninga-
viðræðum bentu á að Fischler
hefði sagst sannfærður um að
mögulegt væri að finna lausnir
þannig að hægt væri að beita
hinni sameiginlegu sjávarútvegs-
stefnu á Íslandi þannig að reglur
ESB-réttar væru virtar en jafn-
framt tekið tilhlýðilegt tillit til
hagsmuna íslensks sjávarútvegs.
Heimsókn Fischlers breytti því
litlu fyrir þá sem þegar hafa mót-
að sér skoðanir á því hvort Íslend-
ingar eigi að láta reyna á mögu-
leika sína í aðildarviðræðum eða
ekki.
Eignarhald
engin hindrun
Það fór þó ekki svo að ekkert
nýtt kæmi fram í tengslum við
heimsóknina og þær umræður
sem af henni hlutust. Það vakti at-
hygli þegar sjávarútvegsráðherra,
Árni Mathiesen, fullyrti að meðal
þeirra grundvallarágreinings-
atriða sem væru í veginum fyrir
aðild Íslands að ESB væri ákvæð-
ið í 1. grein laganna um stjórn
fiskveiða sem kveður á um eign
þjóðarinnar á fiskistofnunum. Og
hann bætti við að eins og kunnugt
væri segði í stjórnarsáttmála rík-
isstjórnarinnar að þetta þjóð-
areignarákvæði skuli fært úr
hinni almennu löggjöf í sjálfa
stjórnarskrána. Morgunblaðið
bað Halldór Ásgrímsson utanrík-
isráðherra um álit á þessum um-
mælum sjávarútvegsráðherrans.
Hann kvaðst ekki átta sig á því
hverju stjórnarskrárbinding um-
rædds ákvæðis mundi breyta.
,,Það að setja ákvæðið í stjórn-
arskrá er ekkert annað er að festa
það enn frekar í sessi enda er það í
lögum.“ Árni Páll Árnason lög-
maður skrifar í Morgunblaðið 18.
ágúst þar sem hann bendir á að
það byggist á misskilningi að
eignarhald á auðlindinni skipti
máli varðandi aðild Íslands að
ESB. Hann bendir á að í 295. gr.
Rómarsamningsins sé kveðið á um
að ekkert ákvæði samningsins
raski fyrirkomulagi eignarréttar í
aðildarríkjunum. Heilu atvinnu-
greinarnar hafi enda verið þjóð-
nýttar og einkavæddar á víxl í að-
ildarríkjunum á gildistíma
samningsins án nokkurra vand-
kvæða.
Nú er það út af fyrir sig um-
hugsunarefni af hverju sjáv-
arútvegsráðherra heldur því fram
að ákvæðið um eign þjóðarinnar á
sjávarauðlindinni sé grundvall-
arhindrun ef til aðildarviðræðna
kemur. Ég leyfi mér að álykta að
um misskilning sé að ræða sem
byggist annaðhvort á því að ráð-
herrann geri ekki greinarmun á
eignarrétti og nýtingarrétti, eða
að hann átti sig ekki á því að
stjórn fiskveiða hefur ekkert með
eignarhaldið á auðlindinni að
gera.
Einkaeignarréttur og
þjóðareignarréttur
Það var hinsvegar annað atriði
sem fangaði athygli mína í þessari
umfjöllun. Það kemur fram bæði
hjá sjávarútvegs- og utanrík-
isráðherra með hvaða hætti rík-
isstjórnin virðist ætla að stjórn-
arskrárbinda þjóðareignar-
ákvæðið og ekki annað að skilja en
hugmyndin sé sú að færa einfald-
lega ákvæðið sem er í 1. grein lag-
anna um stjórn fiskveiða yfir í
stjórnarskrána. Og þá hlýt ég að
spyrja, til hvers? Það er ljóst að
ákvæðið í lögunum um eignarhald
þjóðarinnar virkar, um það hefur
Hæstiréttur fjallað og það liggur
fyrir í dómum sem hann hefur
fellt. Í stjórnarsáttmála rík-
isstjórnarinnar segir: ,,Ákvæði
um að auðlindir sjávar séu sam-
eign íslensku þjóðarinnar verði
bundið í stjórnarskrá.“ Ég hef,
þar til nú, leyft mér að túlka þetta
ákvæði þannig að ríkisstjórnin
ætlaði sér að nýta vinnu auðlinda-
nefndar og setja ákvæði í stjórn-
arskrána um þjóðareignarrétt, en
það miðaði ekki síst að því að rétt-
arstaða bæði eiganda viðkomandi
auðlinda og þeirra sem fá að nýta
þær yrði skýrari en hún er í dag.
Og þá ekki síður að sömu meg-
inreglur mundu gilda fyrir alla þá
sem fengju að nýta þær auðlindir
sem nú eru ýmist skilgreindar
sem eign íslenska ríkisins, þjóð-
arinnar eða sem þjóðlendur. En
svo virðist ekki vera, og vekur satt
að segja furðu ef ríkisstjórnin ætl-
ar að beita sér fyrir breytingu á
stjórnarskrá eingöngu til að færa
ákvæði sem þegar er í lögum, og
virkar sem slíkt, inn í stjórn-
arskrá. Það mun í engu skýra
réttarstöðu viðkomandi og því
ekki breyta neinu eða verða
grundvöllur neinna sátta.
Ákvæðið um þjóðareignar-
réttinn er grundvöllur
Ef þetta er niðurstaða rík-
isstjórnarinnar eru það mikil von-
brigði. Það var hlutverk auðlinda-
nefndar ,,að fjalla um auðlindir
sem eru eða kunna að verða í þjóð-
areign“. Nefndin lagði metnað og
vinnu í að finna úrræði sem
mundu eiga við allar þær auðlindir
sem um ræddi. Ákvæðið um þjóð-
areignarréttinn sem afmarkaði
réttarstöðuna varð síðan grund-
völlur annarra tillagna nefnd-
arinnar. Þegar forsætisráðherra
var spurður um vilja ríkisstjórn-
arinnar á Alþingi fyrrihluta árs
2002, sagði hann: ,,Það hefur ætíð
verið hugsun ríkisstjórnarinnar
að þær tillögur sem ríkisstjórnin
mundi leggja fram í tilefni af til-
lögum auðlindanefndar yrðu lagð-
ar fram á haustþingi og að unnið
yrði að þeim nú í sumar.“ Og
áfram hélt ráðherrann: ,,Þar sem
auðlindanefndin, þar sem rík-
isstjórnin eða ríkisstjórnarflokk-
arnir, getum við sagt, höfðu sína
trúnaðarmenn, komst að sameig-
inlegri niðurstöðu sem segja má
að hafi um margt verið grundvöll-
ur að annarri niðurstöðu nefnd-
arinnar þá er afar sennilegt að
ríkisstjórnin muni byggja á, eða
a.m.k. hafa ríkulega hliðsjón af,
þeirri niðurstöðu sem þar náðist
því ella mætti gera því skóna að
aðrar niðurstöður nefndarinnar
kynnu að vera í uppnámi ef þær
grundvallarforsendur sem nefnd-
in bersýnilega lagði mikið upp úr
af eðlilegum ástæðum væru
brostnar.“ Síðar í umræðunni
bætti forsætisráðherra við: ,,Og
ég bæti því við, eins og ég gerði
áðan, að ég mundi ætla að ef þeir
sem síðan stóðu að verkum í auð-
lindanefndinni teldu ef að innihald
þessara mikilvægu stjórnarskip-
unartillagna mundi ekki koma þá
hefði grundvellinum eiginlega
verið kippt undan því samstarfi og
samkomulagi sem þarna náðist.“
Svo mörg voru þau orð.
Að líta heildstætt
á auðlindamálin
Forsætisráðherra og rík-
isstjórn auðnaðist þó ekki að
koma með tillögur í þessa veru
fyrir kosningar og var því ekki
hægt að kjósa um þær og gera
hluta af stjórnarskrá svo sem
stjórnskipunarlög segja fyrir um.
En í kosningabaráttunni komu
loforðin, þá reyndar fyrst og
fremst um sjávarauðlindina og nú
virðist ljóst af orðum sjávar-
útvegs- og utanríkisráðherra að
verið sé að tala um allt annan hlut
en tillögur auðlindanefndar. Það
eru vonbrigði, ekki bara af því að
sátt í sjávarútvegi þurfi á því að
halda að réttarstaða aðila sé skýrð
heldur líka vegna þess að hinn 1.
júlí sl. tóku ný raforkulög gildi
sem gera ráð fyrir innleiðingu
samkeppni á þeim markaði, bæði
við orkuvinnslu og sölu. Og það er
fleira að gerast í auðlindamálum
okkar, ég nefni t.d. olíuleit fyrir
norðan, sem styður það enn að
tekið sé heildstætt á því hvernig
farið er með hinar sameiginlegu
auðlindir þjóðarinnar. Ef rík-
isstjórnin á annað borð ætlar að
setja ákvæði um þjóðeign í stjórn-
arskrá þá er mikilvægt að hún líti
heildstæðar á málið og rifji upp
tillögu auðlindanefndar. Eins og
fram kom hjá forsætisráðherra
fylgdust formenn stjórnarflokk-
anna með vinnu auðlindanefndar í
gegnum sína trúnaðarmenn og
þekktu þá hugsun sem lá til
grundvallar. Þótt þá hafi eitthvað
borið af leið, leyfi ég mér að trúa
því að þegar málið hefur verið rifj-
að upp muni þeir rétta kúrsinn.
Annars er til lítils af stað farið.
Að lokinni heimsókn Fischlers
Eftir Svanfríði Jónasdóttur
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
’ Ég nefni t.d. olíu-leit fyrir norðan, sem
styður það enn að
tekið sé heildstætt á
því hvernig farið er
með hinar sameig-
inlegu auðlindir þjóð-
arinnar. ‘
Í ÚTVARPSÞÆTTI var nýlega
fjallað um samskipti og gagnkvæm
áhrif kristins siðar og heiðinna
trúarbragða norrænna. Var þá
rætt nokkuð um íslenzkan kveð-
skap fornan og farnað hans í
vörzlu handrita. Þar var kynnt sú
kenning nútíma-fræðimanna, að
ekki væri hægt að leiðrétta eitt
handrit samkvæmt öðru sem eldra
væri, og því væri réttast að láta
þar hvarvetna sitja við orðinn hlut
og kalla þann texta „réttan á sín-
um tíma“ sem fram hefði komið
hverju sinni.
Kenning þessi var fram borin af
tilefni bókar minnar, Maddömunn-
ar með kýrhausinn, sem bar á
góma í þættinum; en hún fjallar
um Völuspá.
Þeirri Völuspá sem um er rætt í
Maddömunni með kýrhausinn
mætti líkja við forna mósaík-mynd
af madonnu með nýfæddan son
sinn í jötu innan um húsdýr í
gripahúsi. Þessi mynd hafði af
ókunnum orsökum hrunið saman í
haug, en molarnir tíndir upp og
teknir til varðveizlu og hugs-
anlegrar endurröðunar síðar meir.
Þegar að því kom, var upphaflega
myndin gleymd, og brotunum rað-
að saman af nokkru handahófi án
tillits til þess hvað saman átti, svo
listaverkið breyttist í harla óhrjá-
lega mynd af konu með kýrhaus í
stað hins fríða höfuðs meyjarinnar
helgu. Og annað eftir því.
Um örlög hins forna kvæðis,
Völuspár, er ámóta hrakfallasögu
að segja. Af einhverjum óblíðum
sökum hefur það kurlazt sundur í
smábrot misstór, sem löngum hef-
ur reynzt ófært að raða saman svo
að sennilegt megi þykja.
Um það hafa fræðimenn einatt
verið sammála, að Völuspár-gerð
Konungsbókar sé meir en lítið
brengluð, að Hauksbókar-
handritið sé enn verr á sig komið,
og Völuspár-tilvitnanir Snorra-
Eddu bendi til þaðan af ömurlegri
undanfara. Er þá gert ráð fyrir
því, sem einatt vill verða á öllum
tímum, að verk eins höfundar af-
lagist á ýmsa lund í munnlegri
geymd og hrakningi milli kynslóða
og byggðarlaga. Í handritum þess-
um er vísnaröð ótæk, vísubrotum
ruglað á ýmsan veg, nokkrar vísur
og vísupartar virðast hafa glatazt,
en hins vegar eitthvað af ann-
arlegum brotum komið aðvífandi.
Í Maddömunni með kýrhausinn
er leitt að því líkum, að ráða megi
af rústum kvæðisins hvert verið
hafi form þess í upphafi, og einmitt
formið sé sá eini leiðarvísir að
frumgerð kvæðisins sem mark
væri á takandi.
Þau formsatriði sem mestu
varða eru stef þau sem hafa sig all-
mjög í frammi og líkur benda til að
ráðið hafi gerð og skipan erinda.
Þessi stef eru þrjú, og má það eitt
undir eins vekja grunsemdir, að
þau hrekjast eftir kvæðinu endi-
löngu með óreglulegum stefjabálk-
um og mislöngum erindum, flækj-
ast jafnvel hvert inn í annað.
Nú er það tilgáta Maddömunnar
með kýrhausinn, að lagfæring og
röðun vísna í Völuspá skuli ekki
gerast af því handahófi sem tíðkazt
hefur, einungis samkvæmt ein-
hverri haldlausri óskhyggju á
hverjum tíma, heldur skuli þar
tekið mið af stefjum þessum, sem
beitt hafi verið á þann hátt, sem
réttur taldist, að öll erindi hafi ver-
ið rétt kveðið fornyrðislag, og
stefjabálkar jafnlangir með hverju
stefjanna þriggja. Sé þessari reglu
fylgt og erindum skipað sam-
kvæmt henni, bregður svo við, að
efni kvæðisins fær skilmerkilega
framvindu, og atriði, sem vafasöm
voru eða óskiljanleg með öllu,
verða eðlileg og auðskilin.
Allt er þetta glögglega sýnt í
Maddömunni með kýrhausinn. Og
ekki skal þess ógetið, að úr því sem
þar er komið, benda sterkar líkur
til þess, að stefin þrjú hafi verið
hrygglengjan í þremur kvæðum,
sem höfundur Völuspár hafi tekið
til handargagns og gert úr þeim
nýtt stórljóð, sjálfa Völuspá, af
miklum hagleik, tápmikinn kveð-
skap sem síðan missti heilsuna á
húsgangi.
Það skal að lokum ítrekað, að sú
skipan Völuspár, sem haldið er
fram í Maddömunni með kýrhaus-
inn, er ekki til komin sem getgáta í
lausu lofti, svo sem tíðkazt hefur
löngum, heldur er hún sprottin
upp af traustri reglu sem blasir við
í rústum kvæðisins sjálfs. Og síðan
réttlætist hún af þeirri raun sem
hún gefur, því hún kemur skipu-
lagi á framvindu efnisins og leysir
hnúta sem taldir voru óleys-
anlegir.
Einhvern tíma spurði ég lauf-
gosann, hvers vegna í áranum
fræðimenn vorir hafi ekki fagnað
tilgátu Maddömunnar með kýr-
hausinn með lúðrablæstri og flug-
eldum, því orðið hafi bylting í nor-
rænum fræðum. Laufgosinn sneri
sér undan og glotti.
Helgi Hálfdanarson
Form Völuspár
fyrir raðir eigin flokksmanna. Í þriðja lagi mis-
tókst þeim að sýna fram á að þeir séu flokkur
sem getur hugsað sér að starfa með Sjálfstæð-
isflokki eða Framsóknarflokki en það er nauð-
synlegt ef Vinstri grænir ætla sér að vera „val-
kostur á vinstri vængnum“. Ella væru Vinstri
grænrir flokkur er einungis ætti átt samstarf
við Samfylkingu! Undantekning á þessu er
samstarf Vinstri grænna og sjálfstæðismanna í
Skagafirði.
Í mörgum öðrum löndum gilda aðrar hefðir,
t.d. er nokkuð algild regla á Norðurlöndunum
að borgaralegu flokkarnir starfa saman ef þeir
hafa styrk til og vinstriflokkarnir sömuleiðis ef
niðurstaða kosninganna býður upp á slíkt sam-
starf.
Kosturinn við þessa skipan er að kjósendur
hafa nokkuð skýrt val en færa má rök fyrir því
að nokkuð vanti upp á það á Íslandi. Skýrasta
dæmið eru kannski kosningarnar 1987 en þá
lagði Alþýðuflokkurinn áherslu á það í kosn-
ingabaráttunni að moka „framsóknarfjósið“.
Ári eftir kosningar voru þessir flokkar hins
vegar komnir í sæng saman.
Samstarf Sjálfstæðisflokksins og Framsókn-
arflokksins hefur verið einstaklega farsælt og
nýst þjóðinni vel á landsvettvangi en einnig
hefur flokkunum tekist vel upp á vettvangi
sveitarstjórnarmála og er Kópavogur þar skýr-
asta dæmið. Kannski eigum við eftir að sjá
fram á það í framtíðinni að almenna reglan
verði sú að þessir flokkar starfi saman ef þeir
hafa styrk til en annars taki við stjórn Sam-
fylkingarinnar og Vinstri grænna.
bandalagið
Höfundur er alþingismaður og borgarfulltrúi.
,=<>





sannleikanum. Hins vegar kemur það á óvart
þegar þingmaður eins og Hannan étur upp
þessu gömlu vitleysu og blandar svo evrunni
nn í umræðuna. Það ættu að vera hæg heima-
tökin fyrir hann að afla sér upplýsinga um
þessi mál en líklegast hentar það honum ekki
að segja satt og rétt frá þessu máli.
Reyndar eru lokaorð greinar þingmannsins
alveg kostuleg. ,, En það er hins vegar meira
en lítið áhugavert að fylgjast með því hvernig
kerfiskallar Evrópusambandsins reyna ávallt
að fela það sem þeir eru raunverulega að gera.
Ef þeir eru svona viðsjárverðir varðandi
ómerkileg atriði eins og banana, getum við þá
virkilega treyst þeim t.d. varðandi evruna.“ Er
virkilega hægt að taka menn alvarlega sem
skrifa svona þvælu?
agúrkum
Höfundur er formaður
Evrópusamtakanna.